Temat związany z obecnością w karmach dla psów surowców z kategorii „produkty pochodzenia zwierzęcego”, zwanych podrobami, budzi duże emocje wśród opiekunów. Już samo postawienie pytania w ten sposób wskazuje, że zaczynamy o podrobach myśleć w kontekście bezpieczeństwa i wynikającej z tego braku konieczności ich stosowania w żywieniu psów. Tymczasem podroby są nieodzownym elementem diety psa, a ich obecność zarówno w karmach komercyjnych, jak i diecie domowej pozwala efektywnie pokryć zapotrzebowanie na większość składników odżywczych, w tym szczególnie składników witaminowych i mineralnych.
Tekst: dr inż. Jacek Wilczak
Zakład Biochemii i Dietetyki, Katedra Nauk Fizjologicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie,
jacek_wilczak@sggw.edu.pl, DietaPeta
Preferencje opiekunów
W ankiecie przeprowadzonej w 2021 roku przez Association for Pet Obesity Prevention (USA) opiekunowie zwierząt domowych wskazali, które informacje komunikowane do nich przez producentów miały największy wpływ na ich decyzje dotyczące zakupu określonej karmy. Aż dziwne wydaje się, że aż 29% respondentów odpowiedziało, że informacją o najsilniejszym wpływie była deklaracja braku w karmie ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego (no by-products), a dla 28% istotna jest wysoka zawartość białka w karmie. Z drugiej strony najmniejszy wpływ na decyzję o zakupie danej karmy – istotna tylko dla 2% respondentów – miała wpływ deklaracja, że karma jest wegetariańska. Jak zatem intepretować takie dane? Czy rzeczywiście producenci karm dla zwierząt powinni unikać surowców z kategorii „by-products”?
Czego wymagają zwierzęta?
Żywienie psów i kotów – bez względu na metodę, która zostanie wybrana do tego celu – wymaga zastosowania wielu surowców, a ich ilość i jakość decydują o stopniu pokrycia zapotrzebowania na składniki odżywcze, których dzienne zalecane poziomy spożycia są naukowo oszacowane. Dodatkowo w prawidłowo zbilansowanej diecie psa lub kota powinny się znajdować surowce dostarczające cennych składników biologicznie czynnych, którym przypisuje się właściwości regulatorowe w ważnych procesach metabolicznych albo w stosunku do których są przesłanki, że taką funkcję mogą pełnić. Dopiero zestawienie ze sobą podstawowych składników odżywczych – białek, tłuszczów, węglowodanów, składników witaminowych i mineralnych wraz z pozostałymi składnikami biologicznie czynnymi gwarantuje dostarczenie psu lub kotu pełnowartościowego posiłku. W przypadku żywienia psów i kotów, w zależności od wybranej metody żywienia (np. karma sucha vs. karma mokra vs. karma domowa), mamy do czynienia z takimi samymi surowcami wykorzystywanymi w ich produkcji, natomiast sposób obróbki w znaczący sposób wpływa na zachowanie wartości odżywczej składników odżywczych znajdujących się w surowcu. Dlatego też tak ważna jest końcowa analiza składu karmy psa czy kota uwzględniająca straty w czasie procesu technologicznego. Szczególnie jest to istotne w przypadku substancji biologicznie aktywnych (związki polifenolowe, nienasycone kwasy tłuszczowe, związki siarkowe, karotenoidy), które decydują o końcowych właściwościach karmy, co jest także istotne w kontekście ilości związków mineralnych i witaminowych, które powinny występować w formach chemicznych o najlepszych parametrach wchłaniania. Stąd też tak ważny jest dodatek do karm tzw. podrobów jako najcenniejszych źródeł tychże związków – patrz tab. 1.
Surowce w karmach
Z kolei główną kategorią surowcową wykorzystywaną w produkcji karm dla zwierząt takich jak pies i kot są mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego oraz w ilościach wynikających z bilansu wartości energetycznej i odżywczej: surowce pochodzenia roślinnego, dodatki mineralne i witaminowe oraz tzw. nowe źródła składników pokarmowych bądź związków biologicznie czynnych. Surowce te stosowane w odpowiednich proporcjach zapewniają prawidłowy wzrost i rozwój zwierząt. Podstawowy wymóg, który musi być spełniony, to wysoka jakość surowców wynikająca z ich wartości odżywczej, biologicznej, jakości mikrobiologicznej, braku zanieczyszczeń chemicznych i fizycznych. Czy zatem w tej grupie surowców „podroby” znajdują swoje miejsce? Tak, zdecydowanie tak. A ich brak w karmie raczej wskazuje na inny problem, o którym w dalszej części niniejszego opracowania.
