Pies jest ciekawym gatunkiem, który dzięki procesowi udomowienia ładnie nastawił się na współpracę z człowiekiem. Pies pochodzący od wilka, choć wciąż ma wiele cech, które się łączą z przodkiem, to jednak w całej swojej osobowości jest niezwykle plastyczny. Delikatny, podatny na współpracę, otwarty na człowieka i działanie według jego wskazówek. Na efekt końcowy, jakim jest mądry, zrównoważony, chętny do współpracy z człowiekiem pies, wpływa ogromna liczba czynników i wynika z wielu działań pobocznych.
Tekst: tech. wet. Ewelina Stanclik
Przychodnia Trzech Diamentów
Każdy pies w zależności od cech rasowych i osobniczych doświadczeń będzie inny i będzie w stanie stworzyć inny rodzaj relacji z człowiekiem. Wiele zależy od człowieka, który będzie obecny w procesie rozwijania się młodego organizmu, oraz jego zachowania wobec psa. Pies jest otwarty i podatny na nasze działania, dzięki czemu możemy znacząco wpłynąć i pokierować jego rozwojem, ale równocześnie poprowadzić młody organizm nad przepaść nieumiejętną opieką.
Rozwój psa
Chciałoby się rzec: „Jaki jest pies, każdy widzi”, jednak na to, jaki on będzie, wpływ ma wiele czynników. Od prostych, na które hodowca ma wpływ, po czynniki niezależne lub mało zależne od hodowcy. Z oczywistych czynników bierzemy pod uwagę opiekę w okresie neonatalnym i noworodkowym, jednak w istocie znaczenie ma już czas z życia płodowego. To znaczy w pierwszej kolejności należy pamiętać, że szczenię dziedziczy cechy charakteru po przodkach, może dziedziczyć także predyspozycje do lęków i agresji. W związku z tym dobór par hodowlanych pod kątem spokojnego zrównoważonego usposobienia jest istotny. Ponadto czas ciąży i jej przebieg ma także szczególne znaczenie dla rozwijających się w macicy szczeniąt. Jeśli matka będzie wystawiana na stresujące sytuacje, powodujące u niej wzrost kortyzolu lub poczucie przewlekłego stresu i tym samym narażenie na nadmierną stymulację kortyzolem, to będzie miało wpływ na zachowanie szczeniąt oraz ich zdrowie fizyczne. Ponadto ułożenie szczeniąt w macicy i narażenie na stymulację hormonami płci przeciwnej również może rzutować na późniejsze zachowanie szczeniąt. Dość istotna jest informacja o kolejności rodzących się szczeniąt i ich płci. W okresie dorastania ta wiedza może posłużyć pomocą w ocenie charakteru, sposobie funkcjonowania w grupie oraz dobraniu odpowiednich przewodników na przyszłość. Wspomniane elementy to czynniki, na które hodowca nie ma wpływu, jednak przebieg ciąży, troska o zdrowie fizyczne, odżywianie mamy oraz spokojna stymulacja umysłowa jest już w rękach hodowcy. W związku z tym w tym szczególnym czasie należy zapewnić przyszłej matce spokój oraz ograniczenie dostępu do czynników stresogennych. W istocie rozumie się to poprzez zapewnienie spokoju, ograniczenie wyjazdów (wystawy, zawody, wakacje) oraz wprowadzania nowych zwierząt do stada w okresie ciąży, należy także zapewnić spokojny czas i miejsce dla przygotowania gniazda. Trzeba zwrócić uwagę na komfort psychiczny matki, tj. zapewnienie aktywności fizycznej dostosowanej do jej możliwości oraz potrzeb, spacery – nawet aktywne, możliwość eksplorowania jest cenna zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego matki. Utrzymanie dobrej kondycji fizycznej jest także istotne pod kątem przygotowania do czasu porodu oraz opieki nad szczeniętami. Ruch dostosowujemy do wyboru matki, ograniczamy aktywne siłowe zabawy bez kontroli (aporty, gonitwy w dużej grupie psów), ale mobilizujemy do spacerów, wędrówek, pływania. Kolejnym elementem jest zdrowie psychiczne – dbałość o rozwój umysłowy, utrzymanie treningów myślowych, zabawy z węszeniem, gryzieniem, żuciem, eksplorowaniem, rozwiązywaniem zagadek. W ten sposób pobudzamy myślenie, ale też pozwalamy na stymulację wydzielania serotoniny. Zdrowe, naturalne żywienie oraz suplementacja w czasie ciąży pozostają nie bez znaczenia dla rozwijających się płodów. Zatem niezależnie od tego, jaką dietę stosuje się u matki, warto zadbać o wprowadzanie w jej życie składników naturalnych jako przekąski lub dodatkowe posiłki – urozmaicanie diety o mięso, warzywa, owoce, zioła, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, algi morskie, kwas foliowy, witaminy z grupy B. Dla rozwoju szczeniąt bardzo ważny jest stan zdrowia matki oraz jej równowaga hormonalna, nieleczone choroby przewlekłe oraz niewyrównane zaburzenia hormonalne, w tym niedoczynność tarczycy, nie pozostaną bez znaczenia dla szczeniąt i ich możliwości rozwoju umysłowego.
