Czasem możemy spotkać się z określeniem, że pewne gatunki papug są agresywne. Często takie komentarze możemy usłyszeć od osób posiadających amazonki, białobrzuszki, czasem żako czy aleksandretty. Ciekawe jest to, że tylko w niewoli papugi przejawiają takie zachowania. Papugi w naturze są ofiarami drapieżników, dzięki zdolności lotu, a także życiu społecznemu są one w stanie uciec i wystarczająco wcześnie zaalarmować stado o zagrożeniu. Jaka papuga, mając możliwość lotu, podejmie się walki z drapieżnikiem, zamiast uciekać? Oczywiście agresja może mieć różne podłoże, a co za tym idzie – różne rozwiązania problemu. Dlatego też warto przyjrzeć się bliżej agresji występującej u papug w niewoli, ponieważ ten temat jest obszerny i skomplikowany.
Tekst: Ada Włoch
Czy papugi są z natury agresywne?
Z przykrością obserwuję, jak nadajemy łatki pewnym gatunkom, przez nasze doświadczenia, nieumiejętność prowadzenia papugi i błędy, tak naprawdę najbardziej cierpią papugi. Amazonki i białobrzuszki słyną z zachowań agresywnych. Jednak musimy pamiętać, że w naturze te papugi świetnie radzą sobie w stadach, żyjąc bez agresji, na sporej przestrzeni, mając do dyspozycji wiele czynników środowiska, które kształtują zachowanie. W niewoli, kiedy nawet zapewnimy dużą klatkę, zabawki i zajęcia, ptaki z tych gatunków mogą w dalszym ciągu przejawiać zachowania agresywne – bowiem zachowanie jest odpowiedzią na środowisko papugi. Papugi w naturze wykształciły skomplikowany system komunikacyjny, mowę ciała, wokalizacje, które chronią przed walkami w stadzie.
Papugi potrafią wysyłać wiele sygnałów ostrzegawczych, zanim podejmą się ataku. Jednak w domach, kiedy człowiek nie zna złożonego systemu komunikacyjnego papug, łatwo jest przeoczyć ostrzeżenia wysyłane przez papugi.
Agresja u papug to częsty problem. Niestety, najczęściej problemy z agresją pojawiają się u osób, które nie mają dużego doświadczenia z większymi gatunkami papug. Wynika to też pośrednio z warunków, jakie mają papugi w niewoli. Jednak jak u każdego innego gatunku, zachowanie agresywne ma kilka etiologii, a sama agresja agresji nierówna. Do etiologii zachowań agresywnych u ptaków domowych zalicza się lęk, walkę o zasoby, terytorialność czy np. przywiązanie do partnera. Diagnoza wszelkich zaburzeń zachowania opiera się na historii behawioralnej, obserwacji zachowań papugi w różnych miejscach i z różnymi osobami. Środowisko również ma ogromny wpływ na zachowania agresywne.
Agresja lękowa
Agresja wywołana strachem pojawia się, gdy papuga czuje się zagrożona lub osaczona i nie ma możliwości ucieczki (np. kiedy wkładamy ręce do klatki). Jest to reakcja obronna na sytuacje, które ptak postrzega jako niebezpieczne. W takiej sytuacji agresja i dziobanie są ostatecznym sygnałem wysyłanym przez papugi, który wielu opiekunów rozumie. Bardzo często ptaki nie są odpowiednio socjalizowane w młodym wieku, co w przyszłości może powodować lęk wobec nowości. Odpowiednie środowisko w okresie pisklęcym ma ogromny wpływ na stabilność emocjonalną. Papugi mogą bać się człowieka, dłoni czy nowych przedmiotów. Kiedy tak się dzieje, należy odczulać ptaki, by nie reagowały lękiem.