Co oznacza kategoria surowcowa: mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego?
Zwierzęta hodowlane, niezależnie od kierunku ich użytkowania, dostarczają wielorakie surowce, a wśród nich najważniejszym jest mięso i wraz nim najcenniejsze składniki pod względem żywieniowym – białko i tłuszcz. Oba składniki decydują jednocześnie o walorach smakowych, kulinarnych i przemysłowych mięsa. Mimo wysokich kosztów produkcji, niskiej konwersji białka roślinnego w organizmach zwierząt rzeźnych do białka zwierzęcego, ale ze względu na bardzo dobry skład aminokwasowy oraz stosunki ilościowe kwasów tłuszczowych mięso stanowi i będzie stanowiło główny surowiec wykorzystywany w żywieniu psów i kotów. Termin „mięso” zgodnie z ustawą z 29 stycznia 2004 r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego obejmuje wszystkie części zwierząt rzeźnych oraz zwierząt łownych nadające się do spożycia przez ludzi. Do zwierząt rzeźnych zalicza się utrzymywane przez człowieka w celu pozyskiwania mięsa: bydło, trzodę chlewną, owce, kozy, zwierzęta nieparzystokopytne, drób, króliki oraz zwierzęta łowne na fermach, w tym strusie i nutrie. Zgodnie z definicją zawartą w załączniku nr I do Dyrektywy 2000/13/EC, mięso to mięśnie szkieletowe ssaków i ptaków uznane za zdatne do spożycia przez człowieka wraz z zawartą i przylegającą tkanką, gdzie ogólna zawartość tłuszczu i tkanki łącznej nie przekracza przyjętych wartości i kiedy to mięso stanowi składnik innego produktu spożywczego. Maksymalne dopuszczalne zawartości tłuszczu i tkanki łącznej w mięsie ssaków innych niż króliki i trzoda chlewna wynoszą 25% tłuszczu i 25% tkanki łącznej, w przypadku trzody chlewnej – odpowiednio 30% i 25%. W mięsie ptaków i królików wartości te wynoszą 15% dla tłuszczu i 10% dla tkanki łącznej. Z definicji mięsa wyłączone jest mięso oddzielone mechanicznie (MOM) otrzymane za pomocą mechanicznego oddzielenia tkanek przylegających do kości.
Surowce uboczne i podroby
Zatem jeżeli wartość odżywcza samego mięsa jest tak wysoka, to czy produkty pochodzenia zwierzęcego są niezbędne w diecie zwierząt? Na początku należy rozróżnić i skategoryzować pojęcia „surowce uboczne” i „podroby”. Uboczne surowce otrzymywane przy uboju zwierząt rzeźnych dzielono dotychczas na jadalne i niejadalne. Podział ten stał się mało precyzyjny, ponieważ wiedza o wartości odżywczej tych surowców i technika ich przetwarzania rozwinęły się tak dalece w ostatnich latach, że przynajmniej niektóre surowce rzeźne uznawane do tej pory za niejadalne są przetwarzane i wykorzystywane w produkcji żywności dla ludzi i karm dla zwierząt. Uboczne surowce rzeźne to:
- surowce, które mogą być przetwarzane bezpośrednio w procesie technologicznym podstawowych surowców zwierzęcych (podroby, krew spożywcza, głowy, nogi, ogony, jelita, żołądki, pęcherze moczowe, fragmenty przewodu pokarmowego: przełyki, jelito cienkie, błony surowicze, tłuszcz okołootrzewnowy, kości i części skóry trzody chlewnej),
- surowce do wytwarzania żywności i karm za pomocą innych technologii poza miejscem rozbioru tuszy (krew techniczna, skóry, niektóre części przewodu pokarmowego, kości techniczne, surowiec utylizacyjny, błony surowicze, tłuszcz techniczny, skrzepy krwi, treść pokarmowa przedżołądków przeżuwaczy oraz żołądków trzody chlewnej),
- surowce przetwarzane z przeznaczeniem dla przemysłu farmaceutycznego lub w celu produkcji preparatów dla zwierząt mających na celu polepszenie wyników tuczu (narządy wewnętrzne, gruczoły wydzielnicze, fragmenty przewodu pokarmowego).
