Nie zapominajmy o kleszczach Choroby odkleszczowe psów i kotów

Tekst: Adrianna Iwan

1. Babeszjoza psów

To ciężka, często spotykana choroba odkleszczowa psów, której przyczyną jest pierwotniak Babesia canis. Jeszcze do niedawna w Polsce stwierdzano wyłącznie ten gatunek. W 2018 r. po raz pierwszy opisano występowanie kolejnego gatunku – Babesia gibsoni. Pasożyt ten namnaża się w krwinkach czerwonych zwierzęcia, uszkadza je, co doprowadza do anemii. Wśród objawów wymienia się: wysoką gorączkę (39,5–41^oC), zażółcenie błon śluzowych, osowiałość, brak apetytu oraz ciemnobrunatne zabarwienie moczu. Czasami mogą występować wymioty i biegunki. Częstym powikłaniem babeszjozy jest ostra niewydolność nerek. W przebiegu babeszjozy często można także zaobserwować zaburzenia ze strony układu pokarmowego, m.in. ostre zapalenie trzustki. W ostatnich latach stwierdza się również występowanie mózgowej postaci babeszjozy. Za główne przyczyny podaje się rozwój stanu zapalnego i upośledzenie przepływu krwi w naczyniach mózgu. Objawia się ona porażeniami, niezbornością ruchową, agresją, wokalizacją, drgawkami, nierównomiernym rozszerzeniem źrenic. Babeszjoza może skończyć się śmiercią zwierzęcia, jeśli nie otrzyma ono szybkiej pomocy lekarza weterynarii.

2. Anaplazmoza granulocytarna

Jej przyczyną jest bakteria Anaplasma phagocytophilum, której wektorem jest powszechnie występujący w Polsce kleszcz pospolity. Objawy kliniczne anaplazmozy są bardzo różne i pojawiają się w ciągu 1–2 tygodni po ukąszeniu przez kleszcza. U chorych zwierząt obserwuje się gorączkę, apatię, nagłą senność, brak apetytu, kulawizny, które są spowodowane zapaleniem stawów. U niektórych psów mogą wystąpić także biegunki, wymioty, objawy ze strony układu nerwowego, kaszel, objawy skórne, krwawienia kropelkowe z nosa i wybroczyny na błonach śluzowych. W ostrej postaci choroby można zaobserwować spadek masy ciała, powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony.

3. Erlichioza monocytarna

Jej przyczyną jest Ehrlichia canis, której wektorami są brązowy kleszcz psi i kleszcz pospolity. To kolejna ciężka choroba odkleszczowa psów. Ujawnia się po około 1–4 miesiącach od ukłucia przez kleszcza. Objawy erlichiozy to m.in. wysoka temperatura, brak apetytu, chudnięcie, osłabienie. Mogą występować także kulawizny, ślepota, krwawienie z nosa, obrzęki na tylnych kończynach, bladość błon śluzowych, krwiomocz, śluzowo-ropne zapalenie oczu i nosa. Dla erlichiozy charakterystyczne są krwawe wylewy i wybroczyny. Czasem można zaobserwować również objawy ze strony układu neurologicznego, takie jak drgawki, przeczulica, ataksja. Mogą pojawić się też objawy okulistyczne: zmętnienie rogówki, wylewy do przedniej komory oka. Szybko podjęte leczenie może prowadzić do pełnego wyzdrowienia zwierzęcia. Co ciekawe, rasą psów szczególnie narażoną na rozwój tej choroby są owczarki niemieckie. Po upływie od 2 do 4 tygodni od pojawienia się ostrych objawów psy mogą ulec spontanicznemu wyzdrowieniu. Infekcja może przejść też w fazę subkliniczną, która może trwać miesiąc, a w niektórych przypadkach nawet lata.

4. Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba coraz częściej notowana u ludzi w naszym kraju. Rzadko mówi się o tym, że może występować również u psów. Przyczyną choroby jest wirus należący do rodzaju Flavivirus z rodziny Flaviviridae. Jej przebieg u tych zwierząt jest z reguły ciężki i prawie zawsze kończy się śmiercią. Typowymi objawami są gorączka, silna apatia, agresja, niechęć do jedzenia i picia, zaburzenia koordynacji. Mogą pojawić się również: niezborność, utrata czucia w okolicach głowy, zez, przeczulica okolicy szyi, nierównomierne rozszerzenie źrenic. Psy, które przeżyły infekcję, powracają do zdrowia w ciągu od 6 do 12 miesięcy. W tym czasie kluczowa jest fizjoterapia, której celem jest zniesienie zaburzeń neurologicznych i przywrócenie prawidłowych funkcji organizmu.