Agresja z braku kontroli
W przypadku większości zwierząt utrata kontroli nad środowiskiem połączona z utratą zdolności przewidywania tego, co się wydarzy, jest bardzo stresująca. Dlatego papugi bez kontroli nad swoim środowiskiem mogą być bardziej agresywne. Ten rodzaj agresji często jest spotykany w niewoli u ar czy amazonek. Takie nasilenie agresji może występować częściej u ptaków należących do ludzi z niewielkim doświadczeniem z ptakami, którzy nie potrafią bądź nie rozumieją, jak odpowiednio stymulować środowisko papugi. Papugi należą do inteligentnych zwierząt i pewne poczucie kontroli jest dla nich niezwykle ważne w niewoli, gdzie tak naprawdę nie mogą kontrolować zbyt wielu aspektów życia.
Agresja terytorialna
Agresja terytorialna jest szczególnie powszechna u niektórych gatunków papug (np. mnichy, ary, żako, konury). Modyfikacja zachowania w obliczu agresji terytorialnej ma charakter wieloaspektowy. Papugi naturalnie chronią swojego miejsca, jednak w niewoli, kiedy papuga nie ma zbytnich możliwości eksploracji środowiska i jest przez wiele godzin zamknięta w klatce, może wykazywać zwiększoną agresję terytorialną. W przypadku agresji terytorialnej dobrze sprawdzają się treningi poza miejscem, którego papuga pilnuje. Można również pomyśleć o rozwiązaniu z dwiema klatkami (jedna do spania, druga do zabawy i żerowania). Leki psychotropowe na ogół nie są wskazane w leczeniu agresji terytorialnej u ptaków.
Agresja związana z partnerem
Papugi mają skłonność do tworzenia niezdrowych par i więzi ze swoim opiekunem. Taka agresja jest często obserwowana u właścicieli kakadu, amazonek, ary czy żako. Zachowanie często zaczyna się lub staje poważniejsze w okresie dojrzałości płciowej lub w sezonie rozrodczym. Agresja może być skierowana w stronę rywala lub, paradoksalnie, przekierowana w stronę ulubionej osoby. Często ma ona miejsce, gdy papuga siedzi na ramieniu swego ulubieńca, do którego podchodzi jeden z domowników. Aby pomóc zminimalizować agresję związaną z partnerem, ptaka należy odpowiednio socjalizować. Papuga powinna zdobywać jak najwięcej zdolności oraz umiejętności, by być samodzielną. Właściciel powinien też pracować nad zmianą relacji z papugą.
Agresja między ptakami
W naturalnym środowisku papugi mają mnóstwo przestrzeni, którą mogą dzielić ze stadem. Niestety, w wielu domach papugi żyją samotnie przez większość czasu, są ręcznie wykarmione przez człowieka i nie posiadają umiejętności stadnych. W wielu przypadkach przyczyny agresji między ptakami są takie same: strach, obrona terytorialna i agresja związana z partnerami mogą odegrać ważną rolę. Często jednak problem wynika z braku odpowiednich umiejętności społecznych w stadzie u zaangażowanych ptaków. Czasami dochodzi do konfliktów z powodu ograniczonych dostępów do zasobów. Zbyt duża liczba papug na małym terenie również może skutkować agresją między ptakami. W takiej sytuacji należy rozbudować środowisko oraz zwiększyć zasoby.
Agresja przekierowana
Jest to rodzaj agresji, który nie jest bezpośrednio skierowany na źródło frustracji czy stresu, ale na inny, łatwiej dostępny obiekt. Agresja przekierowana występuje, gdy papuga, która doświadcza frustracji, lęku lub pobudzenia, nie może wyładować swojego napięcia na rzeczywiste źródło tych emocji i zamiast tego przenosi agresję na inny cel. Może to być inny ptak, członek rodziny, przedmiot lub nawet właściciel. Mechanizm ten działa na zasadzie rozładowania emocji. Gdy papuga nie ma możliwości bezpośredniego zareagowania na bodziec wywołujący stres, może przenieść swoje emocje na najbliższy obiekt. W takim przypadku trzeba uważać, by agresja przekierowana nie stała się agresją wyuczoną.
