Suplementacja młodych rosnących psów ras dużych i olbrzymich

Tekst: prof. dr hab. Piotr Ostaszewski

Zakład Biochemii i Dietetyki, Katedra Nauk Fizjologicznych,
Instytut Medycyny Weterynaryjnej, SGGW w Warszawie

Żywienie psów w okresie wzrostu

Wzrost żywego organizmu jest złożonym wieloetapowym procesem, w którym współdziałają ze sobą czynniki genetyczne, żywieniowe i środowiskowe. U psów proces ten przebiega dużo szybciej niż u wielu innych gatunków zwierząt i u człowieka. Tkanką wymagającą szczególnej troski u rosnących psów jest tkanka kostna, przede wszystkim kości długie i stawy. Ich wzrost na długość i prawidłowa mineralizacja zależą w dużym stopniu od stosowanej diety. Na szczególną uwagę zasługują w tym okresie szczenięta ras dużych osiągających w wieku dojrzałym masę ciała 25–45 kg oraz ras olbrzymich o masie ciała powyżej 45 kg. Psy te mają bardzo określone wymagania żywieniowe i dlatego przez całe życie powinny być karmione dietą, która jest specjalnie dla nich opracowana i pokrywa zapotrzebowanie na składniki odżywcze i mineralne. W żadnej innej grupie zwierząt ewentualne błędy w żywieniu nie wpływają tak negatywnie na wzrost zwierząt i ich kondycję zdrowotną jak u psów o dużej masie ciała. Psy ras dużych i olbrzymich rosną dłużej, wielokrotnie zwiększają swoją masę ciała, starzeją się szybciej niż psy małych ras i częściej zapadają na choroby serca i stawów. Jeśli porównamy drobnego psa rasy miniaturowej ważącego około 2 kg z potężnym wilczarzem irlandzkim mającym około 70 kg, to pierwszy kończy swój wzrost i rozwój ok. 12. miesiąca życia, a drugi osiąga pełną dojrzałość w wieku około dwóch lat (24 miesiące). Jeśli jednak uwzględnimy, że masa ciała psa dorosłego rasy olbrzymiej jest porównywalna z masą ciała dorosłego mężczyzny, który osiąga swoją dojrzałość fizyczną w wieku około 18 lat, to w przypadku psa mamy do czynienia z bardzo szybkim wzrostem. W dodatku u psa ten intensywny wzrost nie jest równomierny, bo pies olbrzym połowę swojej ostatecznej masy ciała osiąga w wieku około sześciu miesięcy. To pokazuje, jak wysokie jest zapotrzebowanie na składniki odżywcze w tym okresie, aby sprostać takim potrzebom.

Pierwsze tygodnie życia

Szczenięta do trzeciego tygodnia życia są całkowicie zależne od matki, zarówno pod względem opieki (m.in. dostarczenie ciepła), jak i pożywienia. Oseski rodzą się ślepe i głuche. Od początku narodzin matka dostarcza im wszystkie niezbędne składniki pokarmowe wraz z mlekiem. Czasami jednak proces ten jest zaburzony przebytą chorobą, śmiercią suki czy też zbyt małą ilością produkowanego mleka. Wtedy należy rozważyć stosowanie preparatów mlekozastępczych. W okresie przed odsadzeniem notuje się największą liczbę zgonów szczeniąt. Jedną z przyczyn – oprócz zachowań matki oraz wiedzy i doświadczenia hodowcy – jest złe karmienie matki. Suka, która była w dobrej kondycji w okresie zapłodnienia, nie wymaga żadnej specjalnej karmy, pod warunkiem że jest to karma dobrej jakości. To, co jest konieczne, to zwiększanie ilości pokarmu w drugiej połowie ciąży. Stwierdzono, że cotygodniowy 10% wzrost ilości podawanej karmy, począwszy od
6. tygodnia, jest zadowalającą metodą u większości ciężarnych suk. W pierwszych godzinach życia bardzo ważne jest spożycie bogatej w przeciwciała, bardzo wartościowej siary. Dzięki niej szczenię otrzymuje na kilka miesięcy odporność bierną przeciwko chorobom zakaźnym. Siara jest także źródłem takich bioaktywnych związków, jak lizozym chroniący przed bakteriami czy enzym lipaza pomagający w trawieniu tłuszczów. W badaniach epidemiologicznych wykazano, że niska masa urodzeniowa ciała dramatycznie zwiększa ryzyko śmierci szczeniaka i ponad 50% wszystkich zgonów przypada na pierwszy tydzień życia oseska. Zwykle przyjmowanie siary rozpoczyna się w ciągu pierwszych czterech godzin życia. Należy się zatem spieszyć, ponieważ możliwość wchłaniania matczynych przeciwciał stopniowo ustaje po 12–16 godzinach od porodu, kiedy to bariera jelitowa szczeniąt zaczyna całkowicie blokować transport matczynych przeciwciał. Podczas pierwszych kilku tygodni życia szczenięta potrzebują mleka o wysokiej zawartości białka i tłuszczu. Ponieważ w tym czasie układ odpornościowy nadal się rozwija, zalecane jest podawanie przeciwutleniaczy, takich jak luteina, witamina A i E, względnie beta-karoten, które poprzez wzmocnienie układu odpornościowego lepiej przygotowują szczeniaka do czekających go szczepień.

