Często przedsiębiorcy, którzy przekazują wszelkiego rodzaju darowizny (czy to w postaci pieniędzy, towarów, czy innych świadczeń), zastanawiają się nad konsekwencjami podatkowymi. Szczególnie ostatnio ze względu konflikt, który ma miejsce w Ukrainie, pojawiają się pytania o rozliczenia podatkowe darowizn wśród przedsiębiorców mocno zaangażowanych w pomoc Ukraińcom. W szczególności przedsiębiorcy zastanawiają się, czy przysługują im jakiekolwiek ulgi podatkowe. Na przykład pojawiają się pytania, czy wartość darowizny może stanowić koszt uzyskania przychodów w podatku dochodowym bądź czy może zostać odliczona od dochodu oraz czy od darowizny trzeba odprowadzić VAT. 

Aplikacja MyPetStory wyróżniona w konkursie

Niestety, jak to często w podatkach bywa, odpowiedź nie jest taka prosta. W praktyce bowiem podatkowe skutki darowizny będą zależeć od wielu czynników. Tym samym podmioty, które przekazują darowizny, spotkają się z różnymi konsekwencjami podatkowymi w zależności od przedmiotu darowizny, jej celu oraz statusu samego obdarowanego. W praktyce więc wartość potencjalnej „ulgi podatkowej” może być różna. Czasami może jej wręcz całkowicie zabraknąć. Warto więc o tym pamiętać, planując przekazanie darowizn. 

Magdalena Jaworska
doradca podatkowy i radca prawny

Podatek dochodowy

Należy pamiętać, że nie każda darowizna jest traktowana jako uzasadniająca po stronie przedsiębiorcy preferencję podatkową w podatku dochodowym. Co do zasady darowizn nie uważa się bowiem za podatkowe koszty uzyskania przychodów. 

Zarówno ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych zawierają katalog wydatków, których nie można zaliczyć do kosztów przedsiębiorcy. Wskazane ustawy jednoznacznie wykluczają możliwość ujęcia w kosztach uzyskania przychodów darowizn i ofiar wszelkiego rodzaju. Wyjątek stanowią nakłady poniesione na wytworzenie większości produktów spożywczych przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego. W takim wypadku przekazane artykuły spożywcze muszą zostać przeznaczone wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. 

W konsekwencji w większości przypadków nie można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wydatków na nabycie lub wytworzenie towarów przekazanych w darowiźnie. Przedsiębiorca – podatnik podatku dochodowego może jednak skorzystać z preferencji podatkowej w postaci odliczenia darowizny od dochodu do opodatkowania. Niemniej nie każda darowizna będzie podlegać takiemu odliczeniu. Tutaj należy bowiem spełnić określony cel darowizny wskazany w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Sfera zadań publicznych, o której mowa w ustawie, obejmuje w szczególności zadania w zakresie: 

  • pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób, 
  • działalności charytatywnej, 
  • podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, 
  • działalności na rzecz mniejszości narodowych, działalności na rzecz integracji cudzoziemców, 
  • ochrony i promocji zdrowia, 
  • działania na rzecz osób niepełnosprawnych, 
  • promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy, 
  • upowszechniania i ochrony praw kobiet oraz działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn, 
  • działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości, 
  • działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych, 
  • nauki, edukacji, oświaty i wychowania, 
  • krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodzieży, 
  • kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji, 
  • upowszechniania kultury fizycznej i sportu, 
  • ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego, 
  • porządku i bezpieczeństwa publicznego, 
  • obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,  
  • upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji, 
  • ratownictwa i ochrony ludności, 
  • pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą.  

Jednak, co ważne, nie każda darowizna na wyżej wskazany cel będzie podlegać odliczeniu. Podatnicy mogą bowiem odliczyć od podstawy opodatkowania darowiznę przekazaną na wskazane cele organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych. Warto więc przed udzieleniem darowizny sprawdzić status podmiotu obdarowanego. Sam cel darowizny (np. pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą) jako związany z pożytkiem społecznym jest bowiem niewystarczający. 

Organizacjami kwalifikowanymi uprawniającymi do odliczenia darowizn są m.in. jednostki prowadzące działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych. Takim podmiotem jest na przykład Polska Akcja Humanitarna. 

Specjalne zasady opodatkowania darowizn w związku z pomocą Ukrainie

Dodatkowo w obecnej sytuacji wojny w Ukrainie warto również mieć na uwadze uchwalone ostatnio specjalne regulacje dotyczące darowizn dokonywanych w związku z pomocą Ukrainie czy Ukraińcom. Tak zwana specustawa ukraińska wprowadziła korzystne rozwiązania podatkowe dla podmiotów, które zdecydowały się włączyć w pomoc charytatywną dla Ukrainy. 

