Przewlekła choroba nerek u zwierząt dotyczy od ok. 1 do 3% populacji kotów i od 0,5 do 1,5% psów. Jest to głównie choroba starszych zwierząt i szacuje się, że dotyka ok. 30–40% kotów powyżej 10. roku życia. Podczas choroby dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia nefronów z różnych przyczyn. Jej terapia polega na spowolnieniu postępu choroby na podstawie schematów opracowanych przez International Renal Insufficiency Society (IRIS). Choroby nerek mogą wystąpić u każdego zwierzęcia, jednak stosunkowo często obserwuje się je u kotów ras: Maine Coon, Pers, Rosyjski niebieski, Syjamski i Birmański oraz u psów ras: Shih-tzu, Buldog, Cocker spaniel, Dalmatyńczyk.
Tekst: dr n. wet. Agnieszka Kurosad
Vet Planet Sp. z o.o.
Kiedy chore zwierzę trafia do lekarza weterynarii
Bardzo ważnym elementem terapii jest wsparcie dietetyczne chorych zwierząt. Pozwala ono bowiem utrzymać pacjentów w odpowiedniej kondycji i zabezpieczyć przed utratą masy mięśniowej. Spadek masy ciała, brak apetytu i prawidłowego nawodnienia są prognostycznie niekorzystnymi czynnikami. Jest to szczególnie istotne u kotów, które zwyczajowo wypijają niewielką ilość płynów, a wodę czerpią głównie z pokarmów wilgotnych. Ponieważ chore zwierzęta trafiają do gabinetu lekarza weterynarii w różnym stadium zaawansowania choroby (stadium od I do IV), to badania kliniczne oraz laboratoryjne mają ogromne znaczenie w aktualnej ocenie stanu pacjenta. Odwodnienie, wysokie stężenie toksyn mocznicowych, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, anemia, wtórna żywieniowa nadczynność przytarczyc czy zapalenie przewodu pokarmowego mają wpływ na apetyt i w konsekwencji na masę mięśniową i kondycję zwierzęcia.
Zmiany w diecie
W pierwszych stadiach niewydolności nerek zmiany w diecie chorych zwierząt z zachowanym apetytem są nieznaczne. Warto jednak zaznaczyć, że sama zmiana diety będzie wymagana w miarę postępu choroby. Jednocześnie u kotów zaleca się wprowadzenie większej ilości pokarmów wilgotnych, odpowiednich doustnych płynów nawadniających lub jeżeli jest taka potrzeba – podawanie wody strzykawką do picia. W przypadku psów zaleca się monitoring wypijanych płynów. W I stadium niewydolności nerek eliminuje się z diety wszelkie dodatkowe źródła fosforu, jeżeli takie były podawane (karma dla dorosłych zdrowych zwierząt, przekąski, ciasteczka itd.). Wykazano bowiem, że każdy wzrost stężenia fosforu we krwi o 0,32mmol/L ponad wartość referencyjną zwiększa ryzyko śmierci o 11,8%. W badaniach karm przeznaczonych dla zdrowych dorosłych kotów wykazano, że zawartość fosforu 4–9-krotnie przekracza minimalną rekomendowaną przez FEDIAF. Dlatego zaleca się stopniowo przejście z pokarmów dla zwierząt dorosłych na pokarm dla starszych kotów, który zwyczajowo ma niższą zawartość fosforu. Koty zdecydowanie lepiej tolerują stopniową zmianę karmy, która czasami trwa od 2 do 8 tygodni. Niemniej jednak powolna zmiana karmy powoduje mniej problemów z odrzuceniem nowego pokarmu czy wystąpieniem ewentualnych zaburzeń gastrycznych. Ograniczenie ilości fosforu dostarczanego z pokarmem jest istotnym elementem zapobiegania wystąpienia wtórnej żywieniowej nadczynności przytarczyc. Jednocześnie warto zaznaczyć, że szczególnie istotne w zaburzaniu prawidłowej funkcji przytarczyc są fosforany, spełniające funkcje dodatków technologicznych. Charakteryzują się one bowiem wysoką biodostępnością, co przekłada się na szybki wzrost stężenia fosforu we krwi i stymulację przytarczyc do wydzielania parathormonu (PTH). Dlatego jeżeli mimo wprowadzenia wskazanych ograniczeń stężenie fosforu we krwi jest nadal wysokie, to zaleca się wprowadzenie typowej diety nefrologicznej i/ lub preparatów wiążących fosfor. Diety nerkowe dla kotów, zgodnie z rozporządzeniem Komisji UE, zawierają ilość równą lub mniejszą niż 6,5g fosforu na kg karmy o wilgotności 12% i kaloryczności 4000 kcal energii metabolicznej/kg. Natomiast ograniczenie fosforu w dietach dla psów jest równe lub mniejsze niż 5g/kg karmy o wilgotności 12% i kaloryczności 4000 kcal energii metabolicznej/kg. Jeżeli wprowadzenie diety nie normalizuje stężenia fosforu, to zaleca się włączenie chelatorów fosforu w postaci związków wapnia (przy braku hiperkalcemii), glinu czy lantanu. Niemniej jednak w przypadku kiedy u zwierzęcia we krwi obserwuje się hiperkalcemię, zaleca się stosowanie ośmiowodnego węglanu lantanu. Warto pamiętać, że wszystkie preparaty wiążące fosfor działają w obrębie przewodu pokarmowego i należy je podawać wraz z pokarmem lub tuż po jego podaniu. Nie zaleca się przekraczania wyznaczonej przez producenta konkretnego preparatu dawki dobowej.
