W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost zapadalności zwierząt na choroby odkleszczowe. Obecnie wśród psów najbardziej znaną chorobą jest babeszjoza. Postępujące zmiany klimatu pociągają za sobą terytorialną ekspansję kleszczy na nowe obszary, co wiąże się z pojawieniem chorób wcześniej niediagnozowanych na danym terenie. Oprócz znanej babeszjozy i boreliozy należy pamiętać o riketsjozach, które również należą do grupy chorób odkleszczowych. Odpowiada za nie grupa bakterii należąca do riketsji. Są to obligatoryjnie wewnątrzkomórkowe bakterie. W przypadku zwierząt najważniejszymi riketsjozami są: anaplazmoza granulocytarna, anaplazmoza trombocytarna, erlichioza monocytarna oraz gorączka plamista Gór Skalistych (w Polsce niewystępująca).
Tekst: Adrianna Iwan
Anaplazmoza granulocytarna
Jest zakaźną wielonarządową chorobą powodowaną przez Anaplasma phagocytophilum, które klasyfikuje się w rzędzie Rickettsiales. Choroba ta występuje na całym świecie. Wektorem tej bakterii jest powszechny w Polsce Ixodes ricinus, czyli kleszcz pospolity. Aby doszło do przeniesienia czynnika zakaźnego do organizmu psa, zazwyczaj konieczne jest żerowanie kleszcza przez 24–48 h. Patogeny po wniknięciu do organizmu atakują neutorofile i tworzą w nich charakterystyczne morule. Choroba ta jest rozpoznawana na całym świecie. Anaplazmoza przebiega od zakażenia subklinicznego do ostrej choroby gorączkowej. Okres inkubacji choroby wynosi od 1 do 2 tygodni. Objawy kliniczne są nieswoiste. Najczęściej u chorych zwierząt obserwuje się gorączkę, apatię, brak apetytu, kulawizny (z powodu zapalenia stawów), osłabienie, wzmożone pragnienie. Mogą pojawić się także biegunka i wymioty oraz objawy ze strony układu nerwowego, krew w kale i krwawienie kropelkowe z nosa. Co ciekawe, u niektórych osobników może też występować kaszel. Anaplazmoza jest rozpoznawana zwłaszcza na wschodnich terenach naszego kraju. W przypadku kotów doniesienia o zakażeniach Anaplasma spp. są rzadkie. Wśród objawów obserwuje się senność, gorączkę, brak łaknienia, powiększenie węzłów chłonnych. Rozpoznawanie choroby nie jest najłatwiejsze. W ok. 90% przypadków w badaniu hematologicznym stwierdza się trombocytopenię (zmniejszoną liczbę płytek krwi) i limfopenię (zmniejszoną liczbę limfocytów). Szczególne znaczenie ma rozmaz krwi. Należy jednak pamiętać, że w ostrej fazie zakażenia morule pojawiają się 4 dni po zakażeniu i utrzymują się przez 4 do 8 dni. Test ELISA z kolei nie nadaje się do rozpoznawania choroby na jej wczesnym etapie, ponieważ test ten wykrywa przeciwciała klasy IgG. Wczesne wykrycie zakażenia umożliwia badanie PCR, jednak jego wadą jest uzyskanie wyniku fałszywie ujemnego. Pełne rozpoznanie opiera się na podstawie wyników badań hematologicznych, testów serologicznych i reakcji PCR.
Coraz częściej obserwowane są koinfekcje. Jest to sytuacja, w której dochodzi do jednoczesnego zakażenia dwoma lub więcej czynnikami chorobotwórczymi. W tym przypadku obok A. phagocytophilum nierzadko dochodzi do zarażenia pierwotniakiem Babesai canis.