Jak widać, surowce uboczne to duża kategoria dająca szansę na ich wykorzystanie w wielu gałęziach przemysłu, włączając w to przemysł farmaceutyczny. Natomiast podroby, o których najczęściej myślimy w kontekście żywienia psa lub kota, to tylko część tej kategorii surowcowej. Oczywiście na sposób wykorzystania surowców ubocznych wpływa dostępna technologia produkcji karm. Prawdą jest fakt, że technologia produkcji karm suchych dysponuje możliwościami wykorzystania większej ilości i rodzajów produktów ubocznych – niemniej ich wykorzystanie nadal wynika wyłącznie z konieczności pokrycia zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze zgodnie z obowiązującymi normami. Z kolei producenci karm mokrych takich możliwości są zazwyczaj pozbawieni i dlatego też w karmach mokrych spotykamy raczej wyłącznie takie podroby, jak wątroby, śledziony, płuca itp. niż surowce, które swoją wartość odżywczą odkrywają po specyficznych procesach technologicznych: suszenie, hydroliza.
Wartości odżywcze podrobów
O wartości odżywczej podrobów stanowi zawartość wysokowartościowego białka i tłuszczu, a także większa w porównaniu z mięsem bydła rzeźnego ilość i rozmaitość witamin oraz składników mineralnych. Do podrobów najcenniejszych pod względem odżywczym należą: wątroba, mózgi, nerki, ozory, serca i płuca. W przypadku żywienia psów i kotów surowce te wykorzystywane osobno nie powinny stanowić podstawy ich diety. Nie ma możliwości, aby jedno źródło białka zaspokoiło potrzeby bytowe psa lub kota na wszystkie niezbędne aminokwasy. Dlatego też zaleca się stosowanie kilku źródeł danego składnika odżywczego, aby wyeliminować pojawienie się jakichkolwiek ich braków. Wątpliwości dotyczące stosowania w żywieniu zarówno ludzi, jak i zwierząt mu towarzyszących takich surowców spożywczych, jak podroby związane są z obawą spożycia dużych ilości związków toksycznych i potencjalnie niebezpiecznych, które skumulowały się w narządach wewnętrznych zwierzęcia podczas jego życia. Badania dotyczące zawartości składników toksycznych, takich jak metale ciężkie i pozostałości leków weterynaryjnych, pokazują, że w narządach wewnętrznych zwierząt młodych – w przypadku bydła osobniki dwuletnie, trzody chlewnej osobniki ośmiomiesięczne, i przy zachowaniu wymaganych okresów karencji – nie są źródłem ryzyka związanego z obecnością badanych ksenobiotyków.
Wątroba
Wątroba zawiera w swoim składzie białka o wysokiej wartości biologicznej, duże ilości witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – szczególnie witaminy A oraz witamin rozpuszczalnych w wodzie (B1, B2, PP, B12). Wśród związków mineralnych wątroba jest cennym źródłem żelaza hemowego charakteryzującego się wysokim wskaźnikiem biodostępności. Wątroba jest narządem o wysokiej zawartości tłuszczu bogatego w kwasy tłuszczowe nasycone, dzięki czemu stanowi surowiec wysokoenergetyczny – jako nieliczna wśród wszystkich surowców pochodzenia mięsnego zawiera końcowe produkty szlaku metabolicznego kwasów nienasyconych z rodziny n-3 – kwas dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA) w ilościach 30 i 20 mg/100 g surowca. Największe ich ilości znajdują się w wątrobie wieprzowej.
Dzięki stosunkowo wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych nienasyconych, fosfolipidów oraz choliny dodatek wątroby do karm mokrych puszkowych i pasztetów poprawia właściwości reologiczne gotowego produktu oraz w bezpośredni sposób wpływa na poprawę smakowitości – ważny aspekt, o którym zapominamy w kontekście postrzegania roli podrobów w żywieniu psów i kotów.