Narodziny
Szczenięta po narodzinach są głuche i ślepe, zupełnie uzależnione od matki i/ lub człowieka. Mimo że są nieporadne, to są wrażliwe na zmiany temperatur, szukają ciepła mamy, głodne pełzają w poszukiwaniu mamy i wokalizują, chcąc ją przywołać oraz otrzymać troskę. W większości sytuacji matka w okresie neonatalnym jest im zupełnie wystarczająca do spełnienia ich potrzeb, jednak w odniesieniu do ich przyszłości ten czas jest szczególnie ważny dla rozwoju ich mózgu oraz odporności na nowe bodźce. Na tym etapie szczenięta komunikują się poprzez wokalizowanie – wszystkie problemy zgłaszają piszczeniem (głód, zimno, ciepło, ból, dyskomfort, niepokój), matka, będąc źródłem ciepła, pożywienia, spokoju, potrafi załagodzić większość zgłaszanych sytuacji. Jednak w tym czasie hodowca powinien się włączyć do pracy nad wprowadzaniem nowych bodźców w życie szczeniąt oraz zapoznawanie ich z nowymi, trudnymi sytuacjami, jak i możliwością wyciszenia się. W związku z tym oprócz zapewnienia opieki matki człowiek może każdego dnia wprowadzać krótkie sesje stymulacji szczeniąt. Stymulacja będzie miała za zadanie wystawianie szczeniąt na spotkanie z nowym bodźcem, które może być zarówno przyjemne, jak i nieprzyjemne, ale ważne jest, aby były to krótkie chwile, a zaraz po nich możliwość złagodzenia napięcia u boku mamy. Poprzez stymulację rozumiemy wprowadzanie w życie szczeniąt nowych doznań, takich jak: zabieranie na ręce, dotykanie różnych części ciała, kładzenie na różnych podłożach o różnych fakturach (miękkie, twarde, szorstkie, chłodne, ciepłe), dotykanie łap i przestrzeni międzypalcowych różnymi elementami (twarde, miękkie, szorstkie, zimne, ciepłe), zmiany pozycji ciała (unoszenie głową w górę, głową dół etc.), przytrzymywanie, oddzielenie od matki – łączenie. Wraz z rozwojem szczeniąt należy zwiększać stopień trudności, urozmaicając przestrzeń, w jakiej funkcjonują, w akcesoria do treningu sensorycznego – przeszkody, równoważnie, huśtawki, baseny z różnymi podłożami (kulki, folie, gąbki), trening spaceru po różnych nawierzchniach (szorstkie, twarde, zimne, śliskie, wysokie, niskie, ażurowe). Zapoznajemy szczenięta z różnymi dźwiękami podczas ich normalnego funkcjonowania u boku mamy, powinny poznać dźwięki domowe (akcesoria AGD, dźwięk TV, radia) oraz dźwięki trudniejsze, włączone z odbiorników, np. dźwięki burzy, wiatru, ciężarówek, fajerwerków, petard, oraz inne głośne nieznane dźwięki wydawane przez człowieka z oddali, np. szkło, kamienie w puszce. Zapoznawanie z dźwiękami powinno być dostosowane do zachowań szczeniąt i zawsze początkowo prezentowane w niewielkim natężeniu z oddali, ze stopniowym zwiększaniem trudności. W tym czasie szczenięta powinny być w dobrym nastroju, zajęte zabawą z rodzeństwem lub zabawkami. Ekspozycja na dźwięk raczej krótka i zawsze zakończona przyjemnością, sukcesem. Wszystkie te elementy wprowadzane stopniowo w życie rozwijającego się młodego organizmu wprawiają go w zakłopotanie, momentami wznoszą poczucie stresu, niepokoju, jednak każde doznanie pozwala na rozwijanie i rozbudowywanie połączeń nerwowych. Szczególnie ważny okres przypada do około 16. dnia życia. Im więcej doznań, tym więcej dróg powstaje, a pies rejestruje poznane bodźce, zapamiętuje sposób radzenia sobie z nimi, będąc wystawiony już na trudności w szczenięctwie, uczy się radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami, obserwuje także reakcję mamy,
