,,Dla wielu osób zwierzę w domu to członek rodziny, niezależnie od tego czy jest to pies, kot, czy patyczak. Poświęca się temu domownikowi wiele uwagi, opieki, w zamian otrzymując przywiązanie, poświęcenie i długie chwile wspólnej zabawy. Należy jednak pamiętać, iż taki domownik, to nie tylko dużo radości i zobowiązanie do opieki, ale także pewne ryzyko – zarówno dla bezpośredniego opiekuna, jak i innych współdomowników. Ryzyko to wiąże się z możliwością przeniesienia pewnych chorób ze zwierzęcia na człowieka. Poniżej – kontynuując temat zapoczątkowany w poprzednim numerze ZooBranży – przedstawiamy kolejne z nich. Lista ta obejmuje te jednostki chorobowe, które cechują się znaczną częstotliwością lub wysokim ryzykiem związanym ze znaczną zaraźliwością lub ciężkim przebiegiem zakażenia lub zarażenia.”
Toksokaroza
Prawdopodobnie najpoważniejsze zagrożenie dla zdrowia ludzkich współdomowników psów i kotów stanowi toksokaroza, czyli zarażenie nicieniem Toxocara canis (glista psia) lub Toxocara cati (glista kocia). Pasożyty te są w naszym regionie prawdopodobnie najczęściej rozpoznawaną parazytozą psów i kotów. Jaja tych pasożytów wydalane są do środowiska wraz z kałem psów lub kotów. Źródłem zarażenia nicieni Toxocara dla ludzi jest zanieczyszczona jajami i inwazyjnymi larwami gleba, żywność (np. warzywa), zarażone zwierzęta oraz ich odchody. Na toksokarozę najczęściej chorują dzieci. Do zwiększonego ryzyka zarażenia w tej grupie przyczynia się przede wszystkim brak prawidłowych nawyków higienicznych – zwłaszcza nieprawidłowa higiena rąk (niemycie, wkładanie palców do ust).
U ludzi obserwuje się 4 formy toksokarozy, związane ze zróżnicowaną lokalizacją pasożytów w organizmie człowieka. Najczęściej występuje zespół larwy wędrującej trzewnej, obserwowany zwykle u dzieci w wieku 2-5 lat. Kolejne formy zarażenia – zdecydowanie groźniejsze w skutkach to zespół larwy wędrującej ocznej oraz toksokaroza ośrodkowego układu nerwowego (neurotoksokaroza). Do stanów tych dochodzi w wyniku obecności nawet niewielkiej liczby larw (wystarczy pojedynczy osobnik) w narządzie wzroku lub w mózgu. Ostatnia forma zarażenia pasożytami Toxocara sp. u ludzi to toksokaroza ukryta (postać bezobjawowa), która wykrywana jest podczas przypadkowo wykonywanych badań krwi na obecność przeciwciał dla tych pasożytów, np. w sytuacji występowania toksokarozy u członka rodziny.
Podstawowym sposobem zapobiegania toksokarozie u ludzi jest regularne i prawidłowe odrobaczanie psów i kotów. Zwierzęta pozostające tylko w domu należy odrobaczać przynajmniej raz do roku, a szczenięta minimum cztery razy w ciągu pierwszego roku życia. Zwierzęta pracujące, swobodnie przebywające poza domem a także w sytuacji, gdy w domu jest małe dziecko, muszą być odrobaczane odpowiednio częściej. Istotna jest także toaleta zwierząt, gdyż zarażone zwierzęta wydalają kilka tysięcy jaj na dobę, które mogą znajdować się również na sierści. Zdecydowanie nie powinno pozwalać się na kontakty dzieci z nieznanymi psami, kotami, które mogą nie być regularnie odrobaczane. Niezwykle istotnym aspektem zapobiegania opisywanym parazytozom jest sprzątanie odchodów psów i kotów. Zmniejsza to liczbę pasożytów w środowisku, przez co znacząco zmniejsza ryzyko zarażenia. Ważna jest również regularna wymiana piasku w piaskowniach, zwłaszcza tych publicznych – o niegraniczonym dostępie. Dobrze jest również ograniczyć dostęp zwierząt do piaskownic, np. poprzez ich przykrywanie, gdy nie są używane. Niezwykle ważną sprawą jest prawidłowa higiena rąk, zwłaszcza u małych dzieci. Regularne mycie rąk wodą z mydłem, zwłaszcza po zabawie w piaskownicy, kontaktach z psem lub kotem – w dużym stopniu zabezpiecza dziecko przed zarażeniem. Takie samo znaczenie ma obcinanie paznokci i uczenie dzieci, aby nie wkładały palców do ust.
