,,Zagrożenie ze strony kleszy dla psów i kotów przyjmuje różne oblicza. Najbardziej znane z nich to oczywiście babeszjoza – groźne w konsekwencjach i trudne w leczeniu zakażenie pierwotniakami Babesia canis. Równie niebezpieczną w skutkach, a nawet groźniejszą, biorąc pod uwagę długofalowe efekty, jest borelioza – czyli choroba z Lyme (zakażenie krętkiem Borelia burgdorferi). Oprócz tych dwóch patogenów jest jeszcze wiele, wiele innych, które nie ustępują dwóm poprzednim, jeśli porównamy ciężkość zachorowania. Jednym z tych drobnoustrojów są bakterie z rodzaju Anaplasma.”
Co to jest anaplazmoza?
Anaplazmoza jest chorobą bakteryjną, która może przebiegać u psa w dwóch formach. Pierwsza z nich wywoływana jest przez Anaplasma fagocytophilium i przebiega w postaci zakażenia białych krwinek. Jest to forma zakażenia występująca również u ludzi, znana jako ludzka anaplazmoza granulocytarna. Drugi typ anaplazmozy psów jest wywoływany przez Anaplasma platys i przebiega pod postacią zakażenia płytek krwi.
Bakterie z rodzaju Anaplasma to drobnoustroje dawniej klasyfikowany jako Ehrlichia. Są to ściśle wewnątrzkomórkowe pasożyty, co oznacza, że do życia zawsze potrzebują żywej komórki gospodarza. Oznacza to, iż bakterie te nie występują w środowisku w stanie wolnym – w wodzie, czy w glebie. Anaplazmy są blisko spokrewnione z riketsjami – bakteriami wywołującymi śmiertelną chorobę – tyfus plamisty.
Wektory zakażenia
Z riketsjami i erlichiami opisywane drobnoustroje poza zbliżonym cyklem rozwojowym i podobną biologią łączy przede wszystkim fakt, iż zakażenia wywoływane przez te bakterie przenoszone są przez wektory – różnego rodzaju stawonogi. W przypadku Anaplasma są to kleszcze. Istnieją jednak pewne różnice w częstości występowania Anaplasma sp. u poszczególnych gatunków kleszczy, w dużej mierze mające uwarunkowania geograficzne. W Stanach Zjednoczonych Ameryki najczęstszym wektorem przenoszącym ten zarazek jest to kleszcz psi (ang. Brown tick – Rhipicephalus sanguineus), od którego najczęściej izoluje się Anaplasma platys. Drobnoustroje z gatunku Anaplasma phagocytophylium w USA przenoszone są przez kleszcza jeleniego (Ixodes scapularis lub Ixodec pacifici – w zależności od szerokości geograficznej). W Polsce, jaki i w całej Europie, najczęściej jest to kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Możliwe jest jednak występowanie anaplazm także u innych gatunków kleszczy, co zostało potwierdzone w różnych badaniach naukowych. Tak na przykład, badania przeprowadzone na Sardynii wykazały, iż wśród wszystkich zbadanych próbek tkanek kleszczy, w których stwierdzono obecność DNA Anaplasma phagocytophilium, połowa pochodziła od kleszczy psich Rhipicephalus sanguineus). Badania przeprowadzone w centralnej Europie wykazały natomiast obecność anaplazm w próbkach pobranych od kleszczy gryzoni – Ixodes trianguliceps, które również sporadycznie mogą atakować duże ssaki, w tym psy.
Występowanie Anaplasma sp.
