W ostatnich latach coraz więcej opiekunów zwierząt domowych zwraca się ku naturalnym rozwiązaniom wspierającym zdrowie ich pupili. Jednym z najczęściej omawianych suplementów jest CBD – kannabidiol, substancja pochodząca z konopi, która zdobyła popularność dzięki swoim potencjalnym właściwościom leczniczym. Choć CBD jest dobrze znany wśród ludzi jako wsparcie w radzeniu sobie ze stresem, bólem neuropatycznym czy stanami zapalnymi, wiele osób zastanawia się, czy może być również skuteczny i bezpieczny dla psów i kotów. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej działaniu CBD na organizm psów i kotów, omówimy zasady jego stosowania, jak również potencjalne korzyści i ryzyko, które warto wziąć pod uwagę przed rozpoczęciem terapii kannabidiolem.
Tekst: dr n. rol., lek wet. Łukasz Kiraga
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Instytut Medycyny Weterynaryjnej,
Katedra Nauk Przedklinicznych, Zakład Farmakologii i Toksykologii
Czym jest kannabidiol?
Kannabidiol to jeden z ponad 100 kannabinoidów występujących w tkankach konopi siewnej (Cannabis sativa), zwłaszcza w jej kwiatostanach żeńskich, ale też żywicy; jest jednym z „najpopularniejszych” kannabinoidów, można go znaleźć w znaczących ilościach w większości odmian tej rośliny. Związek ten, mimo że prawdopodobnie nie ma powinowactwa do receptorów kannabinoidowych, wykazuje działanie na innych poziomach – jest m.in. aktywatorem kanałów kationowych receptorów przejściowego potencjału (TRPA1, TRPV1 i 2), blokerem kanałów wapniowych typu T, agonistą receptorów serotoninowych 5-HT1A, modulatorem fosfolipazy A2, inhibitorem lipooksygenaz, inhibitorem wychwytu zwrotnego anandamidu (endogennego kannabinoidu). Z tego powodu wywiera wiele korzystnych efektów farmakologicznych, którym nie towarzyszą efekty psychoaktywne charakterystyczne dla THC, a jego stosowanie nie podlega obostrzeniom prawnym. Ze względu na stosunkowo niską biodostępność po podaniu doustnym spowodowaną silnym efektem pierwszego przejścia związek ten jest najczęściej stosowany w formie olejków podawanych na błonę śluzową jamy ustnej – pod język, skąd jest efektywnie wchłaniany i dystrybuowany do tkanek.
Jakie działanie wywołuje CBD u zwierząt i czy jest bezpieczny do stosowania?
Istnieje wiele doniesień naukowych na temat stosowania CBD, jak również innych kannabinoidów w medycynie ludzkiej. Niestety, prowadzi się znacznie mniej badań w kontekście zastosowania tych związków w weterynarii; praktycznie jedyne opublikowane badania w tym zakresie dotyczą psów i znacznie mniej – kotów i koni. Dane literaturowe wskazują, że najważniejszymi powodami, dla których opiekunowie zwierząt i lekarze weterynarii decydują się na stosowanie produktów konopnych bogatych w CBD są: leczenie bólu w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów (osteoarthritis), padaczki, poprawa jakości życia (zwłaszcza w chorobie nowotworowej) oraz niwelowanie lęku lub innych problemów behawioralnych. W artykule omówimy tylko takie działania CBD, które zostały poparte wiarygodnymi badaniami naukowymi w dziedzinie weterynarii.
Choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoarthritis) u psów
Jedno z badań nad osteoarthritis obejmowało 32 psy, bez grupy kontrolnej placebo. 90-dniowe badanie polegało na stopniowym zwiększaniu dawki oleju CBD od 0,25 mg/kg raz dziennie przez pierwsze trzy dni, następnie co 12 godzin. Dawka była zwiększana co dwa tygodnie, aż do osiągnięcia wyniku pomiaru bólu w badaniu palpacyjnym na poziomie 0–1 w skali 10-punktowej.