Agresja a stan zdrowia
Agresja u papug może być zarówno symptomem, jak i przyczyną problemów zdrowotnych. Zachowania agresywne mogą sygnalizować, że ptak cierpi na określone schorzenia fizyczne lub psychiczne, a jednocześnie chroniczna agresja może prowadzić do dalszych problemów zdrowotnych. Stan zdrowia wpływa na zachowanie papug. Papugi wykazujące agresję mogą cierpieć na artretyzm lub inne schorzenia stawów, które powodują ból podczas poruszania się. Problemy z narządami wewnętrznymi, takie jak choroby nerek, wątroby czy serca, mogą powodować dyskomfort i również prowadzić do agresywnych zachowań. Papuga nam nie powie, że coś ją boli, dlatego ważne są obserwacja mowy ciała zwierzęcia oraz regularne badania kontrolne.
Agresja i zabawa
Papugi wykazują różnorodne zachowania, które mogą być trudne do jednoznacznej interpretacji. Jednym z takich zachowań jest połączenie agresji i zabawy. Zrozumienie, dlaczego te dwa na pozór przeciwstawne zachowania mogą się łączyć, jest kluczowe dla zrozumienia behawioru. Młode papugi, podobnie jak dzieci, uczą się poprzez zabawę. Podczas zabawy mogą wykazywać zachowania, które wyglądają na agresywne, takie jak szczypanie, podgryzanie, przekomarzanie się, przewroty czy siłowanie się, a nawet gonitwa. Agresja i zabawa u papug mogą się łączyć w naturalny sposób, odzwierciedlając ich potrzebę eksploracji czy interakcji społecznych. Odpowiednie środowisko i zabawki pomagają w naturalnym rozładowaniu napięcia.
Jak radzić sobie z zachowaniami agresywnymi u papug?
W pierwszej kolejności musimy ustalić, jakie podłoże mają zachowania agresywne. W tym celu musimy przygotować analizę zachowania, która pozwoli nam zrozumieć, dlaczego papuga zachowuje się tak, jak się zachowuje. Analizę staramy się prowadzić np. przez dwa tygodnie lub aż uzyskamy klarowny wgląd w przyczyny ataków. Przykładowa analiza zachowania na ryc. 1.
Ptaki mają dzioby i zdolność gryzienia wszystkiego, co wchodzi w kontakt z dziobem. Zaczynamy więc od jednego faktu – bliskość to konieczność! Ptaki nie mają rąk. Ich zmysł dotyku odbywa się za pośrednictwem dzioba, języka i stóp. Młode ptaki często odkrywają nowe rzeczy właśnie za pomocą dzioba i języka. Na tym etapie naszym zadaniem jest wzmocnienie delikatnej eksploracji i skierowanie tej eksploracji na odpowiednie przedmioty – np. zabawki do zniszczenia. Więc jaki może być cel dziobania? Mówiąc najprościej, jest to odmowa. Wyobraź sobie, że w ten sposób papuga głośno mówi „nie!” Nie każdy ptak ma ludzkie umiejętności wokalne, aby powiedzieć „nie”, dlatego w ten sposób komunikuje się ze stadem, które go nie rozumie. Ugryzienie jest reakcją NIE/ STOP na jakiś rodzaj bodźca. Jeśli ptak ugryzie, aby powiedzieć Ci „nie”, nie chce w czymś uczestniczyć lub „nie”, musisz trzymać się ode mnie z daleka. Co tak naprawdę dzieje się w naszej relacji z papugą? Co mogło spowodować konieczność ugryzienia? Czy to możliwe, że zignorowaliśmy wszystkie sygnały, jakie papuga wysyłała w naszą stronę, które mówiły „nie”? Jeśli tak jest, ugryzienie było ostatecznym sposobem, w jaki papuga zwróciła uwagę na to, co nam mówi, podobnie jak człowiek tupiący nogą, aby podkreślić wyraźnie swoją niechęć czy niezgodę! Problem polega na tym, że jest już za późno, zostaliśmy dziobnięci. Konsekwencje w oczach ptaka będą się teraz różnić w zależności od tego, co wydarzyło się dalej: Czy w końcu zrozumiałeś „nie”? Czy cofnąłeś rękę od papugi? Czy nauczyłeś ptaka, że jeśli chce Ci powiedzieć „nie”, musi Cię ugryźć? W tym miejscu wychodzi lekcja, że „dziobanie jest zachowaniem wyuczonym”. Uczymy ptaka, że aby nas słuchał, powinien nas dziobnąć, bo inna forma komunikacji po prostu nie działa. Z tak przygotowaną analizą możemy zacząć pracować. Jeśli samodzielnie nie wiesz, jak się za to zabrać, skonsultuj się z behawiorystą lub zoopsychologiem, który zajmuje się papugami. Natomiast jeżeli samodzielnie chcesz podjąć się pracy ze swoją papugą, podążaj za poniższymi wskazówkami.