Kampylobakterioza
Kampylobakterioza jest chorobą wywoływaną przez bakterie z rodzaju Campylobacter. Gromadzi on wiele gatunków o zróżnicowanej chorobotwórczości – zarówno dla zwierząt, jak i ludzi. Zakażenie Campylobacter sp. przebiega w postaci biegunki o różnym nasileniu, w większości przypadków samoograniczającej się w przeciągu 1-2 tygodni. Głównym źródłem tych drobnoustrojów dla ludzi są produkty spożywcze pochodzenia drobiowego, w szczególności poddane nieprawidłowej obróbce termicznej lub przygotowywane w niewłaściwych warunkach sanitarnych. Na zakażenie najbardziej narażone są małe dzieci w wieku 2-5 lat.
Źródłem opisywanych drobnoustrojów mogą być również zwierzęta domowe, zwłaszcza osobniki młodociane psów lub kotów. Wielokrotnie opisano przypadki przeniesienia biegunki ze szczenięcia na niemowlę lub małe dziecko w domu, w którym przebywa chore zwierzę.
Brak jest swoistych sposobów ochrony przed zakażeniem Campylobacter sp. (szczepienia). Na całe szczęście prawidłowe stosowanie zasad higieny, zwłaszcza przy przygotowywaniu posiłków z produktów pochodzenia drobiowego skutecznie ogranicza ryzyko zakażenia.
Gruźlica i mykobakteriozy
Gruźlica nie jest typową zoonozą, gdyż jest to choroba wywoływana przez prątki Mycobacterium tuberculosis – drobnoustroje charakterystyczne dla ludzi. Jednak bardzo podobne objawy daje zakażenie prątkami Mycobactrium avium, chorobotwórczymi zarówno dla ptaków, jak i ludzi. Zakażenia te u ludzi nazywane są mykobakteriozami. Głównym ich źródłem dla ludzi są długożyjące ptaki domowe – w szczególności duże papugi, które niejednokrotnie mają wielu właścicieli. Ptaki wydalają te drobnoustroje wraz z kałomoczem, który po wyschnięciu tworzy pył unoszący się w powietrzu. Na zakażenie najbardziej wrażliwe są osoby starsze, osoby o obniżonej odporności, np. na skutek stresu, czy też przepracowania.
Pomimo stosowania szczepień przeciwko gruźlicy, istnieje znaczące ryzyko zakażenia. Ponownie najlepszym sposobem zapobiegania zakażeniu jest stosowanie właściwej higieny, utrzymywanie w czystości pomieszczeń zwierząt, unikanie przebywania w miejscach z dużą liczbą ptaków, zwłaszcza dużych papug.
Ornitoza
Ornitoza, zwana także papuzicą to odzwierzęca choroba zakaźna, wywołana przez drobnoustrój Chlamydia psittaci. Człowiek zaraża się najczęściej od ptactwa domowego i gospodarskiego (papugi, kanarki, indyki, kaczki, gołębie) wskutek wdychania (droga kropelkowa) pyłu, cząsteczek zawierających drobiny wysuszonego kału, podobnie jak w przypadku opisanej uprzednio mykobakteriozy. Opisywane są również zakażenia od chorego człowieka, które charakteryzują się cięższym przebiegiem. Choroba przebiega dwuetapowo. W pierwsza fazie – dominują niespecyficzne objawy takie jak: gorączka, dreszcze, uczucie zmęczenia i rozbicia, fotofobia – nadwrażliwość na światło, bóle mięśni, krwawienie z nosa, bóle brzucha, nudności lub wymioty, objawy pobudzenia lub splątania. W drugiej fazie dominują objawy, takie jak suchy, bolesny kaszel, krwioplucie, ból w klatce piersiowej. Najlepszą formą profilaktyki jest stosowanie odzieży ochronnej przez osoby mające kontakt z ptactwem, częste usuwanie odchodów ptasich i mycie klatek, unikanie kontaktów w przypadku występowania objawów chorobowych u zwierząt, kwarantanna w przypadku importu ptactwa (30–45 dni).