Anaplazmoza to choroba występująca we wszystkich regionach zamieszkiwanych przez psy. Badania poziomu przeciwciał dla tych drobnoustrojów, wykonane na obszarze wschodniej Polski, na próbkach pochodzących od zwierząt gospodarskich (bydło, świnie) oraz od psów, wykazały powszechny kontakt monitorowanych zwierząt z bakteriami Anaplasma sp. Daje to przesłanki do postawienia tezy o wysokim narażeniu zwierząt domowych (bydła, świń i psów) na kontakt z przedstawicielami rodzaju Anaplasma. Inne zaś badania wykazały częste występowanie DNA tych drobnoustrojów w tkankach pochodzących od kleszczy zbieranych na terenie całej Polski. Wyniki te świadczą o znacznym ryzyku zakażenia opisywanymi drobnoustrojami w wyniku pokąsania przez kleszcze.
Anaplasma fagocytophilium jest wykrywana z różną częstością u badanych kleszczy. Wykryto ją w próbkach kleszczy gatunku Ixodes ricinus w ponad 30 europejskich krajach. Częstość występowania w poszczególnych krajach charakteryzowała się dużą różnorodnością. Tak na przykład w Norwegii odsetek kleszczy, u których wykryto DNA anaplazm wynosił od 0,4 do 17,1%, w Estonii od 3 do 6,5%, na Słowacji od 1,1 do 8,3%, a w Niemczech od 1,0 do 17,4%. Wielkości te są znacząco wyższe od danych pochodzących z USA, gdzie badania wykazały, iż około 1% kleszczy było wektorami Anaplasma sp.
Rozbieżność wysokiego występowania Anaplasma fagocytophilum u kleszczy oraz znaczny odsetek ssaków z dodatnim wynikiem badań serologicznych w kierunku anaplazmozy w porównaniu do wyników uzyskiwanych w USA, z jednocześnie dużą różnicą przypadków klinicznych w USA, została wyjaśniona przez potencjalnie różną chorobotwórczość szczepów Anaplasma sp. pochodzących z Europy i z USA. Prawdopodobnie szczepy pochodzące z Europy wykazują mniejszą chorobotwórczość w porównaniu do pobratymców pochodzących z USA. Natomiast różnice w liczbie przypadków związane są z obowiązkiem zgłaszania anaplazmozy w USA i wiążącą się z tym wyższą świadomością lekarzy co do opisywanej choroby. Oznacza, to, iż w krajach europejskich psy są zdecydowanie bardziej narażone na zarażenie anaplazmami, jednak należy spodziewać się lżejszego przebiegu choroby, w porównaniu do opisanych przypadków klinicznych pochodzących z USA.
Anaplazmoza występuje niezależnie od płci zwierzęcia, choć podejrzewa się zwiększoną podatność niektórych ras psów na tą chorobę. Do grupy tej zalicza się Golden retrievery oraz Labradory. Chociaż należy wziąć pod uwagę, iż rasy te należą do najbardziej popularnych, co zmniejsza wiarygodność tych danych. Przyjmuje się ponadto, iż wrażliwość na zakażenia Aanaplasma phagocytophilum może być związana z wiekiem zwierząt. 37% psów, u których stwierdzono zakażenie tym drobnoustrojem (na podstawie danych pochodzących ze stanów Wisconsin i Minnesota w USA), stanowiły osobniki w wieku 8-10 lat, z czego 56% zwierzęta w wieku powyżej 10 lat.
Przebieg choroby, objawy zakażenia
Jak wspomniano powyżej, do zakażenia bakteriami z rodzaju Anaplasma dochodzi w wyniku pokąsania przez kleszcze. W przypadku kleszczy z rodzaju Ixodes musi minąć od 24 do 48 godzin od momentu ich przytwierdzenia się do gospodarza do wprowadzenia chorobotwórczych bakterii do organizmu gospodarza. Bakterie Anaplasma sp. posiadają złożone mechanizmy obrony przed mechanizmami układu odpornościowego gospodarza. Okres inkubacji choroby wynosi od jednego do dwóch tygodni. Bakterie po przedostaniu się do krwiobiegu wnikają do właściwych sobie komórek krwi – Anaplasma phagocytophilium do neutrofili, zaś A. platys do płytek krwi.
