Kannabinoidy są związkami organicznymi o swoistej budowie chemicznej cechującymi się wpływem na układ endokannabinoidowy (ECS) organizmu. ECS to biochemiczny system zaangażowany w regulację wielu biologicznych procesów, a więc istotnie przyczyniający się do utrzymania homeostazy. ECS reguluje takie procesy fizjologiczne, jak metabolizm lipidów i węglowodanów (poprzez wpływ na aktywność adipocytów, hepatocytów i endokrynnej części trzustki), implantacja zarodka, rozwój pre- i postnatalny, właściwa praca układu immunologicznego i przebieg reakcji zapalnej. Co ważne, warunkuje również właściwe procesy poznawcze i behawioralne, wywierając wpływ na zapamiętywanie, motywację, aktywność moto-ruchową, odczuwanie głodu i sytości, a nawet czucie bólu.
Tekst: dr n. rol.,
lek wet. Łukasz Kiraga
Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego w Warszawie,
Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Katedra Nauk Przedklinicznych,
Zakład Farmakologii i Toksykologii
Tekst: prof. dr hab.,
lek. wet. Michał Jank
Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego w Warszawie,
Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Katedra Nauk Przedklinicznych,
Zakład Farmakologii i Toksykologii
Biologiczne komponenty ECS
Biologicznymi komponentami ECS są endogenne kannabinoidy (z dominującym znaczeniem anandamidu i 2-arachidonyloglicerolu), enzymy regulujące biosyntezę i biodegradację endogennych kannabinoidów (fosfolipazy, NAPE-PLD, DAGL, FAAH, MAGL) oraz receptory kannabinoidowe: CB1 i CB2. Obydwa są receptorami metabotropowymi sprzężonymi z białkiem Gi, a więc uznaje się je za receptory hamujące. Jeśli chodzi o miejsce ich ekspresji w organizmie, receptor CB1 jest charakterystyczny głównie dla układu nerwowego, gdzie występuje zarówno w jego centralnej części (kora mózgowa, układ limbiczny, móżdżek, ciało migdałowate, rdzeń kręgowy), jak i obwodowej; natomiast receptory CB2 są sprzężone głównie z układem immunologicznym – występują w narządach limfoidalnych (śledziona, szpik kostny, węzły chłonne) oraz w wielu rodzajach białych krwinek. Oprócz endokannabinoidów na receptory CB oraz enzymy układu endokannabinoidowego mogą oddziaływać związki egzogenne: otrzymane syntetycznie lub naturalne, wyizolowane z tkanek roślinnych – nazywamy je fitokannabinoidami.
Czym są fitokannabinoidy?
Fitokannabinoidy występują głównie w tkankach konopi siewnej – Cannabis sativa (sporadycznie zdarza się, że fitozwiązek wywierający wpływ na ECS jest też odnajdywany w innych roślinach). Jest to grupa ponad 100 silnie lipofilnych związków o budowie terpenofenolowej wyodrębniona spośród około 400 związków chemicznych wchodzących w skład tej rośliny, występujących w dużych ilościach zwłaszcza w żywicy. Występują tam jednak w formie nieaktywnych farmakologicznie kwasów kannabinoidowych. Dopiero ich dekarboksylacja, najczęściej na skutek podgrzewania lub obniżenia pH, prowadzi do ich aktywacji. Spośród nich tylko jeden związek – delta-9-tetrahydrokannabinol (Δ9THC) cechuje się właściwościami psychoaktywnymi i z tego powodu jest stosowany rekreacyjnie, najczęściej jako nielegalna używka. Cała reszta fitokannabinoidów jest pozbawiona tego działania mimo znaczącego i z reguły korzystnego wpływu na organizm.
