Papuga na kozetce

Tekst: Ada Włoch

Master of Parrot Diseaster

Certyfikowana behawiorystka papug

Czy można porównać życie z papugą do życia z psem czy kotem?

Oczekujemy od nich, by zadowalały nas swoim śpiewem i gadaniem, chcemy podziwiać ich piękno, jednak czy tędy droga? Niestety, wiele osób nie zbiera informacji o posiadaniu papugi przed jej zakupem, a co za tym idzie, nie ma realistycznego pojęcia o tym, czym papuga jest… a czym nie jest. Bardzo często porównujemy zwierzęta trzymane w domu do tych, które najlepiej znamy, a więc do psów czy kotów. Jednak papuga w niczym nie przypomina zwierząt udomowionych. Wielu opiekunów zakłada, że wszystkie zwierzęta postrzegają ludzi tak jak psy: jako boskie istoty, które są Centrum Wszechświata. Jakież to zdziwienie pojawia się na twarzach opiekunów, gdy okazuje się, że papuga wcale nie daje się głaskać, nie mówi na zawołanie i przy okazji dziobie opiekuna. Magiczny sen o posiadaniu gadającego, wiernego przyjaciela znika w mgnieniu oka.

Zrozumieć wymagania papug

Aby zrozumieć, jakie wymagania i trudności stawia przed nami życie z papugami, musimy podzielić sobie ten temat i rozłożyć go na czynniki pierwsze. Poniższe pięć podpunktów to dobry początek, by zrozumieć złożoność tych zwierząt i uświadomić sobie, dlaczego tak wiele papug oddawanych jest do adopcji, ma problemy behawioralne czy zaburzenia.

1. Udomowienie a oswojenie.

2. Emocjonalna zależność papug.

3. Życie stadne i społeczne papug.

4. Niezwykła inteligencja ptaków.

5. Złożone potrzeby dietetyczne.

Udomowienie a oswojenie

Oswojenie to proces, w którym dzikie zwierzę, pojedynczy osobnik, uczy się akceptować obecność człowieka i jego opiekę, ale nie zmienia się nic na poziomie genetycznym. Takie dzikie zwierzę może zachować swoje instynkty i dziką naturę. Udomowienie z kolei to znacznie bardziej złożony proces, w którym cały gatunek zwierząt przystosowuje się do życia obok człowieka przez selekcję naturalną i ludzką, w wyniku czego zmienia się genetycznie i fizycznie. Patrząc na przykład papug, możemy stwierdzić, że dzikie papugi i te żyjące w niewoli nie różnią się między sobą na poziomie genetycznym. Dlatego o papugach możemy mówić, że są zwierzętami oswojonymi, ale nie udomowionymi.

Oswojenie jest pierwszym etapem udomowienia zwierząt. Oswojone dzikie zwierzęta, w wyniku długotrwałego oddziaływania człowieka na wiele pokoleń, zwłaszcza poprzez ludzką ingerencję na czynniki genetyczne i środowiskowe, w kolejnych pokoleniach wykształcały stopniowo formy i cechy coraz bardziej odbiegające od form i cech występujących u ich dzikich pobratymców, aż do wykształcenia się odrębnych form gatunkowych lub podgatunków. Udomowienie gatunku zwierzęcia to złożony proces, który może trwać tysiące lat. Najstarsze znane udomowienie, psa, datuje się na 12–17 tysięcy lat temu. Udomowienie innych zwierząt, takich jak krowy czy konie, również wymagało długiego czasu, a proces ten mógł trwać tysiące lat. Papugi zaś hodowane są w niewoli od niedawna, zaledwie kilkadziesiąt lat, dlatego w ich przypadku nie ma mowy o udomowieniu.

Dodatkowo zachowania, które są naturalne dla papug żyjących na wolności, często wpędzają „papugi domowe” w kłopoty, gdy te trafiają do nieświadomego opiekuna. Kiedy nie podoba nam się jakieś zachowanie, często zakładamy, że jest z nim coś nie tak, podczas gdy w rzeczywistości może być to zachowanie całkowicie normalne, np. niszczenie, mielenie w dziobie różnych materiałów jest absolutnie normalnym zachowaniem typowym dla papug. Niezależnie od tego, czy ludziom się to podoba, czy nie, papuga bez klatki i bez nadzoru może spowodować wiele szkód w swoim środowisku. To nie jest ani problem papugi, ani wina papugi. Papugi niszczą, taka jest ich natura. Są też obłędnymi brudasami, jeśli chodzi o kwestie jedzenia. Natura sprawiła, że papugi mają mnóstwo ciekawych przystosowań do żerowania, do czynności, która potrafi stanowić nawet 80% ich dnia! Jeśli odbieramy im tę możliwość, zabieramy im naturalną możliwość spędzania czasu, a to szybko prowadzi do nudy i frustracji, która często kończy się agresją, nadmierną wokalizacją czy okaleczaniem własnego ciała.

