Sklepy zoologiczne mogą podlegać różnym kontrolom, w tym kontroli Inspekcji Handlowej dotyczącej jakości handlowej pasz. Takie kontrole (w tym sprawdzenie prawidłowości oznakowania i zgodności paszy z deklaracją producenta) są przeprowadzane w sposób niezapowiedziany. Tylko w przypadku, gdy kontrola ma dotyczyć również takich zagadnień, jak np. sprawdzenie prawidłowości uwidaczniania cen, przedsiębiorca jest o niej wcześniej zawiadamiany.
W związku z wątpliwościami dotyczącymi kontroli jakości handlowej w sklepach zoologicznych poprosiliśmy o wypowiedź Polskie Stowarzyszenie Producentów Karmy dla Zwierząt Domowych (POLKARMA) oraz Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS).
Ze strony POLKARMA wypowiada się Sekretarz Generalny,
Maciej Przeździak
W Unii Europejskiej obowiązuje wiele aktów prawnych oraz norm w zakresie higieny pasz, które wpływają na produkcję i jakość karmy dla zwierząt domowych.
Są to m.in.:
Rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 i (UE) nr 142/2011 ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego) i jego rozporządzenie wykonawcze.
Rozporządzenie (WE) nr 999/2001 ustanawiające zasady dotyczące zapobiegania, kontroli i zwalczania niektórych pasażowalnych encefalopatii gąbczastych (Rozporządzenie TSE).
Rozporządzenie (WE) nr 183/2005 ustanawiające wymogi dotyczące higieny pasz.
Rozporządzenie (WE) nr 152/2009 ustanawiające metody pobierania próbek i analizy do celów urzędowej kontroli pasz.
POLKARMA (Polskie Stowarzyszenie Producentów Karm dla Zwierząt Domowych) wspólnie z FEDIAF (Europejskie Stowarzyszenie Producentów Karm dla Zwierząt Domowych) postawiły sobie za cel promowanie odpowiednio w Polsce i UE najwyższych standardów w zakresie produkcji odżywczej, bezpiecznej i właściwie oznakowanej karmy dla zwierząt domowych. Wyrazem tego jest opracowanie i przetłumaczenie na język polski trzech przewodników branżowych: Kodeks dobrej praktyki do produkcji bezpiecznej karmy dla zwierząt domowych, Kodeks dobrej praktyki znakowania karmy dla zwierząt domowych oraz Wytyczne żywieniowe dotyczące pełnoporcjowych i uzupełniających karm dla zwierząt domowych. Dwa pierwsze dokumenty zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym C Unii Europejskiej. Polskie wersje wszystkich trzech dokumentów są dostępne na stronie POLKARMA oraz Głównego Inspektoratu Weterynarii.
Kwestie bezpieczeństwa i jakości karmy zawarte w Kodeksie dobrej praktyki do produkcji bezpiecznej karmy dla zwierząt domowych są opublikowane (http://polkarma.pl/wiedza). Dokument ten jest praktycznym i przydatnym narzędziem dla producentów karm dla zwierząt domowych, aby pomóc im w opracowaniu solidnego systemu zarządzania bezpieczeństwem karm oraz w spełnieniu wymogów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny. Przewodnik nie zastępuje krajowych wymogów regulacyjnych i opiera się na pełnej odpowiedzialności własnej indywidualnego producenta karmy z uwzględnieniem dokumentów referencyjnych i stosownych aktów prawnych. Firmy należące do POLKARMA zobowiązują się do przestrzegania dodatkowo wspomnianych przewodników branżowych.
Na podstawie prawa i wytycznych zawartych w Kodeksie indywidualnie ustalają swoje systemy kontroli tak, aby prowadzić swoją działalność w zgodzie z przepisami prawa. Często wewnętrzne systemy kontroli są bardziej rygorystyczne, niż wymagają tego przepisy prawa. Niezależenie od systemów kontroli wszyscy producenci w Polsce podlegają pod stały nadzór Inspekcji Weterynaryjnej oraz Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Ponadto w UE funkcjonuje system RASFF (ang. Rapid Alert System of Food and Feed), który służy do szybkiej wymiany informacji o zagrożeniach wykrytych w żywności, paszach oraz w materiałach przeznaczonych do kontaktu z żywnością. RASFF umożliwia sprawną wymianę informacji na temat ewentualnych zagrożeń związanych z żywnością i paszą przez organy ds. zdrowia publicznego, dzięki czemu krajowe inspekcje mogą podejmować szybkie, skoordynowane działania, tak aby zapewnić jak najwyższy poziom ochrony konsumentów.