Badanie wykazało, że większość psów osiągnęła znaczącą poprawę przy dawkach 1–2 mg/kg CBD co 12 godzin. Średni początkowy wskaźnik bólu spadł z 3,2 ± 2,2 do 1,0 ± 0,8 pod koniec badania. 94% opiekunów zauważyło pozytywny wpływ leczenia na jakość życia swoich psów. Spośród 23 psów, które jednocześnie przyjmowały gabapentynę, u 10 całkowicie zaprzestano jej stosowania, a u 11 znacząco zmniejszono dawki.
W jednym z kluczowych badań przeprowadzono również kontrolowaną placebo, zaślepioną próbę kliniczną z zastosowaniem metody krzyżowej. Stosowany preparat zawierał równoilościową mieszankę CBD oraz CBDA (kwasu kannabidiolowego – mniej aktywnej farmakologicznie formy CBD, często obecnej w preparatach na bazie wyciągów) w sumarycznej dawce 2 mg/ml. Opiekunowie i lekarze weterynarii oceniali wpływ tego preparatu na psy, które otrzymywały go w dawce 2 mg/kg co 12 godzin przez miesiąc.
Wyniki badania wykazały, że u psów leczonych CBD zaobserwowano znacznie zmniejszony poziom bólu i zwiększoną aktywność, co zauważali zarówno opiekunowie, jak i lekarze. Chociaż u niektórych psów zaobserwowano wzrost aktywności enzymu ALP, nie było to związane z negatywnymi skutkami zdrowotnymi ani jednoczesnym stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NSAID).
W innym, czterotygodniowym badaniu obejmującym grupę 20 psów ze zdiagnozowanym osteoarthritis oceniano wpływ CBD na ich zmiany w chodzie, biegu i na przyjmowanie pozycji stojącej. Psy otrzymywały placebo, 20 mg lub 50 mg CBD dziennie w oleju kokosowym, lub 20 mg CBD w lecytynach liposomowych. Wyniki pokazały, że psy, które otrzymały 50 mg CBD w oleju kokosowym oraz 20 mg CBD w lecytynach liposomowych, wykazywały istotną poprawę w przyjmowaniu pozycji stojącej, jak również polepszenie chodu w porównaniu z grupą placebo.
Przeprowadzono również badanie, w którym zaobserwowano, że psy otrzymujące dwa razy dziennie 2 mg/kg CBD wraz z równoczesnym stosowaniem leku przeciwzapalnego (prednizonu lub firokoksybu), gabapentyny i amitryptyliny wykazały istotną poprawę w wynikach pomiaru odczuwanego bólu (określanego według pewnej skali) w porównaniu z grupą placebo, która również otrzymywała lek przeciwzapalny, gabapentynę i amitryptylinę. Już po tygodniu podawania CBD w grupie eksperymentalnej otrzymano istotnie niższe wartości niż w grupie z podawanym placebo. Określano również „The Quality of Life Index” chorych psów – okazało się, że wskaźnik ten poprawił się już po tygodniu od rozpoczęcia podawania CBD.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) u psów
W jednym z pierwszych badań dotyczących terapii tej choroby zaobserwowano, że CBD zmniejszyło świąd u psów z atopowym zapaleniem skóry, gdy było podawane dwa razy dziennie, jednakże w badaniu tym brakowało informacji o chemicznym składzie stosowanego produktu oraz dokładnych pomiarowych punktów czasowych.
