Autor dr Danuta Dzierżanowska-Góryń
Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt, SGGW w Warszawie, e-mail: danuta_dzierzanowska_goryn@sggw.pl
Koszatniczka pospolita (Octodon degus) należy do rodzaju gryzoni z rodziny koszatniczkowatych (Octodontidae). Jest zwierzęciem średniej wielkości, o długości ciała od 125 mm do 195 mm i długości ogonka od 105 mm do 165 mm. Masa ciała mieści się w zakresie 170 g do 300 g. Maksymalna długość życia sięga 13 lat. Natomiast średni czas życia w niewoli wynosi zwykle od 6 do 10 lat.
Ze względu na wygląd ogona koszatniczki są też nazywane „trąbkowo-ogoniastymi szczurami”. Gatunek ten zamieszkuje tereny Ameryki Południowej, najliczniej występuje na subtropikalnym i umiarkowanym środowisku sawanny na zachodnich stokach północnego i środkowego Chile, na wysokości około 1200 m n.p.m. gór Andów. Te same rejony zamieszkuje szynszyla mała (Chinchilla laniger). Koszatniczki bytują w niewielkich stadach od 5 do 10 zwierząt w pobliżu zarośli i skał. Żyją w norach, które kopią wspólnie, dzięki temu są w stanie zbudować większe i bardziej wyszukane nory, tworząc skomplikowany system korytarzy. Jednak koszatniczki, w przeciwieństwie do szynszyli, wykazują aktywność w dzień. Spędzają dużo czasu na powierzchni w poszukiwaniu jedzenia. W niektórych regionach swojego naturalnego występowania są uważane za szkodniki rolnicze.
Koszatniczka, podobnie jak wiele innych małych gryzoni, jest popularnym gatunkiem hodowanym hobbystycznie. Chętnie jest utrzymywana w domach ze względu na swoją dzienną aktywność oraz żywiołową osobowość. Jest też uważana za zwierzę niezwykle inteligentne, które ma dobrą zdolność rozwiązywania problemów.
Budowa przewodu pokarmowego i przystosowanie fizjologiczne tych zwierząt są dostosowane do pobierania ubogiego pokarmu – takiego, jakim zwierzęta te żywią się w rejonach ich naturalnego występowania. Każdy właściciel koszatniczki powinien o tym pamiętać. W przeciwnym razie narazimy nasze pupile na kłopoty zdrowotne, niepotrzebne cierpienie i skrócimy czas na cieszenie się ich obecnością.
Jak w przypadku innych gryzoni, również zęby koszatniczek rosną przez całe życie. Koszatniczki posiadają 20 zębów: 4 siekacze, 4 zęby przedtrzonowe i 12 zębów trzonowych. Nieustannie rosnące zęby powinny być utrzymywane w odpowiednim stanie przez żucie i ścieranie różnych pokarmów, przede wszystkim żywności włóknistej oraz drewna.
Koszatniczki w środowisku naturalnym ogryzają drzewa i krzewy z kory, dlatego też i naszym pupilom należy podawać gałęzie. Są one nie tylko pokarmem, lecz służą także do ścierania zębów. Do bezpiecznych gatunków drzew należą drzewa owocowe, takie jak: jabłoń, grusza, głóg oraz drzewa liściaste: wierzba, lipa, brzoza. Powinny one pochodzić z niezanieczyszczonego obszaru.
Koszatniczka jest zasadniczo zwierzęciem roślinożernym, zjada głównie młode, ulistnione części roślin. Sezonowo może żywić się też nasionami tych roślin.
Włókno
Włókno roślinne jest ważnym składnikiem diety koszatniczek. Są one przystosowane do trawienia błonnika roślinnego (np. celulozy, hemiceluloz) również przez występującą cekotrofię. Proces ten zwiększa ich zdolność do wykorzystania tego obfitego źródła pożywienia. Dlatego nie powinniśmy ograniczać tego rodzaju żywności. Karma musi zawierać od 35 do 60% włókna. Większość diety powinna składać się z dobrej jakości siana dostępnego przez cały czas. Najlepsze jest siano z trawy tymotka, ale można także podawać niewielką ilość siana z lucerny. Siano w diecie tych zwierząt jest bardzo ważne, ponieważ pomaga utrzymać zdrowe jelita oraz wspomaga ścieranie zębów. Koszatniczki, jak już wspomniano, z natury są przyzwyczajone do diety bogatej w błonnik i o niskiej zawartości węglowodanów.
Marketing, Beaphar Polska Sp. z o. o.