Odsadzenie

W wieku 5–8 tygodni rozpoczyna się okres odsadzania szczeniąt od matki. W tym czasie szczenięta zaczynają otrzymywać pokarmy inne niż mleko i preparaty mlekozastępcze. Psy duże i olbrzymie przyrastają szybko, więc tu szczególnie zalecany jest pokarm o wysokiej gęstości energetycznej. Zęby wyrzynają się nadal, dlatego preferowana jest dieta mokra, najlepiej puszkowa, o wysokiej strawności. Zapobiega to bolesności przy gryzieniu. Ponieważ układ odpornościowy szczeniaka nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, zalecane jest kontynuowanie podawania przeciwutleniaczy. Wykazano, że nawet przekroczenie zalecanych ilości witamin A i E prowadzi do lepszej odpowiedzi immunologicznej szczeniaka wyrażonej wyższym poszczepiennym mianem przeciwciał. Proces odsadzenia kończy się około szóstego tygodnia, gdy szczenięta przestają być karmione przez sukę (tzw. odsadzenie dietetyczne). Między 8. a 9. tygodniem życia następuje odsadzenie behawioralne związane z przekazaniem szczeniąt do nowych opiekunów.

Od odsadzenia do wieku dorosłego

 Po odsadzeniu szczenięta rosną nadal aż do osiągnięcia wieku dorosłego. Ta faza wzrostu różni się w zależności od wielkości rasy, ale trzeba pamiętać, że w tym czasie psy rosną najszybciej. Tak znaczne tempo wzrostu powoduje duże zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe. Jest ono najwyższe w ciągu całego życia psa i porównywalne tylko z okresem laktacji u suki. Cały ten okres wzrostu od odsadzenia do osiągnięcia wieku dorosłego może być podzielony na dwa etapy: etap szczenięcy, kiedy zwierzę rośnie, ale nie osiągnęło jeszcze dojrzałości rozrodczej (zwykle 6–8 miesięcy) oraz etap młodzieńczy (junior), kiedy zwierzę jest już dojrzałe seksualnie, ale nadal zwiększa swoją masę ciała, przede wszystkim poprzez przyrost masy mięśniowej. W tym czasie wzrasta zapotrzebowanie na energię dostarczaną z pokarmem. Dieta dla psów, zwłaszcza ras dużych i olbrzymich, powinna być bardzo skondensowana, o wysokiej gęstości energetycznej. Jest to podyktowane między innymi różnicami w wielkości przewodu pokarmowego w stosunku do masy ciała zwierzęcia. Na przykład u dorosłego psa rasy miniaturowej układ trawienny stanowi około 7% masy ciała, a u psa olbrzymiego tylko około 3%. Powoduje to, że układ trawienny rosnącego psa o dużej masie ciała jest bardziej wrażliwy niż psa małego, co znacznie ogranicza możliwości trawienne dużych psów. Stąd bardzo ważne jest ich nieprzekarmianie. Odmierzona dzienna porcja karmy dla szczeniąt, zwłaszcza ras dużych i olbrzymich, powinna być dzielona na 3–4 posiłki podawane w ciągu dnia. Dopiero około szóstego miesiąca liczba ta może być zredukowana do dwóch posiłków dziennie. Zdecydowanie odradza się żywienie do woli, ponieważ przy bardzo silnym apetycie może to prowadzić do nadwagi. W tym czasie najlepsza jest sucha karma, należy unikać puszek i domowego jedzenia, które mogą powodować nieprawidłowe trawienie i wzmożoną perystaltykę jelit, a to z kolei stwarza ryzyko skrętu żołądka. Duże psy jedzą bardzo szybko, łykając duże ilości powietrza. Jest to zjawisko niepożądane, ponieważ wzdęcie zwiększa prawdopodobieństwo skrętu żołądka, który w przypadku psów dużych występuje ponad 20-krotnie częściej niż u mniejszych psów. Żeby zminimalizować ryzyko skrętu, pies powinien po jedzeniu przynajmniej godzinę odpoczywać, unikać skakania, biegania czy też gwałtownego schodzenia ze schodów.