Emocjonalna zależność papug

Papugi, podobnie jak wiele innych ptaków, są zwierzętami społecznymi. W naturalnym środowisku żyją w grupach, gdzie tworzą silne więzi z innymi osobnikami. W niewoli brak odpowiedniej interakcji i stymulacji może prowadzić do wielu problemów emocjonalnych. Papugi często odczuwają lęk, stres i frustrację, co może manifestować się w różnych zachowaniach. Wiele osób trzymających papugi pojedynczo nie zdaje sobie sprawy z błędnego koła, w które wpada. Większość gatunków papug to zwierzęta silnie stadne, a interakcja tylko z jednym osobnikiem nie jest dla nich zdrowa i pożądana. Opiekun cieszy się z bliskiej relacji z papugą, podczas gdy reszta domowników boi się lub jest atakowana przez papugę. Jednak wiele osób podejmuje niewielki lub żaden wysiłek, aby zmienić tę sytuację, dopóki nie pojawią się dalsze problematyczne zachowania, które zaczynają być męczące na co dzień. W naszych głowach obraz relacji z papugą jest wyjątkowo kulawy: bierzemy młode, bardzo często zbyt młode, niesamodzielne pisklęta do domu z nadzieją, że dzięki temu szybko i łatwo się oswoją i zostaną naszym najlepszym przyjacielem. Niestety, papugi to zwierzęta stadne, które trzymane w pojedynkę mogą stanowić nie lada wyzwanie, a przy okazji być źródłem wielu problemów. Statystycznie rzecz biorąc, to właśnie pojedynczo trzymane papugi najczęściej trafiają na konsultacje behawioralne.

Papugi mogą rozwijać różne zaburzenia, takie jak wyrywanie czy overpreening piór, nadmierne wokalizacje czy agresywne zachowania wobec innych zwierząt lub domowników. Nieprawidłowo socjalizowane i chowane papugi mogą stać się bardzo przywiązane do swoich opiekunów, a kiedy zostaną pozostawione same, mogą odczuwać silny lęk separacyjny, co może prowadzić do dalszych destrukcyjnych zachowań. Brak stymulacji i interakcji społecznych może prowadzić do depresji czy wytworzenia się zachowań stereotypowych (np. kołysanie, gryzienie prętów klatki). Objawy depresji mogą obejmować apatię, brak apetytu czy zmniejszenie aktywności, a także zachowania autodestrukcyjne. Wiele papug trafia na konsultacje behawioralne, ponieważ opiekunowie nie radzą sobie z emocjonalnymi, rozchwianymi papugami. Prawda jest taka, że nie każdy nadaje się na opiekuna papug. Zwierzęta te wymagają konsekwencji, mądrego prowadzenia i jasnych, prostych zasad. Niestety, wiele opiekunów nie wysyła jasnych sygnałów i powoduje frustrację u papug (najczęściej seksualną).

Musimy również zdać sobie sprawę, że papuga nie będzie wiedziała, jak być dobrym towarzyszem, jeśli jej tego nie nauczymy. Papuga nie widzi siebie jako własności człowieka czy zwierzęcia domowego. Dla papugi jesteś członkiem stada. Twoim obowiązkiem będzie zapoznanie papugi z regułami panującymi w domu. Świetnie sprawdzi się trening podstawowych komend: „chodź tu”, „zostaw”, „nie wolno”. Ustanawiając te polecenia w pozytywny, nieagresywny sposób, ludzie stawiają się na pozycji kontrolnej, a papugi mają lepsze pojęcie o swojej pozycji w ptasio-ludzkim stadzie. Aby pomyślnie komunikować się z papugą, człowiek musi nauczyć się być wyczulonym na język ciała papugi. Ptaki te poruszają się w świecie, bazując na niezwykle rozbudowanym języku ciała, który dla nieświadomych opiekunów jest zagadką. Bardzo często nie rozumiejąc subtelnych sygnałów z mowy ciała papugi, doprowadzamy ją do ostateczności, czyli do dziobnięcia. Ten sygnał dla opiekuna staje się jasny, ale niestety jest już za późno na komunikację, ponieważ ptak został doprowadzony do ostateczności, a to nie jest dobra droga do zbudowania zaufania i wspólnej relacji opartej na przyjaźni.