W przypadku zafałszowania produktu, zgodnie z obowiązującym prawem, odpowiedzialny jest za to podmiot dostarczający taki produkt na rynek.
Definicja „jakości handlowej”
Zgodnie z art. 2 ust. 5 ustawy z 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych „jakość handlowa” została zdefiniowana jako cechy artykułu rolno-spożywczego dotyczące jego właściwości organoleptycznych, fizykochemicznych i mikrobiologicznych w zakresie technologii produkcji, wielkości lub masy oraz wymagania wynikające ze sposobu produkcji, opakowania, prezentacji i oznakowania nieobjęte wymaganiami sanitarnymi, weterynaryjnymi lub fitosanitarnymi. Zgodnie z tą definicją elementami tego pojęcia są jakość produkcji oraz właściwe oznakowanie produktu.
Bezpieczeństwo i jakość produkcji
Kwestia jakości i bezpieczeństwa produkcji została omówiona w poprzedniej wypowiedzi.
Znakowanie karm dla zwierząt domowych
Znakowanie karm dla zwierząt domowych również jest uregulowanie przez prawo UE w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie wprowadzania na rynek i stosowania pasz, zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady i uchylające dyrektywę Rady 79/373/EWG, dyrektywę Komisji 80/511/EWG, dyrektywy Rady 82/471/EWG, 83/228/EWG, 93/74/EWG, 93/113/WE i 96/25/WE oraz decyzję Komisji 2004/217/WE. Dokument ten ustala podstawowe zasady odnośnie do sposobu, w jaki należy dostarczać informację konsumentowi zarówno na opakowaniu, jak i poza opakowaniem (np. strony internetowe). Rozporządzenie 767/2009 przewiduje możliwość utworzenia branżowego Kodeksu dobrej praktyki znakowania karmy dla zwierząt domowych w celu poprawy adekwatności znakowania karmy, a w szczególności w celu włączenia przepisów dotyczących dobrowolnych oznaczeń i oświadczeń na etykietach. Przemysł karm dla zwierząt domowych przygotował ww. kodeks, który po raz pierwszy został uzgodniony i ratyfikowany przez Komisję Europejską w październiku 2011 r. Dokument ten jest ogólnodostępny zarówno na stronie POLKARMA, jak i GIW.
Definicja „zafałszowania”
Pojęcie „zafałszowany artykuł rolno-spożywczy” zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 10 ustawy z 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Jest to produkt, którego skład jest niezgodny z przepisami dotyczącymi jakości handlowej poszczególnych artykułów rolno-spożywczych, albo produkt, w którym zostały wprowadzone zmiany, w tym zmiany dotyczące oznakowania mające na celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub innych właściwości, jeżeli niezgodności te lub zmiany w istotny sposób naruszają interesy konsumentów finalnych, w szczególności jeżeli:
a) dokonano zabiegów, które zmieniły lub ukryły jego rzeczywisty skład lub nadały mu wygląd produktu zgodnego z przepisami dotyczącymi jakości handlowej,
b) w oznakowaniu podano nazwę niezgodną z przepisami dotyczącymi jakości handlowej poszczególnych artykułów rolno-spożywczych albo niezgodną z prawdą,
c) w oznakowaniu podano niezgodne z prawdą dane w zakresie składu, pochodzenia, terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości, zawartości netto lub klasy jakości handlowej.
Zgodnie z tą definicją produkt zafałszowany to nie tylko produkt, który zawiera składniki niezgodne z przepisami prawa, lecz także oznakowanie niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa lub wprowadzające w błąd konsumenta.