Większość zarażonych psów pozostaje zdrowa klinicznie, jednak może również rozwinąć się ostra forma choroby. Możliwy jest również subkliniczny przebieg choroby, gdy jedyne obserwowane objawy są nieswoiste i lekko wyrażone. Taka postać zakażenia może utrzymywać się przez wiele miesięcy, doprowadzając do stopniowego wyniszczenia zwierzęcia i znaczącego pogorszenia się stanu zdrowia na skutek powikłań. Nie obserwuje się natomiast przypadków śmiertelnych tej choroby. Najczęstsze objawy kliniczne zakażenia to gorączka, osłabienie lub letarg. Obserwuje się je u około 90% wszystkich zakażonych zwierząt. Niekiedy występować może brak apetytu. Istotnym objawem jest powiększenie obwodowych węzłów chłonnych (lymphadenomegalia) oraz powiększenie śledziony (splenomegalia). Objawy te są obok ogólnego osłabienia najczęstszymi przyczynami, z powodu których właściciele zgłaszają się do lecznic z psami zakażonymi Anaplasma phagocytophilium. Częstym objawem obserwowanym w przebiegu anaplazmozy jest niechęć do ruchu na skutek zapalenia wielostawowego oraz bóli mięśniowo-szkieletowych. Są to objawy bardzo charakterystyczne dla innej choroby przenoszonej przez kleszcze – boreliozy (choroba z Lyme). Stąd możliwe jest postawienie fałszywej diagnozy, tylko w oparciu o wywiad (obecność kleszcza) i zaobserwowane objawy (zapalenie stawów).
Zdecydowanie rzadziej obserwuje się takie objawy, jak wymioty, biegunka, ból brzucha. Czasami dołączają się poliuria (wielomocz), polidipsia (zwiększone łaknienie), tachypnea (zwiększona częstotliwość oddechów) oraz duszność i kaszel. Dość istotnym objawem jest skaza krwotoczna, mogąca wskazywać na zakażenie Anaplasma paletes. Niekiedy do opisanych objawów dołączają się zaburzenia neurologiczne pod postacią napadów padaczkowych, ataksji i objawów przedsionkowych, co może wskazywać na zapalenie mózgu i opon mózgowych.
Diagnostyka zakażeń
Diagnostyka anaplazmozy w głównej mierze opiera się na diagnostyce laboratoryjnej, ze względu na brak swoistych dla choroby objawów oraz częsty przebieg subkliniczny. Pierwszą podstawową metodą badawczą jest badanie krwi, w którym określa się parametry morfologiczne, jak i biochemiczne. Szczególne znaczenie ma wykonanie rozmazu krwi, w którym to obserwuje się charakterystyczne zmiany w obrazie białokrwinkowym. Najczęstszą nieprawidłowością jest trombocytopenia (małopłytkowość, czyli zmniejszenie liczby płytek krwi). Występuje ona u około 90% przypadków. Dalsze nieprawidłowości to łagodna, przemijająca anemia, zwiększenie lub zmniejszenie liczby białych krwinek. Możliwe jest także (ale rzadziej) stwierdzenie nieprawidłowości w parametrach wątrobowych.
Niekiedy możliwe jest stwierdzenie w neutrofilach charakterystycznych skupisk bakterii we wnętrzu cytoplazmy komórek gospodarza.
Wymienione powyżej objawy i zmiany we krwi nie zawsze są łatwo dostrzegalne. Dlatego podstawą diagnostyki zakażeń Anaplasma sp. są testy serologiczne oraz oznaczanie DNA bakterii we krwi gospodarza.
Zapobieganie anaplazmozie
W przypadku anaplazmozy, podobnie jak i dla wielu innych chorób odkleszczowych brak jest swoistej immunoprofilaktyki w postaci szczepień. Dlatego też stosować należy pośrednie formy profilaktyki.