Życie stadne i społeczne papug

Zapewnienie interakcji społecznych jest kluczem do szczęścia oraz zdrowia psychicznego pierzastych podopiecznych. Większość gatunków papug spędza czas w ciągu dnia na żerowaniu, społecznych interakcjach i pielęgnacji piór. Są to trzy podstawowe czynności konieczne, aby papugę utrzymać w dobrym zdrowiu. Ilość czasu potrzebna codziennie na wykonywanie tych czynności jest zależna od konkretnych gatunków, pory roku, wieku czy nawet pogody! Jednak niezaprzeczalny jest fakt, że wszystkie gatunki papug to zwierzęta stadne. Papugi w naturze żyją w stadach, gdzie tworzą silne więzi z innymi osobnikami, dlatego potrzebują one towarzystwa swojego gatunku czy rodzaju, a samotnie trzymane papugi bardzo często mają pewnego rodzaju problemy behawioralne (silny lęk przed nowościami, nieufność wobec zmian, nadmierne wokalizacje, uzależnienie od opiekuna i lęk separacyjny, agresja lękowa i przekierowana).

Papugi, które mają towarzystwo innych papug, statystycznie mają większe szanse na lepsze samopoczucie i zdrowsze życie. Towarzystwo innych papug może pomóc rozwiązać problemy związane z lękiem separacyjnym czy silną neofobią. Oczywiście odpowiednie połączenie papug jest tutaj kluczowe, ponieważ nieumiejętne dołożenie drugiej papugi może paradoksalnie zwiększyć agresję, wokalizację czy problematyczne zachowania.

Istnieje mit mówiący o tym, że pojedyncza papuga oswoi się łatwiej i szybciej, jednak wynika to bardzo często z informacji powielanych przez hodowców starej daty. Obecne badania pokazują, że dużo zdrowsze relacje tworzą papugi, które były chowane i socjalizowane w grupach. Socjalizacja to temat pomijany, ale wraca on jak bumerang na konsultacjach behawioralnych po kilku latach życia papugi. To nie jest normalne, że papuga nie umie się bawić. To nie jest normalne, że papuga nie umie jeść warzyw i owoców. To nie jest normalne, że ptak siedzi cały dzień na ramieniu człowieka. Kiedy zaczniemy postrzegać, co jest naprawdę normalne dla papug, w końcu przestaniemy określać gatunki czy niektóre osobniki jako agresywne czy trudne. Papugi są w tym względzie bardzo wymagające i wielu opiekunów dopiero po zakupie papugi zdaje sobie sprawę, że może nie podołać tej funkcji.

Niezwykła inteligencja ptaków

Zwierzęta takie jak papugi są bardzo bystrymi obserwatorami. Zawsze uczą się od nas i musimy być świadomi subtelności zmian w ich zachowaniu i tego, jak nasze zachowanie może na nie wpłynąć. Dodatkowo papugi mają zdolność naśladowania ludzkiego języka, co może dołożyć nam dodatkowych kłopotów w interpretowaniu mowy ciała i przy okazji języka naszego pierzaka. Czy papugi potrafią kognitywnie używać ludzkiego języka? Zdaniem dr. Ireny Pepperberg odpowiedź brzmi: tak. Badania naukowe dostarczają lepszego wglądu w ptasie umysły, dzięki czemu odkrywamy, że ptaki są zdolne do wielu złożonych zachowań, o których pierwotnie sądzono, że ograniczone są tylko do człowieka. Łącznie z użyciem narzędzi, systemem komunikacji, dialektami czy nadawaniem sobie imion! Zwierzęta potrafią myśleć i odczuwać emocje. Ale to, co myślą i czują, może różnić się od tego, co sobie wyobrażamy i co chcemy widzieć.

