Od szczeniaka do seniora – Żywienie dostosowane do wieku psa

Autor dr hab. Michał Jank

Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie

Pierwsze karmy dla psów w różnym wieku, uwzględniające ich specyficzne potrzeby pokarmowe, pojawiły się na rynku dopiero w latach 70. XX wieku. Od tego czasu prowadzone są coraz dokładniejsze badania naukowe nad określeniem norm żywienia psów rosnących i dorosłych, chociaż wraz z upływem czasu coraz większe zainteresowanie rynku wzbudza żywienie psów starszych. W przypadku tych ostatnich nadal brakuje jednak jasnych kryteriów wiekowych, według których należałoby zmienić skład pokarmu podawanego psom starszym.

Karmy dla szczeniąt

Teoretycznie karmę dla szczeniąt powinny otrzymywać psy od odsadzenia do osiągnięcia wieku dorosłego, czyli do ukończenia 1. roku życia u psów ras małych i średnich oraz ukończenia 18 lub nawet 24 miesięcy u psów ras dużych i olbrzymich. Ta różnica wieku wejścia psa rosnącego w wiek dorosły ma kluczowe znacznie z punktu widzenia żywienia, ponieważ oznacza, że u szczeniąt ras małych cały proces wzrostu (a co za tym idzie – podwyższonego zapotrzebowania pokarmowego) kończy się znacznie szybciej niż w przypadku szczeniąt ras dużych.

Generalnie karmy dla szczeniąt różnią się od karm dla psów dorosłych wyższą wartością energetyczną (gęstością kaloryczną) i wyższą zawartością białka. W obrębie karm dla szczeniąt istnieją jednak także pewne różnice, ponieważ karmy dla szczeniąt ras dużych (osiągających w wieku dorosłym więcej niż 25 kg m.c.) zawierają nieco mniej energii (o około 5–10% mniej) i nieco mniej wapnia (o około 0,3–0,4% mniej) niż karmy dla szczeniąt ras małych i średnich. Mniejsza ilości kalorii oraz wapnia w karmach dla szczeniąt ras dużych ma na celu spowolnienie tempa wzrostu, rozciągnięcie w czasie procesu wzrostu i w ten sposób uniknięcie zaburzeń rozwojowych kości, które są jednym z najpoważniejszych problemów rozwojowych szczeniąt psów ras dużych. Jest to najczęściej spowodowane nadmiarem kalorii w okresie wzrostu prowadzącym do bardzo szybkiego przyrostu masy mięśniowej w sytuacji wolniejszego rozwoju kości. Dlatego w żywieniu szczeniąt ras dużych chodzi o to, aby wolniej zwiększały masę mięśni i za zwiększającą się masą mięśni nadążał rozwój kości, a zwierzę nie będzie wykazywało w okresie wzrostu żadnych kulawizn.

Szczenięta ras dużych nie powinny także otrzymywać nadmiernych ilości wapnia (wbrew powszechnemu przekonaniu, że zwiększanie ilości wapnia w pokarmie zapewnia „mocne kości”). Nadmiar wapnia w pokarmie może powodować zahamowanie przebudowy kości, co u rosnącego psa może spowodować katastrofalne skutki. Karmy komercyjne przeznaczone dla szczeniąt są zbilansowane w taki sposób, że spełniają także zapotrzebowanie suk w ciąży i laktacji. Może to ułatwić odsadzenie szczeniąt odkarmianych przez matkę na karmę komercyjną. Jednym z nowych trendów na rynku jest także oferowanie karm przeznaczonych dla szczeniąt bardzo młodych, jeszcze przed odsadzeniem. Tego rodzaju karmy, zwane starterami, mają na celu dostarczenie składników pokarmowych szczeniętom w wieku kilku tygodni. Są oferowane w postaci karm suchych o specjalnej budowie krokietów, które są niewielkie i łatwo je namoczyć w wodzie. W efekcie taką karmę można podawać w postaci wilgotnej i często zawiera ona także składniki funkcjonalne, w tym także ograniczające potencjalne biegunki, które najczęściej są związane z przechodzeniem z mleka matki na pokarm stały.