Białko
Specjalistyczna dieta nerkowa zawiera również odpowiednio dopasowaną zawartość białka. Zgodnie z zaleceniami Komisji UE w przypadku diety dla kotów nie może być ona wyższa niż 320g/kg karmy o wilgotności 12% i kaloryczności 4000 kcal energii metabolicznej/kg. Natomiast w przypadku diety dla psów zawartość białka powinna być równa lub niższa niż 5g/kg karmy o wilgotności 12% i kaloryczności 4000 kcal/kg. Zaleca się, aby białko zawarte w dietach dla zwierząt miało wysoką wartość biologiczną (białko pochodzenia zwierzęcego) i było łatwostrawne. Pozwala to bowiem utrzymać optymalny bilans azotowy w organizmie, ograniczając ryzyko wystąpienia mocznicy. Białko jest również niezbędnym elementem budulcowym masy mięśniowej, jak również składnikiem wielu endogennych enzymów, hormonów itd. Ponieważ choroba postępuje i niewydolne nerki pracują coraz gorzej, to we krwi gromadzą się toksyny mocznicowe. I wówczas poza odpowiednią płynoterapią zaleca się obniżenie zawartości białka w diecie do takiej, która pozwala na kontrolę objawów mocznicy. Dieta nerkowa jest kaloryczna, co przy zmniejszonym apetycie pozwala na przyjęcie odpowiedniej ilości energii i pozostałych substancji odżywczych. Wszystkie one są bowiem zbilansowane w odniesieniu do energii.
Dodatkowe wsparcie
Dodatkowo dieta nerkowa zawiera wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3, głównie: EPA i DHA, które są odpowiedzialne za redukcję produkcji cytokin prozapalnych oraz ograniczenie ciśnienia w kłębuszkach nerkowych. Kolejnym wsparciem jest włókno prebiotyczne, które jest wykorzystywane przez korzystne mikroorganizmy do swojego wzrostu. To pozwala na wyrównanie mikrobiomu, który często u chorych zwierząt nie jest prawidłowy. Jego wyrównanie pomaga w ograniczaniu jelitowej produkcji mocznika. Ponieważ w przebiegu niewydolności nerek może występować niedobór potasu, to diety nerkowe są zazwyczaj wzbogacone w ten pierwiastek.
Podsumowując, dieta nerkowa jest istotnym elementem terapii chorób nerek u psów i kotów. Jej właściwe zbilansowane w stosunku do potrzeb chorego zwierzęcia pomaga w spowolnieniu progresji choroby i poprawy komfortu życia chorego zwierzęcia.
Piśmiennictwo uzupełniające:
Alexander J., Stockman J., Atwal J. et al., Effects of the long-term feeding of diets enriched with inorganic phosphorus on the adult feline kidney and phosphorus metabolism, Br J Nutr 2018;121:1–21.
Blong A.E., Żywienie w przewlekłej chorobie nerek i w ostrym uszkodzeniu nerek, Nutritional Management for Chronic Kidney Disease Versus Acute Kidney Injury, Wet po Dyplomie 2022.
Boyd L.M., Langston C., Thompson K. et al., Survival in cats with naturally occurring chronic kidney disease, J Vet Intern Med 2008;22:1111–7.
Böswald L.F., Kienzle E., Dobenecker B., Observation about phosphorus and protein supply in cats and dogs prior to the diagnosis of chronic kidney disease, J Anim Physiol Anim Nutr. 2018;102(Suppl. 1):31–36. DOI: 10.1111/jpn.12886.
Dobenecker B., Webel A., Reese S., Kienzle E., Effect of a high phosphorus diet on indicators of renal health in cats, Journal of Feline Medicine and Surgery 2018, Vol. 20(4) 339–343.
Hall J.A., Fritsch D.A., Jewell D.E. et al., Cats with IRIS stage 1 and 2 chronic kidney disease maintain body weight and lean muscle mass when fed food having increased caloric density, and enhanced concentrations of carnitine and essential amino acids, Vet Rec 2019;184:190–200.
IRIS Treatment Recommendations for CKD. Available at: http://www.iris-kidney. com/guidelines/recommendations.shtml. Accessed July 6, 2020.
Parker V.J., Nutritional Management for Dogs and Cats with Chronic Kidney Disease, Vet Clin Small Anim 51 (2021) 685–710. https://doi.org/10.1016/j.cvsm.2021.01.007
Rozporządzenie Komisji (UE) 2020/354 z dnia 4 marca 2020 r. ustanawiające wykaz planowanych zastosowań pasz przeznaczonych do szczególnych potrzeb żywieniowych i uchylające dyrektywę 2008/38/WE. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32020R0354
