Aby nasza firma mogła osiągnąć sukces, musimy spełnić kilka warunków. Jednym z nich jest podejmowanie przemyślanych i racjonalnych decyzji biznesowych przez kadrę zarządzającą, menadżerów czy kierowników. To właśnie od ich racjonalnego i przemyślanego podejścia zależy sukces. Jednak te decyzje rzadko są podejmowane wyłącznie na podstawie faktów i obiektywnych analiz. Znaczną rolę odgrywa psychologia, która wpływa na procesy myślowe, emocje i zachowania. Zrozumienie mechanizmów psychologicznych, dzięki którym podejmujemy decyzje, może prowadzić do lepszego zarządzania i skuteczniejszego osiągania celów. W końcu każdy z nas odczuwa potrzebę rozwoju, zwłaszcza przy tak szybkich i dynamicznych zmianach rynkowych. Niżej przedstawiamy kilka porad, jak lepiej podejmować decyzje biznesowe.
Tekst: Laura Zarzyńska
Co wpływa na decyzje biznesowe?
Na podejmowane w przedsiębiorstwie decyzje mają wpływ trzy główne czynniki, do których zalicza się:
- zmienne czynniki środowiskowe,
- zmienne czynniki decyzyjne,
- wyniki.
Zmienne czynniki środowiskowe możemy określić jako ograniczenia. Są to wszystkie płaszczyzny „przestrzeni”, które znajdują się poza kontrolą działających lub podejmujących decyzje. Na przykład pogoda to klasyczny zmienny czynnik środowiskowy. To coś, czego nie możemy bezpośrednio kontrolować i musimy się do niej dostosować.
Wybór ubrania jest zmienną decyzyjną. W celu osiągnięcia danego wyniku, na przykład niezmarznięcia po wyjściu z domu, musimy wziąć pod uwagę zmienne czynniki, zarówno środowiskowe, jak i decyzyjne. Wyniki zależą zarówno od wpływu zmiennych czynników środowiskowych, jak i decyzyjnych.
Czynniki emocjonalne
Czynniki emocjonalne są bardzo istotnym aspektem podczas pracy z klientem czy w biznesie. Badania psychologiczne wykazują, że ludzie rzadko podejmują w pełni racjonalne decyzje. Zamiast tego jesteśmy podatni na różnorodne błędy poznawcze i wpływy emocjonalne czy rozpraszacze. Emocje, takie jak strach, stres czy euforia, mogą zakłócać zdolność do trzeźwej oceny sytuacji, przez co nasze decyzje mogą nie być w pełni zgodne z naszymi oczekiwaniami czy przewidywaniami. Jako przykład możemy podać strach przed porażką, który może prowadzić do unikania ryzyka, nawet w sytuacjach, gdzie racjonalne ryzyko byłoby opłacalne. Jednak należy pamiętać, że nadmierna pewność siebie, często nazywana efektem nadmiernego optymizmu, również może być szkodliwa. Przez ten efekt możemy przeceniać swoje możliwości i podejmować nieodpowiedzialne decyzję.
Błędy poznawcze
Z kolei błędy poznawcze są powszechnymi ludzkimi tendencjami do popełniania systematycznych i przewidywalnych pomyłek w procesach poznawczych, takich jak myślenie, zapamiętywanie, rozumienie czy podejmowanie decyzji. Mogą one wpływać na nasze spostrzeganie, oceny, wnioskowanie i sposób, w jaki interpretujemy informacje. Dobrym przykładem takiego błędu są heurystyki, pomagają nam one uprościć proces decyzyjny, ale mogą zaprowadzić nas do fałszywych wniosków. Przykładem jest heurystyka dostępności, gdzie ludzie oceniają prawdopodobieństwo zdarzenia na podstawie tego, jak łatwo mogą przypomnieć sobie podobne zdarzenia. W biznesie może to prowadzić do nadmiernego polegania na przeszłych doświadczeniach, które niekoniecznie muszą odnosić się do aktualnej sytuacji. Szczególnie gdy obecny rynek rozrasta się i rozwija z każdym dniem. Powstają nowe metody naukowe, nowe produkty czy technologie.
Teoria perspektywy w biznesie
Jednym z najważniejszych odkryć w psychologii decyzji biznesowych jest teoria perspektywy, opracowana przez Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego. Według tej teorii ludzie nie oceniają ryzyka i korzyści w sposób absolutny, ale w zależności od tego, jak postrzegają potencjalne zyski i straty. Okazuje się, że straty mają większą siłę emocjonalną niż zyski o tej samej wartości. Oznacza to, że jesteśmy bardziej skłonni uniknąć ryzyka, jeśli mamy do czynienia z potencjalnymi stratami, nawet jeśli te straty są stosunkowo niewielkie. W kontekście biznesowym oznacza to, że liderzy firm mogą nie podejmować decyzji o inwestycjach czy próbach rozwoju, jeśli obawiają się potencjalnych strat, nawet jeśli zebrane dotychczas dane wskazują na wysokie prawdopodobieństwo sukcesu. Może to działać również w drugą stronę. W przypadku pozytywnego kontekstu ci sami liderzy mogą być skłonni podejmować większe ryzyko, wierząc, że dzięki temu osiągną większe zyski.