Dokładniejsze badanie przeprowadzono, testując wpływ oleju opartego na mieszance CBD i CBDA na psy z atopowym zapaleniem skóry, podając 2 mg/kg produktu lub placebo dwa razy dziennie przez cztery tygodnie. Chociaż nie zauważono różnic w nasileniu stan zapalnych, w drugim, czwartym tygodniu zaobserwowano załagodzenie objawów świądowych, co zmierzono, porównując natężenie świądu w wizualnej skali analogowej ze stanem sprzed leczenia. Ponieważ w badaniu tym nie wykazano różnic w poziomach cytokin prozapalnych między grupami badanych psów, należy wysnuć wniosek, że stosowanie CBD może być skuteczne w łagodzeniu świądu w przebiegu AZS, lecz nie tłumi współistniejącego procesu zapalnego. Zdecydowanie istnieje potrzeba przeprowadzenia większej liczby badań w tym zakresie.
Padaczka
Cenne wyniki dostarczyło nam przeprowadzone w 2020 r. randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo badanie kliniczne na małej grupie psów z padaczką idiopatyczną oporną na tradycyjne leczenie. Badanie obejmowało psy bez chorób współistniejących, przyjmujące leki przeciwdrgawkowe, takie jak bromek potasu, fenobarbital, lewetiracetam, zonisamid lub ich kombinacje. Psy zostały losowo przydzielone do grupy otrzymującej jako placebo czysty olej konopny lub w grupie eksperymentalnej – olej konopny bogaty w CBD, który otrzymywały w dawce 2,5 mg/kg co 12 godzin i kontynuowały terapię dotychczas stosowanymi lekami przez cały 12-tygodniowy okres badania. W grupie eksperymentalnej mediana liczby napadów spadła o 1,3, podczas gdy w grupie placebo pozostała bez zmian. Analiza biochemiczna krwi sugerowała istotny związek między stężeniem CBD w osoczu a redukcją liczby napadów. Dodatkowo między grupami nie zaobserwowano istotnych w stężeniu fenobarbitalu w surowicy.
Rozenthal i wsp. przeprowadzili badanie krzyżowe, w którym 29 psom podawano raz dziennie CBD w dawce 9 mg/kg przez trzy miesiące. Zgłoszono spadek liczby dni, w których występowały napady u psów otrzymujących CBD o 24,1% i wzrost o 5,8% w grupie placebo. W grupie CBD psy wykazały wzrost łącznej liczby napadów o 3,3%, w porównaniu ze znacząco większego wzrostu o 30,7% w grupie placebo.
Garcia i wsp. przeprowadzili 24-tygodniowe badanie krzyżowe kontrolowane placebo, w którym psy z padaczką lekooporną otrzymywały ekstrakt konopny bogaty w CBD i CBDA w dawce 2 mg/kg dwa razy dziennie przez 12 tygodni, a po trzech miesiącach przerwy – placebo. Średnia częstotliwość napadów była istotnie niższa podczas fazy terapii CBD-CBDA (5,0 ± 3,6) w porównaniu z fazą placebo (8,0 ± 4,8). Średnia liczba dni z napadami również zmniejszyła się znacząco z 5,8 ± 3,1 do 4,1 ± 3,4. Sześć z 14 psów wykazało redukcję aktywności drgawkowej o ponad 50% podczas leczenia CBD-CBDA, podczas gdy żaden nie miał takiej poprawy przy stosowaniu placebo. Tutaj również nie zaobserwowano zmian w stężeniu leków przeciwpadaczkowych w surowicy podczas leczenia.
Lęk i agresja u psów
Wstępne badania dotyczące modyfikacji zachowania u psów otrzymujących CBD nie wykazały jednoznacznych wyników. Corsetti i wsp. nie zaobserwowali istotnego zmniejszenia agresji u psów ze schroniska, podczas gdy Morris i wsp. u psów otrzymujących CBD odnotowali zmniejszenie drapania, ale bez zmian w innych aktywnościach w porównaniu z placebo. Możliwe, że powodem niskiej skuteczności terapeutycznej tych produktów była zbyt niska dawka (1 kropla/2 kg m.c oleju 5%) oraz zastosowanie izolatu CBD zamiast bardziej aktywnego wyciągu. Warto również przytoczyć badanie, w którym sprawdzano skuteczność ekstraktu z konopi bogatego w CBD i CBDA u psów po osteotomii kości piszczelowej; dwa tygodnie po operacji żaden pacjent w grupie leczonej nie potrzebował trazodonu do zmniejszenia aktywności po zabiegu, zaś trzeba było go podać czterem pacjentom z grupy kontrolnej. Badacze stwierdzili, że mogło dojść do zmniejszenia lęku pooperacyjnego związanego z podawaniem CBD.