Wyjątkiem nie jest kannabidiol (CBD) – który w większości odmian konopi jest kannabinoidem występującym w największych ilościach. Związek ten, mimo że prawdopodobnie nie wykazuje powinowactwa do receptorów kannabinoidowych, działa biochemicznie na innych płaszczyznach – jest m.in. aktywatorem napięciozależnych kanałów wapniowych (TRPA1, TRPV1 i 2), blokerem kanałów wapniowych typu T, agonistą receptorów serotoninowych 5HT1a, inhibitorem lipooksygenaz, modulatorem fosfolipazy A2, inhibitorem wychwytu zwrotnego anandamidu. Z tego powodu wywiera wiele korzystnych efektów farmakologicznych, którym nie towarzyszy działanie psychoaktywne charakterystyczne dla THC. Jego dobroczynne działanie, niemalże pozbawione jakichkolwiek efektów ubocznych, często wykorzystuje się w medycynie ludzkiej, gdzie związek ten znalazł zastosowanie m.in. w leczeniu drgawek i padaczek, spastyczności w przebiegu SM, bólu neuropatycznego czy nawet stanów zapalnych o różnej etiologii. Ze względu na silną lipofilność jest stosowany w formie olejowych roztworów (tzw. olejki CBD) o różnych stężeniach (kilka do nawet 30%), aplikowany najczęściej pod język. 10% olejkiem
CBD jest preparat Epidiolex® zarejestrowany w USA do leczenia niektórych dziecięcych padaczek lekoopornych. Jego zastosowanie w medycynie ludzkiej od kilku lat jest przedmiotem zainteresowania i wciąż znajduje się na fali wznoszącej. Jak jego sytuacja kształtuje się w weterynarii? W niniejszym tekście omówimy znaczenie olejków CBD u zwierząt towarzyszących.
Preparaty CBD w weterynarii
Nasuwa się pytanie, dlaczego zarówno w medycynie ludzkiej, jak i weterynaryjnej CBD aplikuje się najczęściej w formie olejowego roztworu? Wynika to z silnego efektu pierwszego przejścia (intensywnego metabolizmu wątrobowego po wchłonięciu z jelita cienkiego) – podany w postaci „kropli” ulega wchłanianiu już w jamie ustnej; poza tym CBD zaaplikowany w formie kapsułek miękkich cechuje się mniejszą wchłanialnością, a przez to niską biodostępnością.
Do niedawna lekarze weterynarii i opiekunowie zwierząt leczonych CBD musieli zaopatrywać się w olejki przeznaczone na rynek „ludzki” z racji tego, że olejków stricte weterynaryjnych na rynku polskim po prostu nie było. Niedawno sytuacja uległa zmianie i obok mnogości izolatów i wyciągów o różnych stężeniach przeznaczonych dla człowieka są także dostępne olejki dla zwierząt. Istnieją trzy rodzaje olejków CBD: izolaty zawierają CBD jako jedyną substancję rozpuszczoną w oleju, najczęściej konopnym albo MCT (palmowym i kokosowym zawierającym średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe). Ekstrakty „full spectrum” zawierają wyciąg roślinny, który oprócz CBD zawiera też mniejsze ilości innych kannabinoidów (w tym THC), a także całą gamę terpenoidów, flawonoidów, alkaloidów, stilbenoidów i lignanamidów występujących w tkankach konopi. Natomiast wyciągi „broad spectrum” różnią się od poprzednich brakiem THC w swoim składzie i tego rodzaju preparaty są najkorzystniejszym rozwiązaniem zarówno pod względem farmakologicznym, jak i prawnym. Dlaczego? Otóż w latach 90. XX w. zaobserwowano tzw. entourage effect – efekt synergii między działaniem kannabinoidów a innych fitozwiązków obecnych w konopi. To zjawisko warunkuje silniejsze działanie CBD po jednoczesnym podaniu związków towarzyszących mu naturalnie w roślinie (a więc głównie terpenoidów i flawonoidów) niż po podaniu takiej samej dawki czystego CBD w formie izolatu. Dlatego preparaty „broad spectrum” uznaje się za najsilniej działające; nie stwarzają też problemów natury prawnej związanych z obecnością THC.