Znaczenie równowagi wapniowo-fosforowej

Wapń i fosfor to dwa kluczowe pierwiastki, które odgrywają istotną rolę w utrzymaniu zdrowia psów. Ich wzajemne proporcje umożliwiają prawidłowy wzrost szkieletu, pracę mięśni i przebieg wielu procesów metabolicznych. Wapń jest niezbędny do prawidłowego rozwoju kości. Warunkuje również prawidłowe krzepnięcie krwi. Z kolei fosfor oprócz udziału w rozwoju szkieletu i zębów współtworzy ATP oraz odgrywa kluczową rolę w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Zawartość wapnia w karmie dla szczeniąt ras dużych powinna wynosić 0,7–1,2% suchej masy, a jego stosunek do fosforu powinien mieścić się w przedziale od 1:1 do 1,5:1. Zaburzenie tych proporcji może prowadzić do wystąpienia objawów chorobowych szczególnie w okresie młodzieńczego wzrostu psów, ale także w przypadku przewlekłych schorzeń, takich jak na przykład choroby nerek. Na podstawie danych literaturowych ostatnich lat uważa się, że istotniejszym czynnikiem zapobiegania chorobom ortopedycznym jest prawidłowa zawartość wapnia w diecie, a w mniejszym stopniu jego stosunek do fosforu. Tkanka chrzęstna i kostna młodych psów ras dużych i olbrzymich jest bardzo wrażliwa na ilość wapnia i fosforu. Natomiast mniejsze znaczenie ma nadmiar białka w diecie, któremu jeszcze do niedawna przypisywano szkodliwy wpływ na rozwój szkieletu u szczeniąt. U bardzo młodych zwierząt wapń jest wchłaniany z jelit w drodze biernego transportu (dyfuzji), a dopiero w późniejszym wieku wytwarzają się mechanizmy jego aktywnego wchłaniania zależnego od witaminy D₃. Jeżeli psy otrzymują zbyt dużo wapnia, wzrasta u nich ryzyko wystąpienia chorób ortopedycznych. Nadmierna podaż wapnia zachodzi wówczas, gdy do zbilansowanej kompletnej karmy podawanej szczeniętom dodawane są preparaty wapniowe w postaci suplementów lub gdy opiekun podaje zbyt dużo wapnia do karmy przygotowywanej w domu. Zbyt wysoka lub zbyt niska zawartość wapnia w diecie mogą być przyczyną zaburzeń równowagi mineralnej prowadzących do chorób ortopedycznych. Stąd ważne jest, aby w przypadku stosowania pełnoporcjowych karm gotowych, zbilansowanych pod względem energii i zawartości wapnia i fosforu, nie stosować dodatków witaminowo-mineralnych. Najczęściej spotykane choroby ortopedyczne wieku młodzieńczego to dysplazja stawów biodrowych, ostechondroza, krzywica i wtórna żywieniowa nadczynność przytarczyc. Dysplazja ma tło genetyczne, ale również żywienie i warunki środowiskowe odgrywają dużą rolę w rozwoju objawów klinicznych tego schorzenia. Jednym z podstawowych czynników ryzyka jest nadwaga wynikająca z przekarmiania zwierząt dietą wysokoenergetyczną. Osteochondroza, czyli odwarstwiająca martwica chrzęstno-kostna, polega na oddzieleniu się fragmentu chrząstki od kości, co prowadzi do zaburzeń ruchomości stawu. Duże znaczenie w rozwoju tej choroby ma nadmierna podaż wapnia oraz energii. Krzywica objawia się zgrubieniem nasad kości długich oraz tzw. różańcem krzywiczym, czyli zgrubieniami na granicy żeber. Głównymi przyczynami krzywicy są niedobór witaminy D₃ i zaburzona gospodarka wapniowo-fosforowa. Wtórna żywieniowa nadczynność przytarczyc prowadzi do demineralizacji i włókniejącego zapalenia kości. Choroba jest wywołana niedoborem wapnia i witaminy D₃ przy równoczesnym nadmiarze fosforu w diecie. Taka sytuacja może się zdarzyć przy podawaniu psu wyłącznie mięsa. W wyniku nadmiernego wydzielania parathormonu może dochodzić do resorpcji kości, niechęci do ruchu, ograniczenia wzrostu, także spontanicznych złamań. Podsumowując, niezwykle ważne jest, aby psy ras dużych i olbrzymich otrzymywały pokarm dostosowany do zapotrzebowania, zbilansowany pod względem energii i zawartości wapnia i fosforu.