Ze strony IJHARS wypowiada się Naczelnik Wydziału Kontroli Artykułów Pochodzenia Zwierzęcego,
Beata Bakalarska z Biura Kontroli Jakości Handlowej
Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych na mocy art. 33 ust. 2 ustawy o paszach1 sprawuje, zgodnie z przepisami ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, nadzór nad obrotem detalicznym paszami przeznaczonymi dla zwierząt domowych, z wyłączeniem obrotu tymi paszami prowadzonego przez zakłady lecznicze dla zwierząt. IJHARS nie prowadzi kontroli pasz przeznaczonych dla innych zwierząt, np. gospodarskich, oraz w innych miejscach niż sklepy, np. na etapie produkcji oraz na granicy. W ramach prowadzonego nadzoru nie ma wymogu, aby podmioty zgłaszały/ rejestrowały w IJHARS prowadzenie działalności związanej z produkcją i wprowadzaniem do obrotu karmy dla zwierząt. Kontrole prowadzone przez IJHARS, również te w zakresie jakości handlowej pasz, nie są zapowiadane i są realizowane w trybie planowym oraz doraźnym. Kontrole przeprowadzane poza trybem planowym – ad hoc – mają miejsce np. po otrzymaniu sygnału konsumenckiego. Definicja jakości handlowej oraz zasady prowadzenia kontroli przez IJHARS znajdują się w ustawie jhars2. Podstawą przeprowadzenia kontroli w obrocie detalicznym jest weryfikacja oznakowania produktu. Celem kontroli jest sprawdzenie jakości handlowej pasz przeznaczonych dla zwierząt domowych w zakresie zgodności z obowiązującymi przepisami i wymaganiami, których spełnienie zostało zadeklarowane w oznakowaniu produktu i/ lub dokumentach towarzyszących. W przypadku karmy znajdujące się w obrocie towary muszą być oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami, w tym głównie zawartymi w rozporządzeniu 767/20093. Podczas kontroli jest też sprawdzana aktualność minimalnych okresów przechowywania, a także warunki i sposób przechowywania, uwzględniając zalecenia producentów.
Podczas kontroli możliwe jest również pobranie próbek do badań w laboratorium. Po stwierdzeniu nieprawidłowości IJHARS jest uprawniona do nakładania sankcji określonych w ustawie o jhars. Na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy o jhars wojewódzki inspektor, w drodze decyzji, może na przykład nakazać w punktach sprzedaży należących do podmiotu kontrolowanego wycofanie z obrotu całej partii artykułu rolno-spożywczego zafałszowanego. Poza tym na podstawie art. 40a ww. ustawy IJHARS może nakładać kary pieniężne, np. za wprowadzenie do obrotu towaru zafałszowanego (definicja w ustawie o jhars) w wysokości nie wyższej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, nie niższej jednak niż 1000 zł.
UOKiK przypomina przedsiębiorcom zajmującym się produkcją i dystrybucją (importerzy, hurtownie, sklepy) – w raporcie z kontroli jakości handlowej opublikowanym w 2019 roku:
1) na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii jest zamieszczony „Kodeks dobrej praktyki znakowania karmy dla zwierząt domowych” – (https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport-import/karmy-dla-zwierzat-domowych), który zawiera m.in. definicje i wymagania prawne dotyczące etykiet;
2) etykietowanie i prezentacja karm dla zwierząt nie może wprowadzać użytkownika w błąd, m.in. co do: zastosowania, cech karm, ich charakteru, metody wytwarzania, właściwości, składu, ilości, trwałości (art. 11 rozporządzenia 767/2009);
3) sprzedawcy detaliczni (w tym internetowi) powinni sprawdzać, czy oferowane przez nich produkty posiadają prawidłowe, zgodne z przepisami oznakowanie, a w przypadku karm oznakowanych w innych językach, czy dystrybutor tej karmy przetłumaczył obowiązkowe informacje na język polski i dokonał tego w sposób rzetelny.
1Ustawa z 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz.U. z 2022 r., poz. 1570)
2 Ustawa z 21grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2022 r., poz. 1688).
3 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie wprowadzania na rynek i stosowania pasz, zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady i uchylające dyrektywę Rady 79/373/EWG, dyrektywę Komisji 80/511/EWG, dyrektywy Rady 82/471/EWG, 83/228/EWG, 93/74/EWG, 93/113/WE i 96/25/WE oraz decyzję Komisji 2004/217/WE (Dz.U. L 229, 1.9.2009, p. 1–28, ze zm.)