Serca
Serca zarówno pod względem struktury tkanek, jak i wartości odżywczej można porównać do nerek i ozorów. Serca są bogate w witaminy z grupy B, szczególnie dużo znajduje się w nich witaminy PP. Mają one wyższą wartość energetyczną niż ozory i nerki ze względu na większą zawartość tłuszczu. Skład aminokwasowy białek serca odpowiada w dużym stopniu składowi tkanki mięśniowej, czyniąc go cennym źródłem endogennych aminokwasów. Wysoka zawartość białek tkanki łącznej powoduje, że długa i prowadzona w wysokiej temperaturze obróbka termiczna zmniejsza strawność składników odżywczych, głównie białka. Serca cielęce, podobnie jak inne cielęce podroby, są cenniejszym źródłem składników odżywczych niż serca wieprzowe czy wołowe. Ze względu na dużą zawartość tłuszczu i nasyconych kwasów tłuszczowych serca nie powinny stanowić podstawy diety psa czy kota.
Ilość podrobów w karmach
Przytoczone na samym początku artykułu wyniki ankiety Association for Pet Obesity Prevention (USA) z jednej strony wskazują na ogólną obawę opiekunów, że w karmach szczególnie wysoko przetworzonych ilość produktów ubocznych jest wysoka, a ich jakość jest niedookreślona, ale z drugiej strony opiekunowie powinni zwrócić uwagę na fakt, że obecność podrobów nie jest dyskwalifikująca w korzystnym odbiorze karmy zawierającej je w odpowiednich ilościach i proporcjach do pozostałych surowców. Szczególnie w tym aspekcie ważne są proporcje między podrobami a pozostałymi surowcami – zbyt wysoka ich ilość może prowadzić do powstawania problemów, m.in. z efektywnym ich trawieniem w przewodzie pokarmowym. Wynika to wyłącznie z faktu, że skoro podroby są wysoko wartościowym surowcem bogatym w białko i tłuszcz, to ich ilość w karmie, szczególnie mokrej, chcąc utrzymać odpowiednią gęstość energetyczną karmy, nie może być wysoka. Dlatego też karmy mokre o składach bogatych w podroby charakteryzują się wyższą wilgotnością, a proces ich trawienia jest szybszy niż możliwości wchłaniania strawionych składników odżywczych. Generuje to w niektórych przypadkach luźniejszy kał, a nawet biegunkę. Z kolei w przypadku karm suchych wysoka ilość podrobów pozwala na wykorzystanie większej ilości surowców z innych kategorii, np. pochodzenia roślinnego. Należy jednak nadmienić, że bez względu na ilość podrobów wszystkie karmy muszą pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie składniki w stopniu minimalnym, ale dzięki wykorzystaniu podrobów duża ich ilość jest dostarczana w ilościach wyższych i pozwalających na uzyskanie założonego celu żywieniowego.
Rola producentów
Poruszając temat podrobów (jako wybranej części surowców ubocznych), należy podkreślić rolę, jaką w komunikowaniu treści naukowych powinny odgrywać firmy produkujące karmy dla zwierząt. Hodowla zwierząt rzeźnych jest kosztowną, pochłaniającą zasoby środowiska naturalnego procedurą, której efektem jest dostarczenie wartości odżywczej dla ludzi i ich psów i kotów. Dlatego też warto wskazywać na to, że podroby w diecie psa i kota nie obniżają wartości odżywczej ich diety, nie stanowią żadnego ryzyka oraz dodawane w odpowiedniej ilości są nieodzowną częścią dobrze skomponowanej diety zdrowego psa lub kota. Wychodzenie naprzeciw oczekiwaniom „konsumentów” i oferowanie produktów opartych wyłącznie na mięsie nie jest strategią marketingową mającą podstawy w wiedzy. Takie komunikowanie treści marketingowych skupia się na mylnym przeświadczeniu, że karma zawierająca wyłącznie mięso jest przydatna w żywieniu psów i kotów. Dbając o wszystkie aspekty szeroko rozumianej wiarygodności naukowej, ekologicznej i społecznej, warto prowadzić edukację opiekunów związaną z rzetelną wiedzą związaną z żywieniem tak bliskich człowiekowi zwierząt, jakimi są psy i koty.