5. Hepatozoonoza

Jej przyczyną jest pasożyt Hepatozoon canis. Choroba ta występuje głównie w krajach basenu Morza Śródziemnego. W ostatnich latach jednak jej zasięg znacznie się powiększył. W Polsce pierwszy przypadek hepatozoonozy u psa potwierdzono w 2021 r. W przeciwieństwie do pozostałych chorób odkleszczowych, aby pies zaraził się pasożytem, musi połknąć kleszcza, np. podczas wylizywania sierści. W przypadku psów dzikich lub myśliwskich do zarażenia może dojść w następstwie zjedzenia upolowanej zwierzyny lub padliny, u której na powłokach ciała znajdowały się zarażone kleszcze lub w tkankach obecne były cysty pasożytów. U chorego psa można zaobserwować: gorączkę, sztywny chód, posmutnienie, osłabienie mięśni. Obecny jest także śluzowo-ropny wypływ z worków spojówkowych. Może również dochodzić do zaniku mięśni.

6. Mykoplazmoza hemotropowa u kotów

Jest wywołana przez trzy gatunki drobnoustrojów: Mycoplasma haemofelis, Candidatus Mycoplasma haemominutum oraz Candidatus Mycoplasma turicensis. Koty najczęściej ulegają zakażeniom Mycoplasma haemominutum. Źródło zarazków dla kotów mogą stanowić pchły i kleszcze. Najwięcej przypadków mykoplazmozy stwierdza się na terenach, na których endemicznie występują kleszcze z gatunku Rhipicephalus sanguineus. Do zakażenia może dochodzić także poprzez kontakt z krwią chorych osobników, np. podczas walk kotów. Okres inkubacji tej choroby jest długi, może wynosić ponad 30 dni. Wśród objawów wymienia się: apatię, brak apetytu, odwodnienie, utratę masy ciała, osłabienie, bladość błon śluzowych, przyspieszony oddech. Może dochodzić do omdleń i objawów ze strony układu nerwowego. U niektórych kotów występuje spaczony apetyt.

7. Babeszjoza kotów

Kontynentem, na którym babeszjoza kotów jest najbardziej rozpowszechniona, jest Afryka. Przypadki tej choroby stwierdzano już jednak we Włoszech, w Portugalii, Hiszpanii, a także w Niemczech i w naszym kraju. Systematyka tych pierwotniaków nie została dokładnie ustalona z powodu występowania różnych form morfologicznych pasożytów, które różnią się wielkością (klasyfikuje się je w obrębie dwóch grup), oraz braku dokładnego opisu ich wektorów. U zarażonych kotów pierwszymi objawami są: gorączka, spadek apetytu, apatia, zwiększona częstotliwość oddechów. Mogą pojawić się biegunki i wymioty. Z czasem pojawia się bladość błon śluzowych.

8. Cytaukszoonoza

Cytaukszoonoza to choroba dotychczas nienotowana w naszym kraju. Powodują ją pierwotniaki Cytauxzoon felis. Jest to choroba wielonarządowa, przez co jej obraz kliniczny może być bardzo zróżnicowany. Do śmierci zwierzęcia dochodzi w ciągu pięciu dni od stwierdzenia pierwszych objawów, do których należą: apatia, wysoka gorączka, zabarwienie moczu na kolor brunatny, duszność, utrata apetytu. Tuż przed zejściem śmiertelnym pojawia się spadek temperatury poniżej fizjologicznej normy i śpiączka.

9. Hepatozoonoza kotów

U kotów powoduje ją pierwotniak Hepatozoon felis. Do zarażenia dochodzi tak samo, jak w przypadku psów – wskutek zjedzenia przez koty zarażonych pajęczaków podczas pielęgnacji sierści lub w wyniku spożycia przez nie upolowanej zwierzyny bądź padliny, na której znajdowały się zarażone kleszcze. Choroba ma z reguły przebieg przewlekły. Efektem długotrwale utrzymującego się zapalenia może być rozwój kłębuszkowego zapalenia nerek lub ich skrobiawica. U chorych kotów może występować także biegunka.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć

