Dieta niskopurynowa jest specyficzną dietą z obniżoną zawartością puryn – związków heterocyklicznych zawierających azot. Puryny są bardzo potrzebne organizmowi, znajdują się we wszystkich komórkach organizmu i służą między innymi do budowy kwasów nukleinowych DNA i RNA. Końcowym metabolitem puryn jest kwas moczowy, który organizm wydala wraz z moczem. Każde zaburzenie metabolizmu puryn oraz transportu i wydalania kwasu moczowego może prowadzić do jego nadmiernego gromadzenia w organizmie. U ludzi najczęściej mówi się o wówczas o dnie moczanowej, u zwierząt o kamicy moczanowej.
Tekst: Agnieszka Kurosad, dr n. wet.
Vet Planet Sp. z o.o.
Kamica moczanowa
Kamica moczanowa występuje najczęściej u dalmatyńczyków, rasy z autosomalną recesywną wadą genetyczną – mutacją w genie SLC2A9. Gen ten koduje białko transportujące kwas moczowy w wątrobie i nerkach i przy jego prawidłowym działaniu związek ten jest usuwany z organizmu. Natomiast mutacja w tym genie powoduje, że mimo obecności enzymu przekształcającego kwas moczowy w allantoinę wydalaną z moczem, proces ten nie przebiega u tej rasy efektywnie. A dodatkowo obserwuje się ograniczenie wtórnej reabsorpcję kwasu moczowego w kanalikach nerkowych, co powoduje wzrost jego stężenia w moczu. Przy małej rozpuszczalności kwasu moczowego oraz współistniejącym kwaśnym pH moczu dochodzi do powstawania kryształów, a po ich konsolidacji – kamieni złożonych z moczanów amonu. Mutacja SLC2A9 u tej rasy jest homozygotyczna, co oznacza, że wszystkie dalmatyńczyki mają tę wadę w obu kopiach genu. Niemniej jednak częściej niż samice chorują samce. Kamica moczanowa może występować również u innych ras psów oraz u kotów. Bardzo często obserwuje się ją u buldogów angielskich, sznaucerów miniaturowych, shih-tzu i Yorkshire terierów. Czynnikami predysponującymi są choroby wątroby, głównie zespolenie wrotno-oboczne nabyte lub wrodzone oraz inne choroby, w przebiegu których dochodzi do zaburzeń przemiany kwasu moczowego w allantoinę i amoniaku w mocznik. Zauważono, że u psów z wrodzonym zespoleniem wrotno-obocznym zewnątrz-wątrobowym kamienie złożone z moczanu amonu występują w 36 do 100% przypadków. Warto też zaznaczyć, że zespolenie wrotno-oboczne czy kamica moczanowa występują również u kotów, a rasami predysponowanymi są między innymi: Persy, Main Coony, koty bengalskie oraz syjamskie.
Dietoterapia
Dietoterapia w kamicy moczanowej polega na ograniczaniu podawania pokarmów o wysokiej zawartości puryn. A ponieważ głównym ich źródłem dla zwierząt mięsożernych jest mięso – czyli białko, to dieta niskopurynowa jest jednocześnie dietą z ograniczoną zawartością białka. Warto zaznaczyć, że ponieważ puryny są dość powszechnym składnikiem diety, to znajdują się one w różnych źródłach pokarmowych w różnych ilościach. I mimo że ich wysokie ilości znajdują się przede wszystkim w czerwonych mięsach (głównie wieprzowina, jagnięcina, cielęcina) i podrobach (wątroba, nerki), to puryny są również obecne w rybach (makrela, łosoś, śledź, karp itd.) czy warzywach (kalafior, szpinak, groszek zielony). W przypadku żywienia człowieka dieta niskopurynowa jest tzw. dietą lacto-ovo-wegetariańską, składającą się z takich pokarmów, po spożyciu których powstaje mniej niż 50 mg kwasu moczowego. Zaliczamy do nich: mleko i jego przetwory, jaja, warzywa (ziemniaki, marchew, cukinia, pomidory), owoce (jabłka, truskawki), nasiona (ziarna słonecznika), tłuszcze i oleje oraz produkty zbożowe (kasza, ryż).
W przypadku psów źródłem białka w diecie domowej niskopurynowej są zazwyczaj: jaja, biały ser oraz białka roślinne (np. białko ziemniaka, soi). Literatura naukowa podaje, że znacznie lepsze efekty terapii uzyskano u psów przy stosowaniu specjalistycznych diet weterynaryjnych opartych na białku sojowym lub kazeinie niż na białku drobiowym. Niemniej jednak warto zaznaczyć, że diety te powinny być dietami wilgotnymi, a jeżeli nie jest to możliwe i pies akceptuje wyłącznie diety suche, to należy monitorować spożycie wody. Wysoka diureza wpływa bowiem na odpowiednie rozcieńczenie moczu i zwiększa możliwość usunięcia istniejących w pęcherzu moczowym kryształów. Warto też zaznaczyć, że specjalistyczne diety niskopurynowe pozwalają na alkalizację moczu, co ogranicza wytrącanie kryształów moczanu amonu. W większości przypadków wymagana jest jednoczesna farmakoterapia.
Dieta niskopurynowa jest skuteczna w profilaktyce kamicy moczanowej u psów. Zazwyczaj jest dietą do długotrwałego stosowania poza przypadkami, kiedy przyczyną kamieni jest zewnątrzwątrobowe zespolenie wrotno-oboczne, możliwe do operacyjnego zamknięcia.
Piśmiennictwo:
Devriendt N., Paepe D., Serrano G. et al., Plasma amino acid profiles in dogs with closed extrahepatic portosystemic shunts are only partially improved 3 months after successful gradual attenuation, J Vet Intern Med. 2021;35:1347–1354.
Proot S., Biourge V., Teske E., Rothuizen J., Soy Protein Isolate versus Meat-Based Low-Protein Diet for Dogs with Congenital Portosystemic Shunts, J Vet Intern Med 2009;23:794–800.
Westropp J.L., Larsen J.A., Johnson E. G. et al., Vincent Biourge and Yann Queau, Evaluation of dogs with genetic hyperuricosuria and urate urolithiasis consuming a purine restricted diet: a pilot study, BMC Veterinary Research (2017) 13:45 DOI 10.1186/s12917-017-0958-y.
Zhang Y., Chen S., Yuan M. et al., Gout and Diet: A Comprehensive Review of Mechanisms and Management, Nutrients 2022, 14, 3525. https://doi.org/10.3390/nu14173525