Co ciekawe, w pewnym amerykańskim badaniu ankietowym dotyczącym skuteczności stosowania CBD w niwelowaniu lęku, spośród 883 pacjentów, CBD było „bardzo pomocne” u 22% pacjentów i „trochę pomocne u 65%” pacjentów. Za tym badaniem stoi fakt częstego stosowania CBD przez opiekunów zwierząt w celu uspokojenia czy zniesienia napięcia lękowego, np. w czasie podróży lub sylwestra. Bez wątpienia należy przeprowadzić więcej eksperymentów celem wyklarowania tej kwestii.
Przewlekłe (limfocytarno-plazmocytarne) zapalenie jamy ustnej i dziąseł u kotów (gingivostomatitis)
Badania skuteczności CBD w kontekście tej przewlekłej choroby kotów są ograniczone. Badanie krzyżowe dotyczące poprawy bólu po ekstrakcjach stomatologicznych zostało przeprowadzone przez Coelho i wsp. i obejmowało 22 koty, z których każdy otrzymywał 4 mg CBD dwa razy dziennie przez 15 dni. Specyficzne parametry – skala bólu jamy ustnej i indeks nasilenia zapalenia jamy ustnej były mierzone w dniach 0 i 15. Zauważono poprawę w wynikach w porównaniu z grupą placebo. Nie zaobserwowano zmian w parametrach biochemicznych krwi. Aplikowany produkt zawierał jednakże dodatek innych substancji (m.in. witamin, NNKT), które również mogły przyczynić się do korzystnych efektów.
Toksyczność, działania niepożądane i bezpieczeństwo długotrwałego
stosowania CBD
CBD uchodzi za bezpieczną substancję u psów i kotów. Celem wywołania efektu terapeutycznego najczęściej stosuje się go w przedziale dawek 2–10 mg/kg m.c., a za powszechnie przyjętą w terapii uchodzi dawka 2,5/mg kg. m.c. aplikowana dwa razy dziennie. W takim zakresie dawek ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest nikłe i zwiększa się wraz ze stopniem jej przekroczenia, choć według niektórych doniesień nie obserwowano działań niepożądanych nawet w dawce 100 mg/kg m.c. Najczęściej (choć sporadycznie) spotykane objawy dotyczą przewodu pokarmowego, lecz na szczęście są łagodne i przejściowe. Obserwowano przede wszystkim biegunki, luźny kał, wymioty, obniżony apetyt, regurgitację, wzdęcia, jak również zmiany w zachowaniu: osowiałość i senność, a u kotów poza tym ślinienie, lizanie, potrząsanie głową. Najczęściej występującym problemem jest jednak podwyższenie poziomu fosfatazy alkalicznej (ALP) w osoczu. Poziom tego enzymu często wzrastał powyżej wartości referencyjnych u psów traktowanych codziennie CBD w dawce powyżej 10 mg/kg m.c., czasami nawet zwiększając swoją wartość dwukrotnie. Jednak w kilku badaniach zaobserwowano wzrost poziomu ALP po stosowaniu nawet niskich dawek – 2 mg/kg m.c. Co bardzo istotne, poziom tego enzymu wracał do normy 2–4 tygodnie po zaprzestaniu stosowania CBD. Wiemy, że długotrwałe stosowanie bardzo wysokich dawek (100 mg/kg m.c.) u psów może prowadzić do przerostu wątroby i utraty masy ciała.