Dieta domowa i jej suplementacja

Odrębnego omówienia wymaga dieta przygotowywana w domu. Nie jest ona zalecana szczególnie dla szybko rosnących szczeniąt dużych ras, ponieważ jej największym niebezpieczeństwem jest złe zbilansowanie. Pies jest względnym mięsożercą, dlatego jego dieta powinna być zróżnicowana. Bardzo ostrożnie należy także podchodzić do diety BARF opartej na naturalnych składnikach. Dieta ta zakłada karmienie psów będące odwzorowaniem naturalnego sposobu odżywiania się psowatych i wilków, czyli podawanie produktów surowych (mięso, kości, podroby, jarzyny). W istocie schemat przygotowania takiej diety wymaga od opiekuna znacznego zaangażowania oraz wiedzy. Niestety, często są tu popełniane błędy polegające na podawaniu mięsa z kością bez pozostałych dodatków (różne rodzaje mięsa, algi morskie, spirulina, żółtka jaja, mieszanki warzywne). Prowadzi to do zachwiania równowagi mineralno-witaminowej, a co za tym idzie – bardzo często do problemów rozwojowych. W przeciwieństwie do karm gotowych diety domowe muszą być dodatkowo wzbogacone w suplementy pokarmowe. Oprócz tradycyjnych preparatów witaminowo-mineralnych należy również podawać glikozaminoglikany (kwas hialuronowy, siarczan chondroityny, glukozamina). Są to substancje biorące udział w syntezie chrząstki i mazi stawowej. Ich dodatek do karmy jest korzystny zwłaszcza u szybko rosnących szczeniąt ras olbrzymich. Wskazane jest, aby były to związki pochodzące ze źródeł naturalnych, takich jak chrząstki zwierzęce czy morskie skorupiaki, ponieważ chemicznie syntetyzowana chondroityna i glukozamina nie są przez organizm psa przyswajane. Zawartość włókna, normalizującego perystaltykę przewodu pokarmowego, nie powinna przekraczać 5%. Tu dobrym źródłem włókna są otręby pszenne. Zalecane jest również podawanie nienasyconych kwasów tłuszczowych zwłaszcza z rodziny omega-3. Dobrym źródłem tych kwasów jest olej rybi (zawiera dużo kwasów EPA, DHA, najbardziej aktywnych biologicznie). Pożądany jest także olej lniany oraz olej z wiesiołka i ogórecznika (dwa ostatnie jako źródło kwasów z rodziny omega-6).

Zalecana zawartość białka dla rosnących psów ras dużych i olbrzymich to 26–28% na 100 gram karmy. Powinno to być białko wysokiej jakości, dobrze trawione przez organizm rosnącego psa. Białka zwierzęce zwykle zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy. U niektórych ras psów dużych i olbrzymich może występować zbyt niskie stężenie osoczowej tauryny, dlatego dobrze jest określić stężenie tego aminokwasu, bo w przypadku niedoboru wzrasta ryzyko wystąpienia kardiomiopatii rozstrzeniowej. Można również stosować suplementację kwasem 3-hydroksy-3-metylomasłowym (HMB), i to zarówno przy żywieniu przygotowywanym w domu, jak i przy żywieniu gotowymi karmami. HMB, ketokwasowa pochodna egzogennego aminokwasu leucyny, wzmacnia mięśnie poprzez ochronne działanie na komórki mięśniowe. Przeciwdziałając ich uszkodzeniu, zwiększa dodatni bilans azotowy, co prowadzi do wzrostu siły mięśni. Jest to szczególnie ważne w przypadku mięśni lędźwiowych, ponieważ tworzą one rodzaj kręgosłupa mięśniowego wzmacniającego odcinek lędźwiowo krzyżowy kręgosłupa szczeniaka. Wstępne obserwacje wskazują, że wzmocnieniu ulegają również stawy biodrowe (osadzenie główki kości udowej), co może przeciwdziałać dysplazji stawów u psów predysponowanych do tego schorzenia.