Treningi
Naucz swoje papugi ograniczeń. Przyjmij przywództwo w stadzie. Przyjmij rolę przewodnika stada. Modela do naśladowania. Naucz ptaki wchodzić na palec, rękę, ramię lub drewnianą żerdź, gdy zostanie wydana komenda „chodź”, „hop” itd. Korzystanie z żerdzi, by przemieścić ptaka, może być szczególnie pomocne przy papugach „hormonalnych” – unikniemy w ten sposób dziobnięcia w dłoń. Bądź stanowczy i cierpliwy. Twoje zasady muszą być jasne i czytelne. Moduluj swój głos, aby emocjami przekazać papudze jak najwięcej informacji.
Ograniczenie kontaktu
Nie pozwól, aby ptak, który wykazuje skłonność do dziobania, był wyżej niż na wysokości klatki piersiowej. Jeśli dopiero pracujesz z ptakiem wykazującym agresję – nigdy nie odkładaj go na swoje ramię. Możesz zostać dziobnięty w twarz. Nie widzisz też języka ciała papugi, a więc nie możesz przygotować się na dziobnięcie. Nie przesiaduj z papugą na ramieniu, nie głaszcz jej godzinami, szczególnie w okresie lęgowym, ponieważ powodujesz frustrację seksualną.
Time out
Włóż nadmiernie pobudzonego ptaka do klatki i zostaw go (na kilka minut), aby się uspokoił, zanim spróbujesz zająć się nim ponownie. Jeśli papuga jest podekscytowana i dziobie, najlepiej dać jej ochłonąć – w tym czasie przeanalizuj sytuację. Wypełnij notatki z analizy zachowania, odpowiedz sobie na pytania, dlaczego stało się to, co się stało. Pamiętaj, że papuga w klatce nie ma się czuć jak „za karę”. Klatka ma być fajnym, ciekawym i stymulującym miejscem pełnym zabawek i możliwości żerowania. Czas w klatce ma pozwolić Tobie i papudze ochłonąć i zapewnić bezpieczny dystans.
Przekierowanie uwagi
Zajmij papugę zabawą, przekieruj zachowania w inne, przyjemniejsze, np. proste zabawki do łapki czy do żerowania. Ważne! Nie wszystkie papugi potrafią żerować i korzystać z zabawek! Jeśli Twoja papuga tego nie potrafi, to prawdopodobnie jest to pierwsza rzecz, na jakiej musisz się teraz skupić. Bez umiejętności nie można poradzić sobie w życiu. A jeśli nie radzisz sobie w życiu, to jest większa szansa na zachowania agresywne. Stąd też nauka żerowania i zabawy to nieodłączna podstawa każdego gatunki papugi.