Bardzo często papugi żyjące samotnie z człowiekiem borykają się z problemami behawioralnymi wynikającymi z braku zadbania o prymitywne, podstawowe papuzie potrzeby, takie jak potrzeba stada, aktywności umysłowej, aktywności fizycznej czy żerowania. Właściciele błędnie interpretują zachowania swoich ptaków i błędnie przypisują im ludzkie motywy lub emocje. Papugi mają inny pogląd na świat, ponieważ ich zmysły są inne, a nawet lepsze pod pewnymi względami niż ludzi, np. papugi widzą świat w znacznie większej liczbie barw niż nasze ludzkie oko jest sobie w stanie wyobrazić.

Papugi z racji swojej inteligencji bardzo często szokują swoich opiekunów. Jest wiele takich przypadków, kiedy człowiek nie jest w stanie poprowadzić papugi, ponieważ nie rozumie jej mowy ciała ani kierujących nią motywacji. Kiedy na konsultacje lub do adopcji trafiają papugi określane jako „agresywne”, „wredne”, „wycofane”, to wcale nie musi oznaczać, że one takie są! To, co my obserwujemy, to zachowanie w odpowiedzi na dane środowisko czy relacje między papugą a opiekunem. I to wcale nie oznacza, że z papugą było coś nie tak. Szczególnie da się zauważyć taką tendencję z dużymi papugami, które najpierw są określane jako „agresywne”, a gdy tylko znajdą się w nowym, kochającym, pełnym empatii domu, okazuje się, że wcale tak nie jest. Zachowanie jest zawsze odpowiedzią na środowisko i pozostałe czynniki w tym środowisku występujące (relacje, dieta, poczucie bezpieczeństwa, możliwości żerowania i aktywności fizycznej, odpowiedni kontakt z człowiekiem).

Kluczem jest zawsze profilaktyka

 O wiele łatwiej jest zapobiegać powstawaniu problemów behawioralnych, niż później je naprawiać. Na polskim rynku nie ma dostępnych książek na temat zachowania papug i treningu z papugą. Niestety, wciąż jest mało dostępnych artykułów w języku polskim, stron czy filmów. Opiekun musi też zdawać sobie sprawę, że żadna liczba przeczytanych książek nie jest w stanie w 100% przygotować na posiadanie papugi, tak samo jak przeczytanie wszystkich książek o rodzicielstwie, jakie kiedykolwiek napisano, nie przygotuje nikogo na to, jak to jest mieć dzieci. Pierwszym krokiem do zapobiegania problemom z papugami jest zrozumienie, że są to dzikie zwierzęta, oddane instynktowi i naturze. Posiadanie ich w domu nie sprawia, że zwierzęta te stają się zwierzętami domowymi. W momencie, gdy zrozumiemy ich dziką naturę, zdamy sobie też sprawę z tego, że to my musimy się zaadoptować do życia z papugami, nie odwrotnie.

Kiedy nasza papuga siedzi przez pół dnia w jednym miejscu, w małej klatce, bez aktywności fizycznej, zabawy czy możliwości żerowania, nie możemy mówić o spełnionych potrzebach i zapewnieniu dobrostanu. Papugi są stworzone do aktywności. „Wieczne przesiadywanie na ramieniu”, na które skarżą się opiekunowie, to kwestia zaniedbania papuzich potrzeb. Jeśli nie nauczyliśmy papugi, że zabawki służą do zabawy, że jedzenia trzeba sobie poszukać, że plac zabaw jest do eksploracji i zabawy, nie możemy oczekiwać, że papuga sama na to wpadnie. Szczególnie jeśli mieszka z nami tylko jeden ptak, który nie ma od kogo „papugować zachowań”, bowiem papugi najlepiej uczą się przez naśladownictwo.

Aby zbudować ciekawe środowisko dla naszej papugi, musimy się trochę postarać. W końcu w naturze ptaki te mają naprawdę sporo zajęć! Część z tych zachowań, które przejawiają w dziczy, można przenieść do naszego domu. Przede wszystkim naukę żerowania. Staraj się podawać pożywienie w kilku miejscach, dzięki temu papuga będzie musiała wykonać pracę, by się najeść. Ciągły darmowy dostęp do pokarmu sprzyja nudzie! Nuda zaś szybko się może przerodzić w zachowania zastępcze, np. agresję, autoagresję czy nadmierną wokalizację.