Między izolatami a wyciągami istnieją istotne różnice organoleptyczne – kannabinoidy same w sobie są związkami bezwonnymi i bezsmakowymi, natomiast terpenoidy i flawonoidy obecne w ekstraktach warunkują ich charakterystyczny „konopny” smak i aromat w przeciwieństwie do neutralnych pod tym względem izolatów. Niekiedy stwarza to niestety problemy związane z niechęcią zwierząt do przyjmowania olejku, a szczególnie silną awersję wykazują niektóre koty. Dlatego racjonalnym rozwiązaniem wydawałoby się wzbogacenie takiego preparatu związkiem poprawiającym smakowitość, zachęcającym kota do przyjęcia dawki, np. wyciągiem z waleriany czy kocimiętki. Niestety, takich preparatów nie mamy na rynku. Istnieją natomiast preparaty wzbogacone aromatem bekonu, orzeszków ziemnych czy bazujące na chętnie przyjmowanych przez zwierzęta oliwie z oliwek, olejach z łososia lub dorsza (tran – źródło wartościowych nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin A i D). W zależności od składu „niekannabinoidowej” komponenty olejku i proporcji dodatków producenci dedykują osobne preparaty dla psów i kotów, chociaż popularne są także te uniwersalne, po prostu przeznaczone dla zwierząt. Najczęściej spotykane stężenie CBD w preparatach weterynaryjnych to 2–5%. Wychodząc naprzeciw zwierzęcym preferencjom smakowym, producenci oferują również „smakołyki CBD” pod postacią tzw. bitesów, zawierające atrakcyjne smakowo mieszanki tłuszczów (owczego, łososiowego) oraz dodatki, takie jak sproszkowana spirulina lub czosnek. Od niedawna opornym zwierzętom możemy zaaplikować olej CBD zamknięty w kapsułce, a także w formie pastylek (poza CBD zawierających również witaminy, białko, błonnik i mikroelementy). Taką pastylkę można podać w całości lub skruszyć i dodać do miski z jedzeniem. Istnieje też możliwość aplikacji CBD w formie pasty, jednak te przeznaczone dla ludzi występują z reguły w zbyt wysokich dawkach, aby mogły być stosowane u zwierząt (nieraz powyżej 50%). Jednak od niedawna są dostępne pasty CBD przeznaczone na rynek weterynaryjny o znacznie niższej zawartości CBD, z wygodnym dozownikiem z podziałką, dzięki czemu możliwa jest aplikacja właściwej dawki. Najczęściej stosowane dawki w lecznictwie weterynaryjnym znajdują się w przedziale 2–10 mg/kg m.c. P.O. Na przykład w większości publikacji powszechnie przyjęta dawka terapeutyczna w leczeniu drgawek u psa wynosi około 2,5 mg/kg m.c. P.O. co 12 h.
Podejrzewa się, że może istnieć synergizm (nawet hiperaddycyjny) między CBD a kwasami tłuszczowymi zawartymi w olejach. Hipoteza ta, szczególnie w odniesieniu do przeciwzapalnego działania CBD, opiera się na licznych dowodach potwierdzających, że odpowiednie dawki i proporcje wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA) w diecie psów i kotów mogą niwelować istniejący stan zapalny. Dlatego ciekawym preparatem byłby olej CBD wzbogacony o dużą ilość PUFA, co potencjalnie kwalifikowałoby go jako preparat do leczenia zapaleń.
CBD – wskazania do stosowania
W medycynie weterynaryjnej zastosowanie CBD jest przedmiotem badań naukowych i mimo prowadzenia wielu badań klinicznych i przyznania wielu patentów opisujących wykorzystanie CBD w leczeniu psów i kotów jak dotychczas nie zarejestrowano produktu leczniczego weterynaryjnego wykorzystującego tę substancję. Nie zmienia to faktu, że CBD jest wykorzystywane jako substancja wspomagająca w leczeniu kilku jednostek chorobowych. Obecnie w literaturze naukowej dominują doniesienia dotyczące skuteczności CBD przede wszystkim w terapii osteoarthritis, padaczki, lęku/agresji i świądu w atopii skóry najczęściej u psów. Badania wskazują na to, że CBD jest dobrze tolerowany u psów i kotów i nie wchodzi w interakcje z fenobarbitalem. Według opublikowanych badań dotyczących toksyczności CBD u psów długotrwałe podawanie CBD skutkowało jedynie wzrostem poziomu fosfatazy alkalicznej we krwi (dwukrotnym względem wartości referencyjnych). Zastosowanie dawki 10 mg/kg m.c. P.O. stwarza ryzyko wystąpienia niepożądanych objawów neurologicznych, dlatego zaleca się raczej niższe dawki.
W leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów (osteoarthritis u psów) CBD zastosowano w dawce 2 mg/kg m.c. co 12 h przez cztery tygodnie u 16 psów. W badaniu tym stwierdzono spadek bólu i wzrost aktywności u psów oraz brak jakichkolwiek objawów ubocznych terapii, aczkolwiek u 9 z 16 psów doszło do wzrostu aktywności fosfatazy alkalicznej w wątrobie.