Rodzaje olejków CBD
Sięgając po olejek CBD dla zwierząt, możemy wybrać produkt dedykowany na rynek ludzki lub weterynaryjny. W jednej i drugiej grupie preparatów mamy wady i zalety. W pierwszym przypadku wybór jest o wiele większy – możemy wybrać izolat CBD (czyli olejowy roztwór czystego kannabidiolu) lub wyciąg (ekstrakt). Zdecydowanie lepszym podejściem jest wybór wyciągu, który poza CBD powinien też zawierać inne cenne związki obecne w tkankach konopi: terpenoidy, flawonoidy, stylbenoidy, lignanamidy i alkaloidy. Obecność tych związków odpowiada za tzw. entourage effect – efekt synergii między zwłaszcza terpenoidami a CBD, co przyczynia się do jego lepszych właściwości farmakokinetycznych i farmakodynamicznych. Producenci niektórych preparatów dołączają certyfikat analizy laboratoryjnej zawartości tych związków w preparacie – wtedy warto sięgnąć po taki produkt, gdyż mamy pewność co do jego składu, który powinien cechować się bogactwem związków „towarzyszących” CBD. Weterynaryjnych olejków CBD mamy na rynku zdecydowanie mniej, choć sytuacja stopniowo ulega poprawie – coraz więcej firm oferuje tego rodzaju produkty; możemy znaleźć preparaty z dodatkami smakowo-odżywczymi, takimi jak olej z łososia, dorsza (bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 i 6 oraz witaminy A i D), tłuszcz gęsi lub owczy, jak również spirulina czy czosnek; obecność w preparacie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wywołuje synergizm, nawet hiperaddycyjny w kontekście działania przeciwzapalnego CBD, dlatego olejowe wyciągi CBD bogate również w PUFA (co mogą zawdzięczać dodatkowi tłuszczu rybnego) powinny wykazywać silniejsze działanie w niwelowaniu stanu zapalnego. Biorąc pod uwagę awersję niektórych kotów do przyjmowania olejków CBD, interesującym preparatem mógłby być taki zawierający wyciąg z waleriany lub kocimiętki. Jeśli chodzi o nośnik olejowy, to dominują preparaty oparte na oleju konopnym, jednak nowatorskim podejściem jest wprowadzanie preparatów opartych na oleju z kryla – związek bogaty w kwasy omega-3, cholinę, astaksantynę i co istotne – 3-krotnie wzmacniający działanie kannabinoidów przez ich lepszą wchłanialność. Jeśli chodzi o zawartość procentową CBD w olejkach, to na rynku weterynaryjnym dominują preparaty o stężeniu 2–5%, choć spotykane są również mocniejsze, 10-procentowe. Wiadomo, że większa moc produktu wiąże się z koniecznością podania jego mniejszej ilości. Interesującą perspektywą wydają się preparaty zawierające CBD mikrokapsułkowany w liposomach, cechujący się według niektórych badań wyższą wchłanialnością, jak również umożliwiający dodanie go przed podaniem do wody, w której tworzy stabilną zawiesinę. Producenci proponują też alternatywne możliwości formulacji CBD, takie jak olej kapsułkowany, pastylki, „bites’y” czy pasty, z dodatkami odżywczymi i smakowymi ułatwiającymi podanie.
