W Polsce choroby odkleszczowe psów stanowią istotny problem w praktyce weterynaryjnej. Kleszcze mogą być wektorami wielu czynników zakaźnych i inwazyjnych, wśród których za występujące u psów choroby odkleszczowe odpowiedzialne są bakterie, riktesje, wirusy oraz pierwotniaki. Z roku na rok odnotowuje się coraz większą liczbę pacjentów w gabinetach weterynaryjnych, u których stwierdza się choroby odkleszczowe. Jednak możliwe są także sytuacje, w których psy wyglądają na zdrowe, ale wyniki badania ich krwi mogą powiedzieć zupełnie coś innego.
W takich przypadkach mówi się o postaciach subklinicznych chorób. W ostatnich latach pojawiają się niestety również doniesienia o chorobach, które do tej pory nie występowały na terenie naszego kraju (m.in. hepatozoonoza). Mają na to wpływ zmiany klimatu, które sprzyjają zwiększaniu zasięgu geograficznego kleszczy, a wraz z nimi pojawianiu się nowych patogenów, które stanowią zagrożenie dla naszych zwierząt.
Tekst: Adrianna Iwan
W przypadku najbardziej znanej choroby odkleszczowej u psów – babeszjozy, jeszcze do niedawna u psów stwierdzany był wyłącznie gatunek Babesia canis. W 2018 roku w Polsce potwierdzono pierwszy przypadek babeszjozy spowodowany innym gatunkiem – Babesia gibsoni. Wektorem tego pierwotniaka jest kleszcz Rhipicephalus sanguineus, który endemicznie nie występuje w naszym kraju. Może być jednak zawlekany z ptakami wędrownymi. Do najważniejszych chorób odkleszczowych psów należą: babeszjoza, monocytarna erlichioza, hepatozoonoza, borelioza i anaplazmoza granulocytarna, które mogą mieć subkliniczny przebieg. Ze względu na to, że choroby odkleszczowe są coraz częściej spotykane u psów, w niniejszym artykule opisano również możliwe ich objawy.
Postać subkliniczna, czyli jaka?
Subkliniczny oznacza bezobjawowy, utajony. Postać subkliniczna w przypadku chorób odkleszczowych może być trudna do wykrycia przy użyciu podstawowych metod diagnostycznych. Zwierzęta zwykle nie wykazują żadnych objawów klinicznych, dopóki nie pojawi się stan immunosupresji, czyli obniżenia odporności. Świadomość występowania zakażeń/ zarażeń o przebiegu subklinicznym jest szczególnie istotna w przypadku monitorowania produktów krwi pochodzących od psich dawców, dlatego że patogeny mogą być obecne we krwi i w ten sposób być przenoszone na inne osobniki. Zarażenia mogą występować jako inwazje we krwi zwierząt, które nie wykazują objawów i wyglądają na zdrowe. Nierzadko zdarza się, że mając do czynienia z potencjalnymi psimi dawcami krwi, po pobraniu krwi obraz hematologiczny jest zupełnie inny, a wręcz przeciwstawny do stanu, jaki powinno się otrzymać. Diagnostyka różnicowa chorób przenoszonych przez kleszcze nie należy do najłatwiejszych, zwłaszcza gdy nie występują objawy, które choćby w niewielkim stopniu mogłyby wskazać na daną chorobę. W praktyce oznacza to, że u psa rzekomo zdrowego po pobraniu krwi można wykryć coś niepożądanego.
Jednostki chorobowe
Anaplazmoza granulocytarna
Czynnikiem etiologicznym tej choroby jest Anaplasma phagocytophilum. Aby doszło do transmisji choroby, kleszcz musi być przytwierdzony do skóry zwierzęcia przynajmniej 36–48 h. Jest to choroba wielonarządowa. Anaplazmoza przebiega od zakażenia subklinicznego do ostrej choroby gorączkowej. Pierwsze objawy choroby są nieswoiste. Należą do nich: gorączka, osowiałość, bolesność mięśni, kulawizna. U niektórych psów obserwowany może być również suchy kaszel.
Monocytarna erlichioza
Czynnikiem etiologicznym monocytarnej erlichiozy psów w Europie jest Ehrlichia canis, w chorobie wyróżnia się przebieg ostry, przewlekły oraz subkliniczny. Ciekawym i godnym uwagi faktem jest to, że E. canis może przezimować w zarażonych kleszczach. Na obszarach endemicznych zalecane są badania psich dawców krwi, ponieważ opisano przypadki przenoszenia tego patogenu przez transfuzję krwi. Psy mogą przechodzić fazę subkliniczną miesiącami, a nawet latami, nie ma określonego czasu jej trwania. Objawy kliniczne, które obserwuje się u psów w postaci ostrej, to: gorączka, brak apetytu, osowiałość, skłonność do krwawień. Ponadto postać przewlekła choroby może przejść w postać subkliniczną. Badacze z Izraela stwierdzili, że psy, u których nie stosowano profilaktyki przeciwkleszczowej, wykazywały znaczną trombocytopenię. Kiedy zwierzę wykazuje osłabienie odporności, faza subkliniczna może przerodzić się w stan ostry zwłaszcza wtedy, gdy równocześnie ma miejsce zakażenie innymi patogenami. W fazie subklinicznej możliwe jest zaobserwowanie w wynikach krwi utrzymującej się trombocytopenii, neutropenii oraz niedokrwistości.
