W mózgach starszych psów zachodzą podobne zmiany, jak w przypadku choroby Alzheimera u ludzi. Niektórzy naukowcy uważają, że starzejące się psy stanowią obiecujący spontaniczny model zwierzęcy starzenia się ludzkiego mózgu i wczesnego stadium demencji w chorobie Alzheimera. U psów, tak jak u ludzi, dochodzi do odkładania się złogów białka o nazwie β-amyloid w korze mózgowej, pogorszenia przepływu krwi, a także zaniku tkanki nerwowej w mózgu. Zespół zaburzeń poznawczych (ang. cognitive dysfunction syndrome, CDS) dotyka około 30% psów w wieku 11–12 lat i prawie 70% psów powyżej 15. roku życia. Do podstawowych symptomów demencji należą zaburzenia poznawcze, lęk i zmiany w rytmie dobowym sen/ czuwanie. Podobnie jak u ludzi, również u psów jest to choroba nieuleczalna i postępująca.
Tekst: dr Joanna Zarzyńska
Zespół zaburzeń poznawczych u psów
Ten stan neurodegeneracyjny uznawany jest za proces spontaniczny i związany z wiekiem. Obserwowany jest u psów od 8. roku życia i wpływa na pogorszenie funkcji poznawczych, co powoduje, że u psów występować mogą zmiany w zachowaniu i codziennych czynnościach, zaburzenia uczenia się i pamięci, dezorientacja. Nie stwierdzono powiązań CDS z wielkością czy rasą psów (aczkolwiek objawy starzenia szybciej występują u psów większych ras). W badaniach mózgu (MRI) wykazano obecność zmian patologicznych, jak rozszerzenie komór, zmniejszona objętość płata czołowego i skroniowego, pogłębienie bruzd mózgowych, wynikające z utraty neuronów, upoośledzenia krążenia mózgowego, działania wolnych rodników oraz odkładania wspomnianego już beta-amyloidu oraz hiperfosforylowanego białka tau, a także lipofuscyny i ubikwityny.
W weterynarii objawy psich pacjentów z CDS określa się skrótowcem z j. angielskiego DISHAA, a wyróżnia się tutaj zwłaszcza:
1. Dezorientacja (ang. Disorientation); pies traci orientację w znanym mu terenie, potyka się o meble, nie rozpoznaje znajomych miejsc, przestaje reagować na sygnały dźwiękowe, nie interesuje się nowymi zabawkami czy zapachami.
2. Nieprawidłowe interakcje z ludźmi czy zwierzętami (ang. Interactions with people/animals); pies może bardziej domagać się zainteresowania, reagować lękiem separacyjnym lub odwrotnie, niechętnie wchodzić w kontakty, separować się, unikać, wycofywać się, a wręcz reagować agresywnie.
3. Zaburzenia cyklu snu i czuwania (ang. Sleep-wake cycles); psy często wędrują w nocy, wokalizują, co zaburza odpoczynek opiekunów, a w ciągu dnia zdarza się im ciągle spać.
4. Brudzenie w domu (ang. House soiling and loss of other learned behaviors); psy mogą przestać sygnalizować potrzebę wyjścia na zewnątrz i zaczynają brudzić w domu, w różnych miejscach.
5. Zaburzenia aktywności (ang. Activity level); bywają różne, zwykle oczekujemy, że starsze psy będą dużo odpoczywać, ale u pacjentów z postępującymi objawami wędrowanie może być nasilone i zwierzę nie może się uspokoić.
6. Lękowość (ang. Anxiety); psy mogą reagować niepokojem lub lękiem na sytuacje i bodźce, które wcześniej tolerowały.
Zmiany mogą dotyczyć też samopielęgnacji (np. częstsze wylizywanie określonych okolic), apetytu, pragnienia oraz reakcji na bodźce (nasilonej lub zwiększonej).
Jak pomagać?
Starzenie jest procesem nieodwracalnym, istnieją jednak sposoby na spowolnienie przebiegu i poprawę funkcji poznawczych. Stosuje się terapię multimodalną, m.in. dietoterapię, wzbogacanie środowiska zewnętrznego psa, stymulowanie procesów poznawczych.