Anaplazmoza trombocytarna
Powodowana jest przez Anaplasma platys. Patogen ten atakuje płytki krwi. Choroba występuje przede wszystkim w krajach śródziemnomorskich, takich jak Włochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja. Okres inkubacji wynosi od 8 do 15 dni. Przebieg choroby jest uzależniony prawdopodobnie od szczepu lub genotypu patogenu. Sugeruje się, że szczepy europejskie powodują ostrą postać choroby, a szczepy północnoamerykańskie wywołują łagodną lub bezobjawową infekcję. Jeśli objawy kliniczne wystąpią, to są bardzo nieswoiste. U zwierzęcia można wówczas zaobserwować nieznaczne podwyższenie temperatury, spadek masy ciała, brak apetytu, apatię, bladość błon śluzowych oraz wybroczyny na błonie śluzowej jamy ustnej i w tkance podskórnej. Istotny jest też fakt, że do zakażenia może dochodzić w wyniku transfuzji krwi, która zawiera płytki zakażone bakteriami.
Erlichioza monocytarna
Jej przyczyną jest Ehrlichia canis, której głównym wektorem w Europie jest brązowy kleszcz psi (Rhipicephalus sanguineus) i kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Patogen lokalizuje się w monocytach i limfocytach. Erlichioza może mieć przebieg ostry, przewlekły lub subkliniczny. Przewlekła postać choroby jest rzadko spotykana. W fazie subklinicznej psy wyglądają klinicznie normalnie. Postać ta może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Objawy kliniczne tej choroby różnią się w zależności od szczepu, dawki zakaźnej patogenu i stanu układu immunologicznego zwierzęcia. Erlichioza jest ciężką chorobą psów. Okres inkubacji wynosi od 8 do 20 dni. Wśród objawów można m.in. zaobserwować wysoką temperaturę, brak apetytu, chudnięcie, osłabienie. Możliwe są także kulawizny, ślepota, objawy ze strony układu nerwowego, krwawienie z nosa, obrzęki obwodowe na tylnych kończynach, bladość błon śluzowych, krwiomocz, śluzowo-ropne zapalenie oczu i nosa. W przypadku kotów doniesienia o zakażeniu E. canis są rzadkie, a objawy kliniczne nie zostały opisane. E. canis nie jest uważany za czynnik zoonotyczny. W literaturze opisano przenoszenie tego patogenu przez transfuzję krwi. Kraje, w których stwierdza się zakażenie, to: Włochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Szwajcaria, Niemcy, Francja i Wielka Brytania. Ostra faza choroby trwa od 1 do 3 tygodni. Rozpoznanie choroby opiera się na podstawie informacji uzyskanych w wywiadzie, ocenie objawów i wyników badań laboratoryjnych, serologicznych oraz PCR. Należy pamiętać, że ujemny wynik PCR nie wyklucza zakażenia.
Gorączka plamista Gór Skalistych
Chorobę wywołuje Rickettsia rickettsi. Objawy są niespecyficzne, jak w przypadku wszystkich pozostałych chorób odkleszczowych. Wczesne objawy obejmują gorączkę, utratę apetytu, kaszel, trudności w oddychaniu, obrzęk twarzy, powiększenie węzłów chłonnych, biegunkę, wymioty. Choroba nie jest spotykana w Europie, ale ze względu na to, że zwierzęta coraz częściej podróżują w różne rejony świata wraz ze swoimi opiekunami, znalazła się w tym artykule. Gorączka plamista Gór Skalistych występuje w Ameryce Północnej, Południowej i Środkowej. Od 1 do 10% chorych psów umiera z powodu tej choroby.
Zapobieganie
Kleszcze ze względu na to, że są wektorami wielu groźnych chorób, stanowią niebezpieczeństwo dla ludzi i zwierząt. Najlepszym sposobem ochrony jest zapobieganie pokąsaniu przez te stawonogi. Warto stosować preparaty przeciwko kleszczom. Dostępne są one w postaci kropli spot-on, sprayów na skórę, obroży przeciwkleszczowych oraz tabletek. Przy wyborze środka należy zwracać uwagę na to, dla jakiego gatunku zwierzęcia jest on przeznaczony. Ma to ogromne znaczenie w przypadku kotów, u których niektóre substancje mogą powodować zatrucia (np. permetryna). Wybór odpowiedniej profilaktyki przeciwkleszczowej najlepiej omówić z lekarzem weterynarii.