rodzeństwa. Skrupulatne rozwijanie tych obszarów aktywnie wpływa na poczucie pewności siebie szczenięcia oraz rozwija jego umiejętność radzenia sobie z trudnościami. Oprócz korzyści sfery psychicznej działamy także na stymulowanie układu krążenia. Praca nad integracją sensoryczną smaku jest także bardzo cennym obszarem, o którym często się zapomina w czasach stosowania diet komercyjnych. Możliwość próbowania nowych smaków, pokarmów o różnej teksturze, wymagającej niekiedy trudnego w spożyciu posiłku znów wpływa stymulująco na mózg, zmusza do wysiłku umysłowego, dostarcza witamin, substancji odżywczych, antyoksydantów. Organizm poznaje nowe produkty i uczy się, jak sobie z nimi radzić. Utrzymanie szczeniąt na bardzo ścisłej monodiecie wysoko przetworzonej często po zmianie domu przynosi skutki pod postacią zaburzeń żołądkowo-jelitowych, kiedy szczenięta dostają bądź kradną nieznane produkty. Ponadto wysoko przetworzone produkty są ciężej strawne, zalegają i fermentują w przewodzie pokarmowym, często mając niekorzystny wpływ na mikroflorę jelit oraz przyczyniając się do bólu brzucha, co może wpływać na gorszą kondycję psychiczną szczeniaka. Pierwsze osiem tygodni życia szczenięcia w hodowli to także ważny czas z punktu widzenia zachowań społecznych. Szczenięta uczą się komunikacji gatunkowej, uczą się rozwiązywania problemów oraz radzenia sobie z pierwszymi niepowodzeniami, frustracjami. Matka stawia granice w sytuacjach, kiedy szczenięta się źle zachowują, są natarczywe lub sprawiają jej ból. Jest to bardzo cenny moment, którego żaden człowiek nie jest w stanie odpracować za psa.
Elastyczność szczeniąt jest bardzo cenną cechą psa jako gatunku, niemniej jednak także nakłada na nas, ludzi większą trudność oraz odpowiedzialność. Zaniedbania, jakich człowiek może się dopuścić w okresie intensywnej wrażliwości, rzutują na przyszłość psa, mogąc stać się przyczyną powstania zaburzeń zachowania przejściowych bądź stałych (m.in deprywacja sensoryczna, zespół nadpobudliwość – nadreaktywność, uogólnione lękliwości). Szczenięta urodzone w ubogim środowisku, bez szczególnej opieki człowieka, bez możliwości poznawania nowych bodźców i uczenia się świata, wyrastają na psy z zaburzeniami zachowania, które często muszą zostać poddane nie tylko terapii behawioralnej, lecz także farmakoterapii, aby wyrównać powstałe zachowania lękowe czy agresywne lub. W związku z tym, zwracając uwagę na przyszłość szczeniąt sprowadzonych na świat, warto dołożyć starań dla troskliwej oraz zrównoważonej opieki od narodzin do czasu wydania szczeniąt do nowego domu, równocześnie instruując przyszłych opiekunów o wadze kontynuowania treningów rozwoju umysłowego.