Karmy dla psów dorosłych

Podstawowa różnica między karmą dla psów dorosłych a karmą dla szczeniąt jest taka, że karmy dla psów dorosłych z zasady zawierają mniej białka i mniej energii. Wartość energetyczna przeciętnej karmy dla psów dorosłych jest o około 300–400 kcal/kg m.c. mniejsza niż karmy dla szczeniąt, zaś zawartość białka w karmach dla psów dorosłych wynosi około 22–25% w suchej masie, podczas gdy dla szczeniąt 26–30%. Istnieją również karmy wysokobiałkowe dla psów dorosłych, zawierające około 28–30% białka.

Karmy dla psów dorosłych odpowiadają przede wszystkim za utrzymanie wszystkich funkcji życiowych i ewentualnie specjalnych form aktywności, choć w tym przypadku każda forma aktywności wymaga dodatkowych kalorii. W żywieniu psów dorosłych ważne jest także unikanie nadmiaru kalorii, ponieważ może to prowadzić do otyłości. W żywieniu psów dorosłych i starszych coraz ważniejszą rolę odgrywa poszukiwanie różnic rasowych, które pozwalałyby na opracowywanie racjonalnych karm dla psów poszczególnych ras. Co prawda, na rynku istnieją chyba dziesiątki karm rasowych, jednak rzeczywista wiedza dotycząca różnic w zapotrzebowaniu pokarmowym psów różnych ras (szczególnie ras o zbliżonej wielkości) jest niewielka. W przeprowadzonych dotychczas badaniach stwierdzono jednak, że np. u psów ras dużych wielkość bytowego zapotrzebowania energetycznego jest zbliżona do około 100 kcal/kg m.c.-0.75, podczas gdy u młodych beagle może sięgać 140 kcal/kg m.c.-0,75. Bez wątpienia więc gęstość energetyczna karmy przeznaczonej dla psów dużych ras (labradorów, owczarków niemieckich) powinna być mniejsza niż dla psów ras małych i średnich (jamniki itp.). Ale nie jest to reguła, ponieważ np. nowofundlandy mają zapotrzebowanie energetyczne mniejsze o około 16% od przeciętnego (co wydaje się logiczne), podczas gdy dogi (także psy ras dużych) mają zapotrzebowanie pokarmowe większe od przeciętnego o około 25%. Tak więc widać wyraźnie, że to nie wielkość rasy jest czynnikiem decydującym o wielkości zapotrzebowania pokarmowego, ale specyficzne cechy tej rasy.

Istnieje także wiele konkretnych predyspozycji rasowych związanych z wchłanianiem lub metabolizmem wybranych składników pokarmowych, które można by było uwzględnić w specjalistycznych karmach bytowych przeznaczonych dla psów konkretnej rasy. I tak np. Bedlington terier, West Highland white terier, doberman czy cocker spaniel mają tendencje genetyczne do spichrzania miedzi, więc przeznaczona dla nich karma powinna zawierać więcej cynku (utrudnia wchłanianie miedzi w przewodzie pokarmowym). Sznaucery miniaturowe mają predyspozycje genetyczne do hiperlipidemii, więc powinny standardowo otrzymywać karmę niskotłuszczową, ewentualnie ze specjalnym dodatkiem kwasów tłuszczowych omega-3. Setery irlandzkie mogą chorować na genetyczną nadwrażliwość na gluten, dlatego powinny być im oferowane karmy niezawierające glutenu – czyli de ­facto bezzbożowe. Karma dla cocker spanieli, sznaucerów miniaturowych oraz labradorów powinna zawierać więcej witaminy A, ponieważ psy tych ras mogą chorować na zależny od witaminy A idiopatyczny łojotok. Takich przykładów istnieje więcej.