Kleszcze to wektory wielu groźnych chorób. Pojedynczy kleszcz może być wektorem kilku patogenów. Najlepszym sposobem ochrony jest zapobieganie pokąsaniu przez kleszcze. Warto więc stosować preparaty przeciwko tym pasożytom przez cały rok. Na rynku weterynaryjnym dostępnych jest wiele preparatów przeciwko kleszczom. Dostępne są one w postaci kropli spot-on, sprayów na skórę, obroży, tabletek, a od niedawna także w postaci zastrzyku. Aby preparat był naprawdę skuteczny, warto skonsultować się z lekarzem weterynarii. Dlaczego to takie ważne? Dla jednych zwierząt bardziej sprawdzą się tabletki, dla drugich krople, a dla trzecich połączenie obu preparatów. Tabletki mogą być bardziej odpowiednie dla osobników, u których z powodu alergii nie można zastosować kropli lub obroży. W przypadku obroży trzeba pamiętać o tym, że na efektywność jej działania wpływa jej właściwe założenie. Bardzo ważne, aby wymiary obroży były dostosowane do wielkości zwierzęcia. Z kolei preparaty typu spot-on mogą być lepszą opcją dla zwierząt z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, u których z różnych względów trzeba ograniczyć podawanie tabletek. Podwójne zabezpieczenie przeciwko kleszczom jest zwykle zalecane dla zwierząt przebywających na terenach o dużym zagęszczeniu tych ektopasożytów. Warto dodać, że preparaty parazytologiczne przeznaczone dla zwierząt różnią się od tych dla ludzi. Niektóre substancje stosowane w lekach dla ludzi dla zwierząt mogą być toksyczne. Zawsze należy stosować preparaty przeznaczone dla danego gatunku zwierzęcia. Jest to bardzo ważne zwłaszcza w przypadku kotów, dla których np. permetryna stosowana w niektórych preparatach przeciwko ektopasożytom jest toksyczna. Diagnostyka chorób odkleszczowych nie należy do najłatwiejszych, dlatego tak ważna jest świadomość na temat profilaktyki oraz objawów, które mogą naprowadzić lekarza na konkretną chorobę, zwłaszcza jeśli opiekun zauważył kleszcza u swojego pupila.

Warto po każdym spacerze przeglądać skórę i sierść pupila, aby sprawdzić, czy przypadkiem nie wrócił z pasażerem na gapę do domu. Ślina kleszcza ma właściwości znieczulające, stąd ukłucia kleszczy często pozostają niezauważone. Gdzie najczęściej lokalizują się kleszcze? Najchętniej wybierają miejsca dobrze ukrwione i mniej owłosione. Można je więc znaleźć pod pachami, na brzegu małżowiny usznej i w małżowinie, wokół oczu, na powiekach, wokół pyska, na brzuchu, pod obrożą oraz pod ogonem. Warto zaglądać również od jamy ustnej, bo w niej czasami także można znaleźć kleszcza. Co robić, kiedy już się go znajdzie? Nie panikować i spróbować go wyjąć. Ważnym postępowaniem w zapobieganiu chorobom odkleszczowym jest ich szybkie usuwanie. Nie wolno kleszczy rozgniatać na zwierzęciu ani czymkolwiek polewać lub smarować.

Literatura:

Adaszek Ł., Łyp P., Dębiak P., Śmiech A., Winiarczyk S. (2016), Borelioza psów – choroba przenoszona przez kleszcze, Magazyn Weterynaryjny; 12.

Adaszek Ł., Mazurek Ł. (2024), Medycyna kotów, Weterynaria w Praktyce.

Adaszek Ł., Mazurek Ł., Dzięgiel B. (2019), Erlichioza monocytarna małych zwierząt, Weterynaria w Praktyce; 4.

Adaszek Ł., Mazurek Ł., Winiarczyk S., Wójcik A., Kutrzuba J. (2019), Odkleszczowe zapalenie mózgu psów – zagrożenie także dla właścicieli, Magazyn Weterynaryjny; 7–8.

Adaszek Ł., Wernicka-Furmaga R., Winiarczyk S. (201, Babeszjoza psów. Choroba o wielu obliczach, Weterynaria w Praktyce; 3.

Borecka A. (2021), Zachowania właścicieli w zakresie ochrony przeciwkleszczowej i profilaktyki chorób wektorowych, Magazyn Weterynaryjny; 3.

Gawor J., Talarek E. (2017), Choroby odkleszczowe – zagrożenie dla ludzi i zwierząt, Magazyn Weterynaryjny; 3.

Szymula Z., Kosieradzki M., Krasińska-Łosek M., Stępkowski J., Stępkowska-Kwasiuk N. (2017), Zarażenie Babesia canis jako najczęstsza przyczyna leczenia nerkozastępczego u psa – hemodializa, Magazyn Weterynaryjny; 7–8.