,,Karma dla koszatniczek Beaphar CARE+® charakteryzuje się wysoką zawartością włókna (19%), koncentracją tłuszczu zgodną z potrzebami koszatniczek i brakiem jakiegokolwiek dodatku cukru. Każda granulka posiada jednakowy skład (All-in-One = wszystko w jednym), co jest istotne dla zapewnienia zbilansowanej diety (zwierzęta nie pozostawiają żadnych resztek, spożywając przy tym kompletną dietę). Twarde granulki przyczyniają się do naturalnego ścierania się zębów (Dental Care). CARE+® zawiera: • ekstrakt z zielonej herbaty, który pobudza i wspomaga układ odpornościowy • Echinacea • Spirulina • Witamina E • Yucca Schidigera • Chelatowane minerały dla poprawy ich przyswajalności • FOS & MOS wspomagają florę jelitową • Omega 3/6.”
Węglowodany
Części roślin zawierające węglowodany, takie jak cukry i skrobia, nie powinny być nadmierne spożywane przez te zwierzęta, ponieważ wysoki ich poziom jest szkodliwy dla prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego. Podwyższone zużycie cukrów i skrobi może przyczynić się do pojawienia różnych chorób, w tym otyłości, cukrzycy i zaćmy. Niestety, nie określono ilościowo progu, przy którym zaczynają pojawiać się szkodliwe efekty. Dlatego powinniśmy ograniczać w diecie zwierząt takie produkty, jak cukier spożywczy, miód, owoce – zarówno świeże, jak i suszone.
Można podać w niewielkich ilościach różnorodne świeże warzywa: słodkie ziemniaki (obrane, niegotowane), marchew, brokuły, zielone liście, takie jak jarmuż, szpinak, pietruszka.
W naszych warunkach można podawać zwierzętom mniszek lekarski, koniczynę, babkę lancetowatą, liście truskawek, malin, zioła doniczkowe. Należy zawsze upewnić się, że są wolne od środków ochrony roślin i podawać je tylko w niewielkich ilościach, gdyż mogą powodować biegunkę. Warzywami kapustnymi (kapusta, brokuły, brukselka, jarmuż) zwierzęta te powinny być karmione tylko w bardzo małych ilościach, a niektórzy zalecają ich całkowite unikanie.
Niestety, niektóre osobniki przepadają za tego rodzaju pokarmem, dlatego właściciel powinien posiadać wiedzę i być konsekwentny w żywieniu swoich zwierząt.
Białko
Koszatniczki w swojej diecie powinny dostawać białko surowe, zawierające niezbędne aminokwasy, w tym lizynę. Taka dieta powinna zawierać około 0,5% do 1,5% lizyny i 13,5% do 50% białka surowego w zależności od grupy wiekowej zwierząt. W dawce pokarmowej młodszych zwierząt i samic karmiących powinno być go więcej.
Tłuszcz
W warunkach naturalnych dieta tych gryzoni nie zawiera produktów o dużej zawartości tłuszczu. Nadmierne przyjmowanie produktów z dużą zawartością tłuszczu może prowadzić do schorzeń wątroby. Produktów bogatych w tłuszcz, takich jak orzechów, ziaren słonecznika, dyni oraz nasion lnu, nie należy podawać zwierzętom. W pożywieniu koszatniczek nie może występować zbyt dużo ziarna zbóż, gdyż jest ono źle przyswajalne.
Karma dla koszatniczek powinna zawierać od 5,6% do 10,7% tłuszczu surowego i od 1,37% do 5,5% kwasu linolowego. Aby uniknąć otyłości, powinno się zmienić dietę zwierząt po trzecim miesiącu życia z wyższego poziomu tłuszczu na poziom niższy.
Minerały
Składniki mineralne są oczywiście niezbędne w diecie zwierząt, niestety, niewiele jest informacji na temat mineralnych wymagań koszatniczek. Wytyczne dotyczące makroskładników i mikroelementów powinny być zatem oparte na zaleceniach dla szczurów.
Witaminy
Stężenia witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i wodzie dostarczane w dietach z naturalnymi składnikami opracowane dla innych gatunków gryzoni (np. szczurów, myszy) wydają się odpowiednie dla koszatniczek. Mimo powiązań taksonomicznych i podobieństw w diecie i fizjologii przewodu pokarmowego ze świnkami morskimi, koszatniczki nie mają zapotrzebowania dietetycznego na kwas askorbinowy, dlatego nie trzeba podawać dodatkowo witaminy C.
Woda
W środowisku naturalnym występowania kosztaniczek obserwuje się sezonowe zmiany w dostępności wody. I dlatego są one przystosowane do przetrwania w okresach ograniczonego zaopatrzenia w wodę: latem – 10,3 ml dziennie, zimą – 40,4 ml dziennie. Istnieją doniesienia sugerujące, że chlorowana woda z kranu nie powinna być podawana zwierzętom, ponieważ im szkodzi. W przypadku zwierząt utrzymywanych w domach woda pitna powinna być dostępna przez cały czas. Średnio koszatniczka pobiera od 10 do 15 ml wody na dobę. Dzienne zapotrzebowanie dorosłego zwierzęcia na pokarm to 15–25 g.