W leczeniu padaczki u psów 12 psów otrzymywało CBD w dawce 2,5 mg/kg m.c. co 12 h przez 12 tygodni jako dodatek do leczenia przeciwpadaczkowego. W badaniu tym brała udział także grupa placebo (14 psów) otrzymująca tylko leki przeciwpadaczkowe. W grupie z CBD doszło do spadku o 33% (mediana) częstości ataków padaczkowych, chociaż spadek aktywności padaczkowej o >50% był w obu grupach taki sam. W psów otrzymujących CBD stwierdzono wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej, zaś u dwóch psów z tej grupy pojawiała się niezborność.
CBD zastosowano także jako substancję wspomagającą leczenie przeciwbólowe u psów z osteoarthritis. Pacjenci otrzymywali dawkę 2,5 mg CBD co 12 h jako substancję dodatkową do leczenia przeciwzapalnego, gabapentyny i amitryptyliny. Wszystkie oceniane w tym badaniu indeksy bólu były u pacjentów otrzymujących dodatkowo CBD lepsze niż u pacjentów bez CBD, poprawie uległ także indeks jakości życia. Sugerować by to mogło, że CBD może przynosić korzystne efekty w przypadku tzw. wieloczynnikowej terapii bólu u psów.
Nie udało się natomiast potwierdzić w badaniach klinicznych skuteczności CBD jako środka do ograniczania strachu u psów. Wyniki przeprowadzonego badania nie wykazały jakiegokolwiek działania przeciwlękowego tej substancji, chociaż nie jest wykluczone, że w badaniu tym zastosowano zbyt niską dawkę CBD (1,4 mg/kg m.c. co 12h). Niejako w sprzeczności z tym badaniem klinicznym stoi fakt częstego stosowania CBD przez opiekunów zwierząt w celu uspokojenia czy zniesienia napięcia lękowego np. w czasie podróży lub sylwestra, co według doniesień zapewnia bardzo korzystne efekty.
W pewnym badaniu dotyczącym skuteczności stosowania CBD na rynku amerykańskim udział wzięło aż 2130 lekarzy weterynarii. Wyniki tej ankiety są bardzo ciekawe, ponieważ pokazują, że najczęściej CBD jest stosowane do leczenia przewlekłego bólu (spośród 1019 pacjentów CBD było bardzo pomocne u 34% pacjentów i trochę pomocne u kolejnych 57% pacjentów), lęku (spośród 883 pacjentów CBD bardzo pomocne u 22% pacjentów i trochę pomocne u 65% pacjentów), bólu ostrego (spośród 708 pacjentów CBD bardzo pomocne u 23% pacjentów i trochę pomocne u 60% pacjentów) oraz drgawek (spośród 612 pacjentów CBD było bardzo pomocne u 22% pacjentów i trochę pomocne u 56% pacjentów).
W ofercie firmy Action S.A nie posiadamy jeszcze olejków CBD, jednakże klienci mogą znaleźć produkt 4DOGS Ciasteczka z CBD 60 G, ciasteczka z dodatkiem CBD, czyli substancji występującej w konopiach oraz witaminą B5 i innymi substancjami czynnymi. Produkt stanie się doskonałym przysmakiem zwierzęcia, zmniejszając stres oraz dolegliwości bólowe. Regularne stosowanie produktu pozytywnie wpłynie na zdrowie oraz kondycję naszego czworonoga. Zapraszam do obejrzenia oferty firmy Action S.A na platformie zakupowej i-serwis.
Tomasz Uhlenberg
Przedstawiciel Handlowy, ACTION S.A.
Podsumowanie
Znaczenie olejków CBD w weterynarii jest obecnie duże – właściciele psów i kotów często sięgają po ten rodzaj terapii, widząc jej zadowalające efekty, a działań niepożądanych w praktyce się nie obserwuje. Do dużej popularności tego rodzaju preparatów bez wątpienia przyczyniają się lekarze weterynarii, którzy mają świadomość dobroczynnych właściwości olejków CBD popartych opublikowanymi badaniami naukowymi w kontekście ich efektywności terapeutycznej (choć w weterynarii niestety nielicznymi, co zapewne niebawem ulegnie zmianie).
Popyt na weterynaryjne preparaty jest obecnie duży, a na polskim rynku dostępnych jest coraz więcej produktów – do niedawna były to tylko olejki CBD przeznaczone dla ludzi, teraz także odpowiedniki weterynaryjne, dedykowane osobno psom lub kotom, zawierające rozmaite dodatki smakowe; producenci proponują też alternatywne możliwości formulacji CBD, takie jak olej kapsułkowany, pastylki, bitesy czy pasty z dodatkami odżywczymi i smakowymi ułatwiającymi podanie. Zatem konsument ma obecnie szeroki wybór, który najprawdopodobniej z biegiem czasu będzie jeszcze większy. Olejki i inne preparaty zawierające CBD osadziły się mocno na polskim rynku suplementów weterynaryjnych i zanosi się na to, że z powodu wzrastającego zainteresowania, a przez to popytu, ich pozycja będzie jeszcze mocniejsza.