Efekt potwierdzenia
Kolejnym istotnym aspektem, o którym warto wspomnieć, jest efekt potwierdzenia. Efekt potwierdzenia polega na tym, że ludzie mają tendencję do poszukiwania, interpretowania i zapamiętywania informacji w sposób potwierdzający ich wcześniejsze przekonania. W rezultacie osoby decyzyjne mogą ignorować lub pomniejszać znaczenie danych, które są sprzeczne z ich oczekiwaniami. W biznesie może to prowadzić do błędnych decyzji strategicznych, gdy menedżerowie niechętnie przyjmują krytyczne informacje, które podważają ich plany. Zamiast tego skupiają się na danych, które potwierdzają ich wcześniejsze założenia, co może prowadzić do podejmowania decyzji na podstawie niepełnych informacji.
Myślenie grupowe
Decyzje w biznesie często są podejmowane przez zespoły lub grupy decyzyjne, co wprowadza dodatkowe wyzwania psychologiczne. Jednym z nich jest tzw. myślenie grupowe, gdzie dążenie do wspólnego zdania w grupie staje się ważniejsze niż krytyczne rozważenie wszystkich opcji. W takim przypadku członkowie grupy mogą unikać wyrażania odmiennych opinii, by nie zakłócać harmonii, co prowadzi do mniej efektywnych decyzji. Myślenie grupowe może być szczególnie niebezpieczne w środowiskach korporacyjnych, gdzie istnieje hierarchia władzy, a podwładni mogą bać się kwestionować decyzje przełożonych. Aby temu zapobiec, liderzy mogą świadomie tworzyć atmosferę, w której różnorodne opinie są mile widziane, a konstruktywna krytyka staje się częścią procesu decyzyjnego. Oczywiście nie możemy szukać jedynie negatywów w tym sposobie. Wspólne podejmowanie decyzji może przynieść wiele korzyści, dyskusja między liderami może wiele wnieść podczas zarządzania biznesem.
Techniki poprawiające samodzielne myślenie
Zrozumienie psychologicznych pułapek, w jakie wpadamy podczas dokonywania różnych wyborów, to pierwszy krok w kierunku poprawy jakości podejmowanych decyzji. Istnieje wiele technik, które mogą pomóc w lepszym zarządzaniu procesem decyzyjnym:
1. Ramy decyzyjne – tworzenie jasnych kryteriów i struktur, które pomagają unikać subiektywnych oraz personalnych decyzji przez osoby zarządzające.
2. Decyzje oparte na danych – tprowadzenie systematycznego podejścia do analizy danych i unikanie decyzji opartych wyłącznie na intuicji. Należy sprawdzać i analizować decyzje dokonywane przez zarząd przez cały okres współpracy.
3. Praca z zespołami wielodyscyplinarnymi – zapewnienie, że w procesie decyzyjnym uczestniczą osoby o różnym doświadczeniu i perspektywie, co pozwala na bardziej kompleksową i adekwatną ocenę sytuacji. Dzięki temu nikt nie poczuje się blokowany czy wykluczony podczas dyskusji i podejmowania decyzji.
4. Zarządzanie ryzykiem – świadome podejmowanie ryzyka, z pełnym zrozumieniem potencjalnych konsekwencji i zabezpieczeń, aby minimalizować ewentualne straty.
Wpływ liderów na decyzje biznesowe
Liderzy mają kluczowe znaczenie w kształtowaniu kultury organizacyjnej, ponieważ ich zachowania, komunikacja i decyzje stanowią przykład dla innych pracowników. W organizacjach odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu procesów decyzyjnych. Ich styl zarządzania, doświadczenie i poziom emocjonalnej inteligencji wpływają na to, w jaki sposób podejmowane są decyzje na wszystkich szczeblach firmy. Przywódcy o wysokim poziomie samoświadomości emocjonalnej i umiejętności zarządzania emocjami są lepiej przygotowani do podejmowania skutecznych decyzji, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych. Jednocześnie liderzy muszą być świadomi swojego wpływu na zespół i unikać tworzenia sytuacji, w których ich autorytet tłumi różnorodność opinii, co prowadzi do wspomnianego wcześniej myślenia grupowego. Liderzy muszą aktywnie angażować pracowników w procesy, które wpływają na kulturę organizacyjną, takie jak zmiana strategii, procesów czy inicjowanie programów rozwojowych. Ważne jest, aby pracownicy czuli się częścią firmy i rozumieli swoją rolę w kształtowaniu jej kultury.
Podsumowanie
Psychologia decyzji biznesowych to obszar, który łączy w sobie elementy zarządzania, psychologii oraz strategii. Liderzy, którzy są świadomi emocjonalnych i poznawczych pułapek, jakie mogą na nich czekać, mają większe szanse na podejmowanie lepszych, bardziej przemyślanych decyzji. Podobny efekt ma zrozumienie wpływu emocji, błędów poznawczych oraz grupowych mechanizmów decyzyjnych, co pozwala unikać wielu ryzykownych sytuacji. Wprowadzenie technik opartych na danych i transparentności w procesie decyzyjnym może pozwolić nam korzystnie wpłynąć na procesy decyzyjne. Należy pamiętać, że aby nasza firma mogła odnosić sukcesy, musimy postawić na wykwalifikowany zespół oraz rozwój.