,,Koszatniczki wywodzą się z Ameryki Południowej, gdzie zamieszkują w Chile obszar między wybrzeżem Oceanu Spokojnego i zachodnimi zboczami Andów. To gatunek endemiczny czyli unikatowy, występujący jedynie na ograniczonym obszarze. To w znacznym stopniu ukształtowało ich preferencje pokarmowe. W przypadku koszatniczek jak i w większości gryzoni musimy pamiętać, że zjedzą one wszystko cokolwiek im podamy. Dlatego zanim to zrobimy powinniśmy zastanowić się czy to czym je karmimy jest dla nich odpowiednie. Przy komponowaniu diety należy zwrócić uwagę na specyficzną właściwość koszatniczek, a mianowicie ich insulina ma odmienną strukturę i wykazuje tylko 1-10% aktywności w porównaniu do innych ssaków. Stąd też metabolizm koszatniczek nie pozwala na przyswajanie cukru, co w konsekwencji może prowadzić do cukrzycy. Koszatniczki w swoim naturalnym środowisku są typowymi roślinożercami. Żywią się trawami, ziołami, liśćmi i korą wybranych drzew i krzewów, niektórymi warzywami oraz nasionami. Ich dieta jest stosunkowo uboga w składniki odżywcze zaś bogata we włókno. W amatorskich hodowlach bardzo ważne jest aby, zapewnić im pokarm jak najbardziej zbliżony do tego, którym żywią się w naturze. W tym kontekście godną polecenia jest karma dedykowana koszatniczkom z linii Korona Natury, która pełna jest pachnących traw (koniczyny, owsa), ziół: babki lancetowatej, mięty pieprzowej oraz nagietka.”
Podsumowanie
Należy pamiętać, że nasz pupil zje wszystko, co mu podamy, nie potrafi wybrać między jedzeniem, które jest dla niego dobre lub złe. Nie powinnyśmy zatem polegać na jego preferencjach.
Obowiązkiem ludzi jest zapewnienie zwierzętom zrównoważonej diety z dużą ilością siana. Należy unikać owoców, w tym rodzynek, ze względu na ich wysoką zawartość cukru. Koszatniczki z natury są przyzwyczajone do diety bogatej w błonnik, o niskiej zawartości węglowodanów. Dlatego podstawą dobrej diety jest połączenie wysokiej jakości karmy dla szynszyli lub świnek morskich i kostek drewnianych lub wapiennych dla gryzoni.
Można także samemu komponować karmę dla koszatniczki z następujących składników: ziarna pszenicy, owsa, gryki, wyki, sorgo, grochu, bobiku, lnu, prosa, pestki słonecznika, dyni, kukurydzy (nie za dużo, bo są wysokokaloryczne), płatków owsianych, surowych warzyw: marchewki, czerwonych buraczków (suszonych), selera, kalarepy (z liśćmi), sałaty (najlepiej wyhodowanej samodzielnie w parapetowej szklarence), kapusty pekińskiej, papryki, ogórka, cykorii, pora oraz części zielonych roślin przyprawowych, suszonych warzyw, orzechów i bananów tylko w minimalnych ilościach jako wyjątkowy smakołyk przy np. oswajaniu zwierząt. Dodatkowo można podawać sianko z liści polnych ziół i chwastów: mniszka, babki, szczawiu, traw razem z kłosami.
Koszatniczki bardzo chętnie jedzą również korę, liście oraz pąki i kwiaty świeżych (niepryskanych) gałązek. Szkodliwe gałązki to: brzoskwinia, bukszpan, cis, jałowiec, tuja, morela, wiśnia, dobre gałązki: brzoza, buk, dąb, grab, jabłoń, klon, lipa, malina, olsza, porzeczka, robinia, wierzba. Jako „gryzaki” można podawać specjalne twarde suchary dla psów.
Najczęstszymi schorzeniami u koszatniczek są choroby zębów, cukrzyca, zaćma i łysienie skóry spowodowane samookaleczeniem. Inne typowe zaburzenia obejmują biegunkę pochodzenia dietetycznego, otyłość i urazowe uszkodzenia tkanki miękkiej (rany, ugryzienia i poślizgnięcie ogonowe) oraz urazowe złamania. Prawie wszystkie choroby są spowodowane niewłaściwą dietą, żuciem futra i niewłaściwą obsługą. W ramach profilaktyki zwierzęta powinny być utrzymywane co najmniej w parach, z regularnym towarzystwem opiekunów. Klatki powinny być wyposażone w różne tunele i kryjówki. Należy unikać nadmiernych bodźców, w tym hałasu i niewłaściwego oświetlenia.
Właściwe żywienie i prawidłowa opieka daje nam większe szanse na długie życie naszych koszatniczek.