W ostatnim czasie bardzo duże zainteresowanie właścicieli i producentów karm wzbudzają produkty posiadające nowe, unikatowe cechy wynikające ze składu karmy. Coraz większą popularność wzbudzają karmy jednobiałkowe, czyli zawierające jedno źródło białka pochodzenia zwierzęcego, oraz karmy bezzbożowe. Trendy te wydają się być uzasadnione także ze zdrowotnego punktu widzenia, ponieważ podawanie karm jednobiałkowych czy karm pozbawionych glutenu zbożowego może zdecydowanie ułatwić żywienie psów z alergiami. Nie wiadomo jednak, czy produkty opracowywane zgodnie z wymaganiami tego rodzaju trendów żywieniowych faktycznie przyniosą spodziewane efekty, i dlatego potrzeba na pewno kilku lat, aby zweryfikować ich skuteczność. Tym bardziej że bardzo łatwo niekiedy przypisać określonemu składnikowi cechy, za które on nie zawsze odpowiada. Tak stało się bowiem z kurczakiem jako źródłem białka zwierzęcego w karmach, który jest uważany za jeden z poważniejszych alergenów pokarmowych dla psów. W praktyce tak nie jest, ale opinia na ten temat żyje na rynku swoim życiem już od kilku lat.

Karmy dla psów starszych

Obecność na rynku karm dla zwierząt starszych może sugerować, że żywienie starych psów jest dokładnie zbadane i tak jak poznano dość dokładnie zapotrzebowanie pokarmowe psów rosnących i dorosłych, tak samo wiadomo, co powinny jeść psy starsze. Niestety, nic bardziej mylnego. Nikt dotychczas nie spróbował nawet określić wymagań żywieniowych psów starszych, a wszystko, co na ten temat wiadomo, to przypuszczenia i informacje przeniesione z innych gatunków zwierząt oraz z człowieka. Trudności w określeniu zapotrzebowania pokarmowego psów starszych zaczynają się od tego, że właściwie nadal jednoznacznie nie określono, od jakiego wieku pies zaczyna być „w podeszłym wieku”, a większość producentów karm komercyjnych przyjmuje, że stare są psy, które mają 7 lat (w przypadku ras małych i średnich) lub 5 lat (rasy duże i olbrzymie). O tym, że jest to granica niedoskonała, najlepiej świadczy fakt, że u psów starszych często wyróżnia się także wiek geriatryczny, który jest zarezerwowany dla psów „naprawdę starych”. Ale kryteriów wejścia w wiek geriatryczny także brak.

Podstawowe zalecenia żywieniowe dla psów starszych wynikają z faktu, że wraz z ich wiekiem wzrasta częstość występowania przewlekłej niewydolności nerek. Psy z przewlekłą niewydolnością nerek powinny otrzymywać pokarm o zmniejszonej zawartości białka oraz fosforu, ponieważ w ten sposób oszczędzane są nerki i spowalniany jest proces pogłębiania się niewydolności. I są to właściwie jedyne konkretne zalecenia żywieniowe dotyczące psów starszych. Wszystkie pozostałe są uzależnione od indywidualnych przypadków i najczęściej są formą przeciwdziałania występującym u starszych psów zaburzeniom. Obecnie jednym z popularniejszych składników pokarmowych wykorzystywanych w karmach dla psów starszych stała się żurawina, co mogłoby sugerować wzrost częstości występowania zakażeń dróg moczowych u starszych psów. Wszelkie pozostałe składniki aktywne dodawane do karm dla psów starszych to tylko i wyłącznie własna aktywność i koncepcje producentów poszczególnych karm.

Podsumowanie

Ostatnie 50 lat to okres bardzo szybkiego rozwoju wiedzy dotyczącej żywienia psów i kotów. Bez wątpienia jednak bardzo wiele zagadnień pozostało nieodkrytych i dlatego w najbliższych latach należy spodziewać coraz to nowych odkryć bezpośrednio przekładających się na sposób żywienia naszych ulubieńców. Takim przykładem są chociażby wyniki badań dotyczących higieny jamy ustnej z ostatnich 5 lat, które całkowicie zmieniły nasze podejście do tego zagadnienia u psów i jednoznacznie potwierdziły, że przenoszenie wyników badań naukowych i sposób postępowania profilaktycznego z ludzi na zwierzęta towarzyszące niekiedy jest całkowicie nieuzasadnione.