Żywienie
Ponieważ procesy starzenia wpływają na odżywianie, to u starszych osób oraz zwierząt może dochodzić do niedoborów witaminy z grupy B oraz kwasu DHA. Do tego zwiększa się przewlekły stres oksydacyjny, a stany zapalne o niskim nasileniu zmniejszają metabolizm glukozy w mózgu. Stąd zaleca się suplementację witaminami z grupy B, zwłaszcza B12 i kwasem foliowym. Witamina B6 jest również ważna dla funkcji i zdrowia neuronów, jest także kofaktorem w syntezie neuroprzekaźników (serotoniny, noradrenaliny i dopaminy). W celu spowolnienia zmian oksydacyjnych i zwalczania wolnych rodników poleca się suplementy lub diety zawierające wysokie poziomy antyoksydantów, to zmniejsza pogarszanie funkcji poznawczych. Przypomnijmy, że chociażby witaminy C i E są silnym antyoksydantem, podobnie jak koenzym Q10 i selen. Organiczny selen może też ograniczyć odkładanie beta-amyloidu. Działaniem neuroprotekcyjnym cechuje się fosfatydyloseryna. Zaś kompleks NNKT, zwłaszcza omega-3, wspiera mózg, ma działanie neuroprotekcyjne i ogranicza stany zapalne. Poleca się uzupełnianie diety we flawonoidy oraz karotenoidy – także ze źródeł naturalnych (czerwone/pomarańczowe warzywa i owoce), kofaktory mitochondrialne, kwas DL-alfa-liponowy i L-karnitynę. Do naturalnych wyciągów wspierających mózg możemy zaliczyć ekstrakt z liści miłorzębu (Ginkgo biloba). Na rynku są już suplementy dedykowane psom geriatrycznym. Nie należy zapominać o ogromnym wpływie jelit na mózg (oś jelitowo-mózgowa) i roli mirobioty – czyli wspieraniu korzystnych bakterii jelitowych.
W celu wsparcia źródła energii dla mózgu (jak wspomniano, u starzejących się zwierząt zachodzą zmiany w metabolizmie glukozy), a tym samym w celu ograniczenia osłabienia neuronów i pogarszania funkcji poznawczych jako alternatywę dla glukozy wykazano w badaniach naukowych przydatność ciał ketonowych. Powstają one w wątrobie jako beta-hydroksymaślan, ze średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych (MCT). MCT mogą też zwiększać ilość NKT w korze ciemieniowej psów starszych.
Aktywność
W postępowaniu ze zwierzęciem z CDS warto pamiętać także o utrzymaniu jak największego (w stosunku do indywidualnych możliwości i kondycji) poziomu aktywności, w tym zabaw i treningu. Wykazano, że regularne działanie bodźcami fizycznymi i mentalnymi hamuje postępowanie procesów zaburzeń poznawczych. Należy pamiętać o wzbogacaniu środowiska psa oraz urozmaicaniu atrakcyjności codziennych czynności. Badania wykazały, że dobrowolne ćwiczenia fizyczne zwiększają neurogenezę w mózgu, szczególnie w hipokampie. Regularne spacery są ważne dla dobrego samopoczucia psa, zdrowia układu krążenia i układu kostnego, ale są również świetnym sposobem na wspieranie zdrowia mózgu. Co ciekawe, ekstremalne ćwiczenia zostały powiązane z zaburzeniami funkcji poznawczych z powodu przeciążenia reaktywnymi formami tlenu powodującymi stres oksydacyjny – więc równowaga jest kluczowa! Jedna z dwóch neurotrofin, BDNF, promuje przeżycie neuronów – pomaga neuronom rosnąć, dojrzewać i przetrwać. Zwiększa również wydajność energetyczną mózgu. Zauważono, że nowe działania wzbogacające zwiększają poziom BDNF w mózgu – szukamy więc nowych wyzwań dla mózgu psa. Mogą to być gry logiczne, nauka nowych sztuczek, poruszanie się po nowym szlaku lub polowanie na nowy skarb (jedzenie lub zabawkę). Kluczowym elementem jest tutaj nowość, istnieją ogólne korzyści z wcześniejszej ekspozycji na zadanie, ale zawsze można je ulepszać, aby było to nowe doświadczenie. Nuda jest powiązana z niskim poziomem BDNF! Ćwiczenia mogą pomóc zmniejszyć stres, niepokój i depresję, które wpływają na funkcje poznawcze. Z wyników badań naukowców prowadzących „Dog Aging Project” wynika, że psy zgłoszone jako mało aktywne miały 6,47 razy większe szanse na otrzymanie diagnozy zaburzeń poznawczych w porównaniu z psami zgłoszonymi przez opiekunów jako bardzo aktywne. Naukowcy doradzają też kontynuowanie procesu socjalizacji – dostosowane do psów starszych. Socjalizacja może pomóc w utrzymaniu aktywnego i zaangażowanego umysłu psa. Warto zachęcać zwierzę do interakcji z innymi psami i ludźmi oraz rozważyć zapisanie się na zajęcia szkoleniowe, np. nose work.
Wielu opiekunów uznaje za naturalne, że starszy pies jest mniej aktywny. Jednak warto po pierwsze zdiagnozować podopiecznego (czy np. niechęć do ruchu nie wynika ze stanów chorobowych układu ruchu), po drugie obserwować psa uważnie, ponieważ często zmiany w zachowaniu zachodzą wolno. Obserwacja pomoże też zwrócić uwagę na pojawiające się zmiany behawioralne wynikające z poczucia niepewności i napięcia emocjonalnego. Wówczas trzeba się zastanowić np. nad funkcjonowaniem starszego psa w stadzie lub w nieznanych mu sytuacjach. Może być niezbędna pomoc behawiorysty. Ważne jest ograniczanie czynników stresowych.