Podsumowanie
Olejki CBD odgrywają obecnie istotną rolę w weterynarii – opiekunowie psów i kotów chętnie korzystają z tej formy terapii, dostrzegając jej korzystne rezultaty, przy jednoczesnym braku istotnych działań niepożądanych w praktyce. Najpoważniejszy efekt uboczny długotrwałego stosowania CBD, wzrost poziomu ALP we krwi, jest efektem odwracalnym i wraca do normy po zaprzestaniu jego stosowania. Niemniej jednak zaleca się monitorowanie poziomu tego enzymu podczas terapii. Na wzrost popularności tych preparatów w dużym stopniu wpływają lekarze weterynarii, którzy doceniają ich dobroczynne właściwości, potwierdzone badaniami naukowymi, choć wciąż nielicznymi w kontekście weterynaryjnym. Zapotrzebowanie na takie produkty jest znaczące, a na polskim rynku pojawia się ich coraz więcej, o rozmaitym składzie. Źródła naukowe potwierdzają ich skuteczność w kontekście łagodzenia bólu towarzyszącemu chorobie zwyrodnieniowej stawów u psów, leczenia padaczki (zwłaszcza w formie terapii skojarzonej z innymi lekami przeciwdrgawkowymi), niwelowania świądu towarzyszącego atopii skóry czy tłumienia lęku i agresji na tle zaburzeń behawioralnych. Jednakże w przeciwieństwie do badań z zakresu medycyny ludzkiej eksperymenty kliniczne dotyczące zastosowania CBD u zwierząt są nieliczne i w zasadzie ograniczone tylko do psów (bardzo niewiele przeprowadzono na kotach i koniach), dlatego ten obszar wymaga bez wątpienia dalszych badań. Wyniki tych już przeprowadzonych, jak również krążące w powszechnym obiegu informacje dotyczące korzyści stosowania CBD w terapii bólu związanego z osteoarthritis, wskazują, że kannabidiol prowadzi do istotnego zmniejszenia bólu odczuwanego przez chore zwierzęta, jak również ogólnie polepsza komfort ich życia. Bez wątpienia należy przeprowadzić więcej eksperymentów celem wyklarowania kwestii wpływu CBD na padaczkę, atopię skóry, behawior zwierząt i zachowania lękowe, mimo że jest często stosowany w tym celu. Doniesienia mówią o korzystnych efektach terapii kannabidiolem gingivostomatitis u kotów poddanych rutynowej ekstrakcji zębów, co może przyczynić się do skuteczniejszego niwelowania objawów tej choroby, ale na tym polu również potrzeba więcej badań. Niewykluczone, że z biegiem czasu zostaną udokumentowane inne wskazania terapeutyczne dla CBD u zwierząt. Niemniej jednak wiedza, którą na ten moment posiadamy, pozwala nam, lekarzom weterynarii, stosować i zalecać CBD, znając jego potencjał terapeutyczny w wyżej wymienionych jednostkach chorobowych i wiedząc o bezpieczeństwie takiej terapii, niemal pozbawionej ryzyka wystąpienia istotnych działań niepożądanych i interakcji z lekami stosowanymi w rutynowym leczeniu tych chorób.
Literatura:
American Veterinary Medical Association (2023), Cannabis in veterinary medicine, Schaumburg, IL: Author. ISBN 979-8-9877127-3-3.
Bradley S., Young S., Bakke A.M. et al., Long-term daily feeding of cannabidiol is well-tolerated by healthy dogs, Front Vet Sci. 2022;9:977457.
Coelho J.C., Duarte N., Bento da Silva A., Bronze Md.R., Mestrinho L.A., Placebo-controlled trial of daily oral cannabidiol as adjunctive treatment for cats with chronic gingivostomatitis, Animals. 2023;13(17):2716.
Corsato Alvarenga I., Gustafson D., Banks K., Wilson K., McGrath S., Cannabidiol plasma determination and pharmacokinetics conducted at beginning, middle and end of long-term supplementation of a broad-spectrum hemp oil to healthy adult dogs, Front Vet Sci. 2023;10:1279926.
Corsato Alvarenga I., Wilson K.M., McGrath S., Tolerability of long-term cannabidiol supplementation to healthy adult dogs. J Vet Intern Med. 2024;38(1):326–335.
Corsetti S., Borruso S., Malandrucco L. et al., Cannabis sativa L. may reduce aggressive behaviour towards humans in shelter dogs, Sci Rep. 2021;11(1):2773. Erratum in: Sci Rep. 2021;11(1):24029.