Wścieklizna
Wścieklizna jest w omawianym zestawieniu chyba najniebezpieczniejszą chorobą. Z jednej strony chorobę tą cechuje bardzo wysoka śmiertelność, z drugiej zaś, choroba ta w naszym regionie została w znacznym stopniu opanowana dzięki obowiązkowym szczepieniom, programom wykładania szczepionek dla zwierząt wolnożyjących oraz innym programom zwalczania tej choroby. Działania te sprawiły, iż w Polsce zakażenia ludzi wirusem wścieklizny zdarzają się niezmiernie rzadko – raz na kilka-, kilkanaście lat.
Wścieklizna jest wirusową chorobą zakaźną, do której dochodzi w wyniku pokąsania, podrapania przez chore zwierzę. Wirusy znajdują się w ślinie zakażonego zwierzęcia. Wnikają do organizmu człowieka przez ranę powstałą np. w wyniku pokąsania, czy podrapania, a następnie drogą nerwów obwodowych dostają się do centralnego układu nerwowego. Źródłem zakażenia są najczęściej psy, koty, rzadziej zwierzęta wolnożyjące. Od wielu lat zwraca się uwagę, iż ważnym i jednocześnie trudnym do kontrolowania rezerwuarem wirusów wścieklizny są nietoperze.
Najlepszym sposobem zapobiegania wściekliźnie jest oczywiście szczepienie – obowiązkowe psów, a także kotów, w szczególności, jeśli są to kocury wychodzące z domu. Wścieklizna u kotów jest o tyle niebezpieczna, iż bardzo często przebiega w sposób nietypowy, dodatkowo narażając właściciela na zakażenie. W przypadku ekspozycji na wirusa wścieklizny stosuje się u ludzi szczepienia poekspozycyjne, które w znaczącym stopniu chronią przed rozwojem choroby do formy objawowej, która to zawsze jest śmiertelna.
Grzybice skórne
Większość grzybic skórnych nie jest typowymi zoonozami, lecz zakażeniami, które w równym stopniu dotyczą zarówno zwierząt, jaki ludzi. Wiele z nich cechuje się jednak wysoką zaraźliwością, dlatego też należy zwrócić szczególną uwagę na tę grupę zakażeń. Do grupy tej zaliczyć można grzybicę drobnozarodnikową, wywoływaną przez dermatofita Microsporum canis. Jest to grzyb roznoszony głównie przez psy i koty, lecz spotyka się również przypadki przeniesienia zakażenia z drobnych zwierząt, takich jak chomiki, świnki morskie, króliki. Zakażenie występuje w obrębie skóry owłosionej, choć zakażenie może rozszerzać się na inne partie skóry. Zakażeniom najczęściej ulegają dzieci, które w większości przypadków mają zdecydowanie bliższy kontakt, niż dorośli.
Objawy, jak i leczenie grzybic skórnych jest zróżnicowane w zależności od rodzaju drobnoustroju wywołującego zakażenie. Niekiedy mogą to być trudne do leczenia, przewlekłe zakażenia, do zwalczania których należy stosować leki przeciwgrzybicze, o silnych działaniach ubocznych. Dlatego też najważniejsza jest profilaktyka zakażeń, która sprowadza się, jak w większości przypadków do prawidłowej higieny, zwłaszcza u dzieci. Istotne jest również wczesne rozpoznanie choroby u zwierząt domowych, aby jak najszybciej wdrożyć leczenie i nie dopuszczać do rozsiewania zarodników grzybów w środowisku domowym.
Profilaktyka
Większości opisanych powyżej zoonoz można skutecznie zapobiegać, poprzez stosowanie prostych czynności, takich jak właściwa higiena, czy regularne szczepienie i odrobaczanie zwierząt domowych. Działania te nabierają szczególnego znaczenia, gdy w domu mamy osoby z grup podwyższonego ryzyka, czyli małe dzieci i osoby starsze lub chore przewlekle. Kolejnym elementem profilaktyki jest unikanie bezpośredniego kontaktu ze zwierzętami nieznanymi, które potencjalnie mogą być źródłem zarazków.