W Animal Island traktujemy wszystkie zwierzaki z szacunkiem, więc nie oszukujemy: nasze karmy dla psów i kotów są produkowane z lokalnych składników, bez zbóż zawierających gluten, sztucznych barwników i zagęstników oraz konserwantów, polepszaczy smaku i zapachu. W naszych posiłkach znajdziesz mięso i podroby jakości human grade (mogłyby się znaleźć na Twoim talerzu), soczyste, świeże, aromatyczne i od lokalnych dostawców.
Wszystkiemu, co niezdrowe mówimy kategoryczne: Nie! Dlatego nasze karmy są naturalnie pyszne!
Skład karmy ma znaczenie!
Karmy dla kota są dostępne w trzech wybornych miksach mięsnych: przepiórka z indykiem, kurczak z kaczką i kurczak z łososiem. Wyborna kompozycja tych soczystych mięs to gwarancja królewskiej uczty.
Kocią satysfakcję zapewniają:
- Aż 99% mięsa (bez zbędnych wypełniaczy oraz sosu i bulionu – samo mięso!).
- Mięso jakości human grade.
- W 100% naturalne i zdrowe składniki.
- Krótki i czytelny skład.
- Wyborna smakowitość, idealne dla kocich niejadków i wybrednych smakoszy!
Karmy mokre dla kota zostały docenione przez niezależne jury i nagrodzone: Plebiscyt Sfinksy MUST HAVE, Diamenty Zoologii. Karma mokra dla psa została również nagrodzona przez niezależne jury i nagrodzona Diamentami Zoologii.
hello@animalisland.eu
Anna Derkacz
Kierownik ds. Rozwoju Biznesu
Podsumowanie
Bazując na powyższych informacjach, na pytanie postawione na wstępie niniejszego opracowania należałoby odpowiedzieć tak, że karma bazująca na urozmaiconych surowcach pochodzenia zwierzęcego i roślinnego jest karmą o najwyższej wartości odżywczej. Dodatkowo specyfika zapotrzebowania psa lub kota na wiele aminokwasów, związków mineralnych, witaminowych i tłuszczy wymaga różnorakich ich źródeł, włączając w to podroby. Wynika to z faktu, że o jakości składników odżywczych bądź surowców będących ich głównymi źródłami decydują następujące parametry: jego zawartość w danym surowcu, wzajemne proporcje poszczególnych składników odżywczych oraz ich strawność. Szczególnie ten ostatni parametr jest istotny – nawet najbardziej wartościowe źródło składnika odżywczego nie zostanie wykorzystane przez ustrój, jeżeli nie ulegnie całkowitemu strawieniu, a uwolnione produkty trawienia nie zostaną wchłonięte w przewodzie pokarmowym.
Jedzenie traktowane jako czynność pobierania pokarmu oraz dostarczanie organizmowi cennych składników odżywczych powinno spełniać podstawową funkcję: sprawiać przyjemność zarówno opiekunowi, jak i jego czworonożnym podopiecznym. Można zatem traktować wielorakość dostępnych karm jako sposób na urozmaicenie codziennej diety psa lub kota. Pytanie tylko, czy zaspokajając własną potrzebę rozpieszczania psa lub kota, nie przyczyniamy się do wykorzystywania w produkcji karm wybranej grupy surowców, zapominając o tych, które mimo wysokiej wartości odżywczej traktujemy jako gorsze, niepotrzebne? A z pewnością, jeżeli są wykorzystywane w odpowiednich ilościach, są bezpieczne.
Tabela 1. Procentowe porównanie zawartości wybranych składników odżywczych w podrobach wołowych w stosunku do łopatki wołowej.
| Serce wołowe | Wątroba wołowa | Żołądki wołowe | Śledziona wołowa | |
| Białko ogółem | 86 | 99 | 59 | 89 |
| Wapń | 140 | 100 | 1380 | 180 |
| Żelazo | 221 | 251 | 30 | 2285 |
| Cynk | 46 | 1075 | 38 | 57 |
| Miedź | 302 | 7447 | 53 | 128 |
| Witamina E | 244 | 422 | 100 | 0 |
| Tiamina B1 | 274 | 217 | 0 | 57 |
| Ryboflawina B2 | 337 | 1024 | 24 | 138 |
| Niacyna | 167 | 292 | 20 | 186 |
| B6 | 55 | 215 | 3 | 14 |
| Kwas foliowy | 43 | 4143 | 71 | 57 |
| B12 | 215 | 1494 | 35 | 143 |