FDA Center for Drug Evaluation and Research. Application No. 210365Orig1s000. Non-clinical review(s). Accessed January 31, 2024. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/nda/2018/
210365Orig1s000PharmR.pdf
Gamble L.J., Boesch J.M., Frye C.W. et al. Pharmacokinetics, safety, and clinical efficacy of cannabidiol treatment in osteoarthritic dogs, Front Vet Sci. 2018;5:165.
Garcia G.A., Kube S., Carrera-Justiz S., Tittle D., Wakshlag J.J., Safety and efficacy of cannabidiol-cannabidiolic acid rich hemp extract in the treatment of refractory epileptic seizures in dogs, Front Vet Sci. 2022;9:939966.
Karlik W., Co lekarz weterynarii powinien wiedzieć o produktach z konopi, Magazyn Weterynaryjny, 2020, 29(02):40–47.
Kiraga Ł., Jank M. (2023, styczeń), Co nowego w temacie olejków CBD dla zwierząt towarzyszących?, ZooBranża.
Klatzkow S., Davis G., Shmalberg J.
et al., Evaluation of the efficacy of a cannabidiol and cannabidiolic acid rich hemp extract for pain in dogs following a tibial plateau leveling osteotomy, Front Vet Sci. 2023;9:1036056.
Kogan L., Hellyer P.W., Downing R.D., The use of cannabidiol rich hemp oil extract to treat canine osteoarthritis related pain: A pilot study, J Amer Hol Vet Med Assoc. 2020;58:35–45.
Kogan L., Hellyer P.W., Robinson N., Consumers’ perceptions of hemp products for animals, J Amer Hol Vet Med Assoc. 2016;42:40–48.
Loewinger M., Wakshlag J.J., Bowden D., Peters-Kennedy J., Rosenberg A., The effect of a mixed cannabidiol and cannabidiolic acid based oil on client-owned dogs with atopic dermatitis, Vet Dermatol. 2022;33(4):329-e77.
McGrath S., Bartner L.R., Rao S., Kogan L.R., Hellyer P.W., A report of adverse effects associated with the administration of cannabidiol in healthy dogs, J Amer Hol Vet Med Assoc. 2018;52:34–38.
McGrath S., Bartner L.R., Rao S., Packer R.A., Gustafson D.L., Randomized blinded controlled clinical trial to assess the effect of oral cannabidiol administration in addition to conventional antiepileptic treatment on seizure frequency in dogs with intractable idiopathic epilepsy, J Am Vet Med Assoc. 2019;254(11):1301–1308.
Mogi C., Yoshida M., Kawano K., Fukuyama T., Arai T., Effects of cannabidiol without delta-9- tetrahydrocannabinol on canine atopic dermatitis: A retrospective assessment of 8 cases, Can Vet J. 2022;63(4):423–426.
Rozental A.J., Gustafson D.L., Kusick B.R., Bartner L.R., Castro S.C., McGrath S., Pharmacokinetics of escalating single-dose administration of cannabidiol to cats,
J Vet Pharmacol Ther. 2023;46(1):25–33.
Rozental A.J., Weisbeck B.G., Corsato Alvarenga I. et al., The efficacy and safety of cannabidiol as adjunct treatment for drug-resistant idiopathic epilepsy in 51 dogs: A double-blinded crossover study,
J Vet Intern Med. 2023;37(6):2291–2300.
Vaughn D.M., Paulionis L.J., Kulpa J.E., Randomized, placebo-controlled, 28-day safety and pharmacokinetics evaluation of repeated oral cannabidiol administration in healthy dogs, Am J Vet Res. 2021;82(5):405–416.
Verrico C.D., Wesson S., Konduri V. et al., A randomized, double-blind, placebo-controlled study of daily cannabidiol for the treatment of canine osteoarthritis pain, Pain. 2020;161(90):2191–2202.
Zielonka D., Kiraga Ł., Kozłowski R., Medical potential of cannabis: an overview, Handbook of Natural Fibres (Second Edition), vol. 2: Processing and Applications, 2020, 419-448. doi: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-818782-1.00012-2