Bibliografia
Zielonka D, Kiraga Ł, Kozłowski R. Medical potential of cannabis: an overview. Handbook of Natural Fibres (Second Edition), vol. 2: Processing and Applications, 2020, 419-448. doi: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-818782-1.00012-2
Karlik W. Co lekarz weterynarii powinien wiedzieć o produktach z konopi. Magazyn Weterynaryjny, 2020, 29(02):40-47.
Biernacki M, Skrzydlewska E. Metabolizm endokannabinoidów. Postepy Hig Med Dosw (online), 2016; 70: 830-843
Russo EB. Taming THC: potential cannabis synergy and phytocannabinoid-terpenoid entourage effects. British Journal of Pharmacology. 2011;163:1344–64
Wakshlag JJ, Cital S, Eaton SJ, Prussin R, Hudalla C. Cannabinoid, Terpene, and Heavy Metal Analysis of 29 Over-the-Counter Commercial Veterinary Hemp Supplements. Veterinary Medicine: Research and Reports 2020:11 45–55
Brioschi FA, Di Cesare F , Gioeni D, Rabbogliatti V, Ferrari F, D’Urso ES, Amari M and Ravasio G. Oral Transmucosal Cannabidiol Oil Formulation as Part of a Multimodal Analgesic Regimen: Effects on Pain Relief and Quality of Life Improvement in Dogs Affected by Spontaneous Osteoarthritis. Animals 2020, 10, 1505; doi:10.3390/ani10091505
Gamble L-J, Boesch JM, Frye CW, Schwark WS, Mann S, Wolfe L, Brown H, Berthelsen ES and Wakshlag JJ Pharmacokinetics, Safety, and Clinical Efficacy of Cannabidiol Treatment in Osteoarthritic Dogs. (2018) Front. Vet. Sci. 5:165. doi: 10.3389/fvets.2018.00165
Kogan L, Schoenfeld-Tacher R, Hellyer P and Rishniw M (2019) US Veterinarians’ Knowledge, Experience, and Perception Regarding the Use of Cannabidiol for Canine Medical Conditions. Front. Vet. Sci. 5:338. doi: 10.3389/fvets.2018.00338\
McGrath S, Bartner LR, Rao S, Packer RA, and Gustafson GL. Randomized blinded controlled clinical trial to assess the effect of oral cannabidiol administration in addition to conventional antiepileptic treatment on seizure frequency in dogs with intractable idiopathic epilepsy. Journal of the American Veterinary Medical Association, June 1, 2019, Vol. 254, No. 11 , Pages 1301-1308(https://doi.org/10.2460/javma.254.11.1301)
Mejia S, Duerr FM, Griffenhagen F, McGrath S. Evaluation of the Effect of Cannabidiol on Naturally Occurring Osteoarthritis-Associated Pain: A Pilot Study in Dogs. J Am Anim Hosp Assoc 2021 Jan 15. doi: 10.5326/JAAHA-MS-7119.
Morris EM, Kitts-Morgan SE, Spangler DM, McLeod KR, Costa JHC and Harmon DL (2020) The Impact of Feeding Cannabidiol (CBD) Containing Treats on Canine Response to a Noise-Induced Fear Response Test. Front. Vet. Sci. 7:569565. doi: 10.3389/fvets.2020.569565
Landa L, Trojan V, Demlova R, Jurica J, Hrib R. Cannabidiol and the possibilities of its use in veterinary medicine of dogs and horses: A brief review. Veterinární medicína 67, no. 9, 2022, 455-462. doi: 10.17221/127/2021-vetmed
De Briyne N, Holmes D, Sandler I, Stiles E, Szymanski D, Moody S, Neumann S, Anadón A. Cannabis, Cannabidiol Oils and Tetrahydrocannabinol—What Do Veterinarians Need to Know? Animals. 2021, 11(3):892. doi: https://doi.org/10.3390/ani11030892
della Rocca G, Di Salvo A, Hemp in Veterinary Medicine: From Feed to Drug. Frontiers in Veterinary Science, 2020, 7:387. doi: 10.3389/fvets.2020.00387