Babeszjoza (piroplazmoza)
Czynnikiem etiologicznym babeszjozy są pierwotniaki z rodzaju Babesia. W Polsce zwraca się szczególną uwagę na Babesia canis oraz od niedawna Babesia gibsoni. Przebieg choroby jest uzależniony przede wszystkim od wieku zwierzęcia i stopnia zjadliwości szczepów pierwotniaków. Pierwsze objawy choroby są niespecyficzne i obejmują: spadek apetytu, gorączkę, apatię, zwiększenie częstości oddechów. Z czasem pojawia się ciemne zabarwienie moczu, możliwe jest także wystąpienie wymiotów i biegunki. Babeszjoza może manifestować się w postaci nadostrej, ostrej, przewlekłej lub mieć charakter subkliniczny, który występuje jednak rzadko. Babeszjoza przybiera najczęściej formę ostrą lub nadostrą. Babesia gibsoni powoduje u psów chorobę o przebiegu ostrym, kiedy to rozwija się anemia hemolityczna, lub może przyjąć postać subkliniczną.
Borelioza
Borelioza, choć kojarzona przede wszystkim z ludźmi, może występować również u psów. Jest to bakteryjna choroba wywoływana przez krętki Borrelia burgdorferi sensu lato. U psów rzadko obserwuje się pełnoobjawowy przebieg, choroba najczęściej ma charakter subkliniczny. Szacuje się, że tylko u ok. 5% psów obserwowane są objawy kliniczne od 2 do 5 miesięcy od zakażenia, a u ok. 95% zainfekowanych psów zakażenie przebiega bezobjawowo.
Hepatozoonoza
Hepatozoooza jest chorobą powodowaną przez Hepatozoon canis, często dotykającą psy w basenie Morza Śródziemnego w Europie, lecz coraz częściej jest stwierdzana w Europie Środkowej. Wynika to prawdopodobnie z rozszerzenia zasięgu geograficznego R. sanguineus na północ. W 2021 roku w Polsce pasożyta po raz pierwszy potwierdzono u 11 psów (oraz 21 wilków). Istotny jest fakt, że do zarażenia psa dochodzi poprzez połknięcie kleszcza Rhipicephalus sanguineus sensu lato, a nie jak w przypadku pozostałych chorób odkleszczowych poprzez ukąszenie kleszcza, który musi odpowiednio długo być przytwierdzony w skórze. Zarażenie może przebiegać bezobjawowo lub w sposób ciężki, zagrażający życiu psa. U zwierząt dotkniętych tą chorobą można zaobserwować wyniszczenie, anemię i skrajny letarg. Istotny jest fakt, że hepatozoonoza i babeszjoza u niektórych psów mogą mieć podobny przebieg, jednak inwazja H. canis ma często subkliniczny przebieg.
Jak chronić psy przed kleszczami?
Wszelkie środki, które będą ograniczały możliwość kontaktu kleszczy ze zwierzętami, będą minimalizowały ryzyko wystąpienia chorób odkleszczowych. Przede wszystkim należy unikać miejsc żerowania kleszczy, zwłaszcza w okresach ich największej aktywności. Po każdym spacerze należy dokładnie przejrzeć sierść zwierzęcia pod kątem obecności kleszczy, a jeśli zostaną znalezione, powinny być jak najszybciej usunięte ze skóry. Do usuwania kleszczy już wygryzionych pomocne mogą być specjalistyczne przyrządy. Wskazane jest także stosowanie preparatów przeciwko ektopasożytom, które są dostępne w formie sprayów, tabletek doustnych, obroży czy preparatów typu spot on. Dobór preparatu zależy od wielkości zwierzęcia i jego wieku. Opiekunowie często kierują się też wygodą stosowania i czasem ochrony, którą zapewnia substancja czynna. W celu dobrania odpowiedniego preparatu najlepiej skonsultować się z lekarzem weterynarii.
Podsumowanie
Choroby odkleszczowe stanowią poważne zagrożenie dla zwierząt towarzyszących, zwłaszcza psów. Dlatego tak ważna jest profilaktyka przeciwkleszczowa. Postać subkliniczna jest niezauważalna przez opiekuna i może trwać tygodniami. Dopiero w sytuacji osłabionej odporności mogą pojawić się przeróżne objawy, które nie będą z początku wiązane z chorobami odkleszczowymi, a co za tym idzie – diagnostyka i interewncja lekarsko-weterynaryjna może zostać opóźniona.
Literatura
Eisenberg S.S. (2023). Subkliniczne zakażenia patogenami odkleszczowymi. Weterynaria w Praktyce; 5.
Tołkacz K., Kretschmer M., Nowak S., Mysłajek R.W., Alsarraf M., Wężyk D., Bajer A. (2023). The first raport on Hepatozoon canis in dogs and wolves in Poland: clinical and epidemiological features. Parasites&Vectors; 16, 313.
Waner, T., Harrus, S., Bark, H., Bogin, E., Avidar, Y., Keysary, A. (1997). Characterization of the subclinical phase of canine ehrlichiosis in experimentally infected Beagle dogs. Vet. Parasitol. 69, 307–317.
Allison RW, Little SE: Diagnosis of rickettsial diseases in dogs and cats (Vet Clin Pathol. 2013, 42, 127–44.
Fourie JJ, Stanneck D, Luus HG, et al.: Transmission of Ehrlichia canis by Rhipicephalus sanguineus ticks feeding on dogs and on artificial membranes. Vet Parasitol. 2013, 197, 595-603.
6Little SE: Ehrlichiosis and anaplasmosis in dogs and cats. Vet Clin North Am Small Anim Pract. 2010, 40, 1121–40.)
Zygner W. (2008). Borelioza psów. Życie Weterynaryjne; 83(10).