Złożone potrzeby dietetyczne

Ptaki jedzą, aby zaspokoić swoje dzienne zapotrzebowanie metaboliczne. Jednak w niewoli ptaki mogą nadal jeść, np. z nudów! A to, jak łatwo możemy sobie wyobrazić, często prowadzi do otyłości, na którą szczególnie narażone są kakadu czy amazonki. Dzienne zapotrzebowanie energetyczne udokumentowano jedynie u papużek falistych, zaś reszta kalkulacji opiera się w głównej mierze na przypuszczeniach i badaniach opartych na kurach. Jednak wiadomo na pewno, że papugi wymagają zbilansowanej, różnorodnej i surowej, bogatej w błonnik diety. W niewoli wiele papug spożywa mieszanki ziaren, które bardzo często stanowią znaczną część diety. Papugi w niewoli wymagają diety, która imituje ich naturalny sposób żywienia – pełną świeżych, zróżnicowanych składników. Mieszanki nasion, choć popularne, są zazwyczaj zbyt tłuste, ubogie w niezbędne witaminy i minerały, a także pozbawione błonnika, witamin (szczególnie witaminy A) czy minerałów (głównie wapnia), co może prowadzić do licznych problemów zdrowotnych oraz behawioralnych. Warzywa, zieleniny czy kiełki powinny stanowić podstawę żywienia papug. Świeże kwiaty, zioła i gałęzie drzew dodatkowo wzbogacają codzienny jadłospis ptaków w niewoli, dostarczając niezbędnych składników odżywczych oraz stymulując naturalne zachowania żerowania. Są również świetnym źródłem błonnika oraz pozwalają na ścieranie pazurów i dzioba.

Mnóstwo papug w niewoli boryka się z problemami zdrowotnymi, wynikającymi z bardzo ubogiej, monotematycznej, opartej głównie na ziarnie diety. Jednak po latach badań obejmujących wiele różnych gatunków naukowcy odkryli powiązania między dietą a zachowaniem. Wydaje się, że dieta odgrywa niezwykle ważną (i którą łatwo przeoczyć!) rolę w kształtowaniu zachowania naszych papug. Źle zbilansowana dieta może siać spustoszenie w organizmie papugi, przede wszystkim zaś w jej hormonach. Najprościej mówiąc: dieta może wpływać na hormony, a hormony mogą wpływać na zachowanie. Oczywiście jest to uproszczenie, ale świadomość tej podstawowej ścieżki może pomóc nam zrozumieć, w jaki sposób pokarm, który jedzą nasze papugi, może odgrywać rolę w ich zachowaniu.

Najczęstsze problemy zdrowotne wynikające z nieprawidłowej diety:

otyłość i stłuszczenie wątroby,

niedobory witamin i minerałów,

problemy hormonalne i behawioralne,

przesuszona skóra, przebarwienia na piórach,

słabe, matowe i łamliwe pióra,

choroby układu oddechowego,

częste infekcje i słaba odporność,

skrócenie długości życia.

Bardzo często nieprawidłowe żywienie idzie w parze z nieprawidłowymi warunkami życia, zbyt małą klatką, brakiem zabawek, nudą, zbyt małą przestrzenią, błędami w oswajaniu i kiedy złożymy te wszystkie czynniki w całość, bardzo często dostrzeżemy obraz nędzy i rozpaczy, gdzie wiele ptaków żyje w karygodnych warunkach.

Podsumowanie

Papugi są niewątpliwie inteligentnymi zwierzętami – ich inteligencja emocjonalna, społeczna, zdolności kognitywne czy świetna obserwacja świata sprawiły, że ptaki te w naturze przetrwały, rozwinęły się i wypracowały mnóstwo sposobów na żerowanie, naśladowanie odgłosów (np. drapieżników, by odgonić inne ptaki z żerowisk). Tymczasem w domach, w niewoli, papugi mają niezwykle mało sprawczości i władzy nad własnym życiem. Wychodzą z klatki wtedy, kiedy opiekun pozwoli, jedzą pokarm w miseczce, którego w żaden sposób nie trzeba zdobyć czy zapracować na niego, nie mają wystarczającej aktywności fizycznej czy jakiejkolwiek stymulacji umysłowej.

Papugi to niezwykle fascynujące i emocjonalne stworzenia, które mogą być wspaniałymi towarzyszami, ale ich pielęgnacja i utrzymanie dobrostanu wiążą się z wieloma wyzwaniami. Zrozumienie ich potrzeb emocjonalnych i fizycznych oraz odpowiednie przygotowanie się na życie z nimi to klucz do sukcesu. Przed podjęciem decyzji o adopcji czy zakupie papugi warto zadać sobie pytanie, czy jesteśmy w stanie sprostać wymaganiom, które niesie ze sobą życie z papugami.