Przeciwdziałanie otyłości

 Szczeniaki dużych ras mają spory apetyt, a opiekunowie często spełniają ich oczekiwania, sypiąc karmę bez ograniczeń. W efekcie ponad połowa psów w końcowej fazie wzrostu ma sporą nadwagę. Stwarza to podwójne zagrożenie. Z jednej strony w przypadku przeładowania żołądka wzrasta ryzyko skrętu, a z drugiej zbyt duża masa ciała bardzo obciąża stawy. Jeszcze raz potwierdza się zasada, że psy ras dużych i olbrzymich potrzebują karmy skondensowanej, dobrze przyswajalnej, gwarantującej harmonijny wzrost, a do tego podawanej w małych porcjach, obliczonych w oparciu o masę ciała. Doprowadzenie do otyłości psa niesie ze sobą także inne niebezpieczeństwa. U szczeniąt nadmierna podaż kalorii w okresie wzrostu zwiększa populację komórek tłuszczowych – adipocytów. Komórki te gromadzą tłuszcz i pozostają przez całe życie zwierzęcia. Dlatego psy dorosłe, nawet jeśli uda im się pozbyć zbędnych kilogramów, są bardziej predysponowane do odkładania tkanki tłuszczowej niż psy, które zawsze były szczupłe. Otyłe psy są zagrożone cukrzycą typu drugiego związaną z narastającą opornością na działanie insuliny. W badaniach epidemiologicznych obejmujących dużą populację psów ras dużych i olbrzymich wykazano, że ograniczenie zalecanej ilości karmy prowadzące do 25% spadku przyjmowanych kalorii pozwala na utrzymanie wręcz idealnej szczupłej sylwetki psa (ocena kondycji ciała – BCS 4–5 w skali 9-stopniowej). Co interesujące, wydłużeniu ulega nie tylko życie zwierząt, lecz także wyraźnie spada podatność na różne choroby w porównaniu z psami z grupy kontrolnej żywionymi bez ograniczeń.

Podsumowanie

Postępowanie opiekuna wsparte wiedzą lekarza weterynarii to recepta na właściwą opiekę, dobrą kondycję i zdrowie rosnących szczeniąt ras dużych i olbrzymich. Prawidłowe żywienie jest tu niesłychanie ważne, ponieważ to, co podajemy szczeniętom, w dużej mierze decyduje o zdrowiu psa w jego dorosłym życiu. Dlatego też, gdy w gabinecie weterynaryjnym pojawia się kilkumiesięczne zwierzę rasy olbrzymiej z problemami ortopedycznymi, warto zwrócić uwagę na sposób jego żywienia oraz pozyskać od opiekuna jak najwięcej informacji na temat stosowanej diety. Niektóre źródła zalecają, aby rosnącym szczeniętom ras dużych podawać karmę komercyjną przeznaczoną dla psów dorosłych. Celem takiego żywienia jest zapobieganie zbyt szybkiemu wzrostowi poprzez podawanie karmy o niższej gęstości energetycznej i mniejszej ilości wapnia. Nie jest to jednak bezpieczne, ponieważ gotowe karmy różnych producentów mają bardzo zróżnicowany skład i często zawartość energii i wapnia jest w nich wyższa niż w karmach dla psów rosnących. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest podawanie karmy przeznaczonej ściśle dla psów rosnących ras dużych i olbrzymich. Takie karmy, zwłaszcza klasy premium, są w pełni zbilansowane i błędem jest ich wzbogacanie w preparaty bogate w wapń. Natomiast podawanie suplementów jest zalecane przy żywieniu domowym, głównie z uwagi na niedobór wapnia. Należy także zwrócić dużą uwagę na nieprzekarmianie zwierząt.