Najlepszym sposobem ochrony jest bezwzględne zapobieganie pokąsaniu przez kleszcze. Należy przy tym pamiętać, iż naturalne zabiegi, środki zapobiegania kleszczom są zazwyczaj mało skuteczne, szczególnie w obszarach o wysokiej endemiczności (lokalnym występowaniu kleszczy w znacznej liczbie). Dostępne są natomiast liczne skuteczne środki chemiczne do stosowania miejscowego (w aerozolu, w formie kropli), obroże przeciw kleszczom, a także zdobywające co raz większą popularność preparaty doustne. Tak więc każdy z właścicieli jest w stanie dobrać skuteczny środek, który będzie najlepiej odpowiadał potrzebom psa. Środki te są łatwo dostępne zarówno u lekarzy weterynarii, jak i w dobrych sklepach zoologicznych.
Należy przy tym zwrócić uwagę, iż substancje czynne zawarte w preparatach przeciwkleszczowych nie działają na same anaplazmy, lecz wykazują efekt odstraszający lub bójczy w stosunku do kleszczy i innych przewidzianych przez producenta stawonogów. Jednak eliminacja jedynego wektora roznoszącego Anaplasma sp. jest skuteczną drogą, aby ustrzec psa przed zakażeniem tym drobnoustrojem.
Pomimo regularnego stosowania środków chemicznych, psa należy sprawdzać na obecność kleszczy każdego dnia. Możliwe jest bowiem, iż stosowany środek jest mniej skuteczny wobec lokalnie występujących kleszczy lub jego skuteczność została ograniczona przez nieprawidłowe podanie lub czas, który minął od ostatniej aplikacji. W szczególności należy zwrócić uwagę na psy o długiej sierści, a także sprawdzić miejsca najczęstszego występowania kleszczy – przestrzenie między palcami, pod obrożą (nawet przeciwkleszczową), a także za uszami i w pachach. W przypadku odnalezienia kleszcza, należy ostrożnie go usunąć. Nieodpowiednio wykonana procedura grozi jednak rozerwaniem ciała kleszcza, co oprócz zakażenia miejscowego (w miejscu pozostawienia resztek kleszcza) grozi zwiększeniem ryzyka zakażenia wieloma groźnymi patogenami, w tym anaplazmami.
Leczenie
Procedury leczenia psa z potwierdzoną klinicznie i laboratoryjnie anaplazmozą są zbliżone do procedur stosowanych np. w przypadku ehrlichiozy. Lekiem z wyboru jest doksycyklina podawana przez bardzo długi czas – aż do 30 dni. Należy przy tym pamiętać, iż tak długotrwała antybiotykoterapia nie pozostaje bez wpływu na stan zdrowia psa. Nie stosuje się profilaktycznego podawania antybiotyków u zwierząt z niepotwierdzoną laboratoryjnie anaplazmozą. Krótsze stosowanie antybiotyków doprowadzić może do nawrotów choroby, z cięższym przebiegiem i stwarza ryzyko dodatkowych powikłań. Podczas dobierania metody leczenia trzeba wziąć pod uwagę możliwość występowania zakażenia mieszanego przenoszonego przez kleszcze – z innymi bakteriami lub pierwotniakami.
Podsumowanie
Chociaż anaplazmoza nie jest chorobą tak groźną jak inne zakażenia przenoszone przez kleszcze (borelioza, ehrlichioza, babeszjoza), to nadal pozostaje ona poważną chorobą psów i jest rozpoznawana ze co raz to większą częstotliwością, zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Europie, w tym i w Polsce. Ważne jest, również aby pamiętać, że pies z rozpoznaną jedną chorobą przenoszoną przez kleszcze (np. borelioza) może być zakażony również innym patogenem, np. bakteriami Anaplasma sp. Zakażenie to może pochodzić z tego samego kleszcza. Dobrą wiadomością jest natomiast to, iż wszelkim chorobom odkleszczowym można zapobiegać z dużą skutecznością poprzez stosowanie profilaktyki przeciw kleszczom.