Pory dnia papugi
Zwracaj także uwagę na nastroje i dowiedz się, w jakich porach dnia zachowanie papugi jest najłagodniejsze. Papugi podczas kąpieli są mocno podekscytowane i jest duża szansa na dziobnięcie, dlatego należy zachować ostrożność. Ptaki z rana i pod wieczór udają się na żerowanie, zajmują się jedzeniem. Zrozumienie planu dnia naszej papugi jest kluczowe. Pamiętaj, że nastrój papugi zależy od środowiska, diety, pogody, poziomu stresu czy emocji. Ważne jest również poszanowanie granic zwierzęcia i dostosowanie treningów do papugi. Każdy ptak ma inne tempo pracy. Im więcej empatii i zrozumienia damy naszym papugom, tym lepiej będą się one czuły w swoim środowisku, ze swoim stadem, czyli z Wami.
Czego nie robić?
Nie używaj kary
Najskuteczniejszą dyscypliną jest surowe „nie!” (papugi są emocjonalne, więc nasze emocje są łatwe do odczytania przez papugę), patrząc prosto w oczy papugi. Szybkie spojrzenie w chwili, gdy papuga źle się zachowuje, wyraża natychmiastową dezaprobatę, którą papuga może zrozumieć. Używaj swojego głosu odpowiedzialnie i świadomie.
Nie odbieraj dziobania personalnie
Częstym błędem popełnianym przez wiele osób jest przekształcenie jednego incydentu we wzorzec („raz mnie dziobnęła, to na pewno zrobi to znowu”). Cykl coraz większej utraty zaufania między zachowaniem papugi a właścicielem może się rozpocząć, gdy osoba, która została ugryziona, zaczyna bać się swojej papugi. Papugi są niezwykle empatyczne i najlepiej czują się z ludźmi, którzy czują się z nimi komfortowo. Reagują silnie na nastroje i poziom energii ludzi w ich ludzkim stadzie. Dlatego też należy wyzbyć się strachu, działać pewnie i stawiać granice. Przy dominujących papugach liczy się silna osobowość oraz stawianie jasnych granic. Pamiętaj, że Twoim obowiązkiem jest utrzymanie pozytywnej więzi między Tobą a papugą. Mimo że mogą istnieć papugi, które nigdy nikogo nie ugryzły z jakiegokolwiek powodu, jednak prawda jest taka, że większość papug raz na jakiś czas może dziobnąć. Czytaj język ciała swojej papugi i naucz się ją rozumieć na tyle dobrze, aby zapobiegać dziobaniu. Musisz też mieć na uwadze, że ptak nie będzie na każde Twoje zawołanie – jest to zwierzę dzikie, nieudomowione i relację z nim stworzysz tylko na podstawie szacunku, wzajemnego zrozumienia i empatii.
Nie używaj ręcznika, rękawic i innych akcesoriów
Jeśli próbujesz pracować z papugą, której się boisz, zaplanuj sytuację tak, by była bezpieczna dla Ciebie i dla Twojej papugi, np. możesz zacząć pracę z ptakiem w klatce – trening z klikerem jest świetnym rozwiązaniem na początek, by nauczyć papugę pozytywnego wzmocnienia. Stosując rękawice, ręczniki i inne formy łapania papugi, zbudujesz u niej jeszcze większy lęk (a także agresję lękową), a Wasza relacja rozsypie się w drobny mak. Najgorszą rzeczą, jaką możesz zrobić, gdy Twoja papuga ugryzie (lub próbuje ugryźć), jest wrzask, wrzask i/lub odsunięcie się. Takie reakcje tylko wzmocnią to zachowanie. Zamiast tego należy znaleźć sposoby, aby zapobiec dziobnięciu. Na przykład zamiast pozwalać papudze wejść na ramię, zapewnij żerdź, na którą może wejść. Ponadto poświęć trochę czasu na poznanie zachowania papugi. Nigdy nie używaj dłoni do ukarania papugi, następnym razem, gdy podejdziesz do papugi z dłońmi, ptak nie będzie wiedział, czy to przyjazne, czy nieprzyjazne podejście.
Pamiętaj, że praca z agresywną papugą wymaga empatii, cierpliwości i konsekwencji działania. Regularne treningi, a także wsparcie specjalisty mogą być niezbędne, by opanować problem związany z agresją.