Polscy przedsiębiorcy mogą zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wydatki na wytworzenie lub nabycie rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn, a także koszty poniesione z tytułu udzielenia nieodpłatnego świadczenia. Cel darowizny musi się jednak wpisywać w „przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy”. 

Co istotne, takie darowizny muszą: 

  • być przekazane od 24 lutego do 31 grudnia br.,
  • być przekazywane na rzecz określonego podmiotu, tj.:
  • organizacji opisanej w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a więc m.in. na rzecz stowarzyszenia i fundacji. Mogą to być organizacje podlegające przepisom polskim lub równoważnym przepisom regulującym działalność pożytku publicznego w Ukrainie,
  • jednostki samorządu terytorialnego,
  • Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
  • podmiotu wykonującego działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego w Polsce lub w Ukrainie.

Z ustawy nie wynika jednak wprost, by również darowizny przekazane bezpośrednio na rzecz osób fizycznych (np. Ukraińcom na granicy) mogły być rozliczone w kosztach uzyskania przychodów (jakkolwiek istnieją w tym zakresie pewne argumenty za obroną tezy o zaliczeniu takich darowizn do kosztów uzyskania przychodów).  Warto więc monitorować tę kwestię. Nie jest również wykluczone, że projektodawca rozszerzy wprost w ustawie zakres podmiotów kwalifikowanych dla celów preferencyjnego rozliczenia darowizn. 

Przed przekazaniem darowizny w związku z pomocą Ukrainie należy więc sprawdzić, czy obdarowanym jest podmiot kwalifikowany wskazany w specustawie. Podatnik powinien również pamiętać, że nie można rozpoznać w kosztach uzyskania przychodów ponownie tych wydatków, które zostały już rozliczone przez niego poprzez odpisy amortyzacyjne. 

VAT

Co do zasady, nieodpłatne świadczenie usług jest czynnością podlegającą opodatkowaniu VAT, chociaż w niektórych przypadkach opodatkowanie nie wystąpi pod warunkiem istnienia związku świadczonych usług z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą.

Co do zasady darowizny towarów podlegają natomiast opodatkowaniu stawką właściwą dla towaru będącego przedmiotem darowizny, jeśli podatnikowi przysługiwało prawo do odliczenia VAT od ich nabycia. 

Wyjątek w postaci zwolnienia z VAT darowizny towarów dotyczy jednak określonych środków spożywczych. Niemniej w związku z wejściem w życie 5 marca 2022 r. przepisów wprowadzających stawkę 0% VAT dla nieodpłatnych dostaw towarów lub świadczenia usług na cele związane z pomocą ofiarom działań wojennych w Ukrainie pojawiła się również preferencja podatkowa dla podatników VAT dokonujących darowizny innych towarów. 

Zastosowanie stawki 0% VAT (w miejsce stawki właściwej dla danego towaru):

  • obejmuje nieodpłatne dostawy towarów i nieodpłatne świadczenie usług,
  • na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy,
  • dokonane wyłącznie na rzecz: Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych, jednostek samorządu terytorialnego,
  • pod warunkiem zawarcia pisemnej umowy, z której wynika, że dostarczane towary lub świadczone usługi będą wykorzystane na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.

Stawka 0% VAT dotyczy co do zasady darowizn, które zostaną dokonane od 5 marca 2022 r. do 30 czerwca 2022 r. Przewidziano jednak możliwość wstecznego zastosowania stawki 0% VAT do nieodpłatnych dostaw towarów i nieodpłatnego świadczenia usług dokonanych od 24 lutego do 4 marca 2022 r. po spełnieniu wskazanych wyżej warunków oraz potwierdzeniu na piśmie, że towary i usługi zostały przekazane na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.

W zakresie VAT z preferencyjnej stawki nie skorzystają więc przedsiębiorcy przekazujący darowizny fundacjom i stowarzyszeniom nawet tym, które są zarejestrowane jako organizacje pożytku publicznego. Warto jednak pamiętać, że przepisy o VAT przewidują nadal zwolnienie darowizny produktów spożywczych dla organizacji pożytku publicznego. A tarcza antyinflacyjna wprowadziła na wiele artykułów spożywczych zerową stawkę VAT. Tym samym faktycznie w tych sytuacjach nie pojawi się obciążenie VAT w związku z darowizną. W zakresie VAT również warto śledzić na bieżąco dalsze kroki legislacyjne, nie jest bowiem wykluczone, że projektodawca zdecyduje się na wprowadzenie kolejnych zwolnień dla podatników VAT.