Dirofilarioza. Robaczyca psów i kotów.

Tekst: Adrianna Iwan

Dirofilaria immitis

Jest najbardziej patogenicznym gatunkiem wśród filarii. Występuje powszechnie na całym świecie. Żywicielami pośrednimi tego nicienia jest wiele gatunków komarów z rodzajów Anopheles spp., Aedes spp. oraz Culex spp. Nicień ten lokalizuje się w tętnicach płucnych. Przy dużej inwazji może znajdować się w prawej komorze serca. Jest to pasożyt głównie psowatych, ale można go spotkać również u kotów i fretek. Żywicielami pośrednimi nicienia są samice komarów. Koty są o około 80% bardziej odporne na zarażenie. Wynika to z faktu, że wiele komarów przenoszących pasożyta nie pobiera krwi od kotów. Wyjątkiem w tej sytuacji są komary Culex pipiens, które upodobały sobie koty. Wskaźnik transmisji dirofilarii zależy w znacznej mierze od gatunku komara, jaki występuje na danym terenie. Bardzo duże znaczenie mają także warunki klimatyczne, zwłaszcza duża wilgotność. Do tej pory nicień występował endemicznie na terenie południowej i wschodniej Europy. W ostatnich latach odnotowuje się jednak wzrost liczby przypadków w Europie Środkowej. Inwazje D. immitis są częste w krajach basenu Morza Śródziemnego, zwłaszcza we Włoszech. Pojedyncze przypadki stwierdzano na Węgrzech, Słowacji i w Czechach. Obecnie uważa się, że pasożyt ten nie występuje endemicznie na terenie naszego kraju. Robaczyca sercowa jest rzadko diagnozowana w Polsce. Pierwszy przypadek opisano w 2012 r. Jednak coraz cieplejszy klimat oraz zwiększające się przemieszczanie zwierząt towarzyszących mogą zmienić tę sytuację.

Dirofilarioza sercowo-płucna to przewlekła inwazja, a objawy choroby mogą pojawić się dość późno. Objawy kliniczne rozwijają się stopniowo. Zarażone zwierzęta mogą nie wykazywać objawów przez kilka miesięcy, w niektórych przypadkach nawet kilka lat. Dirofilariozie prawie zawsze towarzyszą przewlekły kaszel, postępująca niewydolność oddechowa, nietolerancja wysiłkowa, duszność. Mogą występować z czasem omdlenia po wysiłku. Długotrwałe przebywanie pasożytów w naczyniach płucnych może prowadzić do rozwoju nadciśnienia płucnego i wtórnego zwłóknienia miąższu płuc. W inwazji D. immitis może pojawić się alergiczne zapalenie płuc. Może także dochodzić do uszkodzenia nerek. W inwazji przewlekłej dochodzi do znacznego pobudzenia humoralnej odpowiedzi immunologicznej, w wyniku czego powstają kompleksy immunologiczne, które są wychwytywane głównie w nerkach. Gromadzenie się tych kompleksów może prowadzić do rozwoju kłębuszkowego błoniastego zapalenia nerek. W organizmie psa obumarłe nicienie mogą być powodem zatorów w naczyniach krwionośnych.

W przypadku kotów liczba doniesień na temat tej postaci dirofilariozy jest znacznie niższa niż u psów. Co ciekawe, obecność D. immitis opisano po raz pierwszy w 1921 r. w sercu kota w Brazylii. Objawy kliniczne u kotów są zwykle niespecyficzne i jeśli występują, to obejmują głównie objawy ze strony układu oddechowego: przerywany kaszel, duszność, przyspieszony oddech oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe – wymioty, biegunka, utrata masy ciała. U niektórych osobników mogą pojawić się ostre objawy ze strony układu oddechowego określane jako syndrom płucny (Heartworm Associated Respiratory Disease; HARD). Możliwy jest też przebieg bezobjawowy z nagłą śmiercią zwierzęcia.

Zarażenie nicieniami sercowymi może być wykryte w badaniach krwi, poprzez wykazanie obecności mikrofilarii lub antygenów dorosłych osobników w osoczu lub surowicy, występują one ok. 6-8 miesięcy po zarażeniu.

Dirofilaria repens

Jest przyczyną postaci skórnej dirofilariozy u psów. Wektorami tej postaci dirofilariozy w Polsce są komary Culex pipens i Aedes vexans. W jej przebiegu powstają guzki, które są zlokalizowane śródskórnie, podskórnie, w tkance mięśniowej, a nawet w gałce ocznej. Pasożyt może migrować w tkankach, stąd może być spotykany w jamach ciała, worku osierdziowym, stawie kolanowym. Nicień ten, w porównaniu z D. immitis, jest rozpoznawany znacznie częściej w naszym kraju. Pierwotnie pasożyt ten występował głównie w krajach śródziemnomorskich, Afryce i Azji. Obecnie znacznie poszerzył swój geograficzny zasięg. W Polsce zauważa się, że jego występowanie jest częstsze w centralnym obszarze kraju. Zarażenie na tle D. repens często ma przebieg bezobjawowy, a pasożyty są wykrywane przypadkowo. Jawna klinicznie postać choroby charakteryzuje się obecnością podskórnych guzków, zwykle niebolesnych, które mogą znajdować się na głowie, szyi, grzbiecie, brzuchu i kończynach. W guzkach tych znajdują się dorosłe postacie pasożyta. Ciężka inwazja może prowadzić do wystąpienia uogólnionej reakcji typu alergicznego (forma nadwrażliwości na antygeny pasożyta). Zarażenie może również przybierać formę dermatozy, która w większości przypadków objawia się w postaci grudkowego zapalenia skóry, z towarzyszącym mu silnym świądem. W okolicach kończyn tylnych, krocza i okolicy krzyżowo-lędźwiowej mogą pojawić się grudki, rumień, wyłysienia, hiperpigmentacja skóry. Dorosłe nicienie mogą przeżyć w tkankach wiele lat, a psy z mikrofilariami są głównym rezerwuarem zarażenia i tym samym są źródłem inwazji dla komarów. Informacje na temat występowania zarażenia D. repens u kotów w Europie są bardzo ograniczone. W 2023 r. w Hiszpanii opisano pierwszy przypadek zarażenia D. repens w tym kraju u bezdomnego kota. Podczas zabiegu chirurgicznego z wewnętrznej części powrózka nasiennego usunięto dwa poruszające się nicienie. W Europie łącznie opisano do tej pory ponad 30 przypadków podskórnej dirofilariozy u kotów, m.in. w Rumunii, we Francji, na Ukrainie i we Włoszech. Włochy są uważane za kraj najbardziej endemiczny dla dirofilariozy. Choroba u kotów objawia się podobnie jak u psów, z tą różnicą, że występowanie grudek, rumienia, wyłysienia i świądu to najczęstsze objawy kliniczne.

Człowiek bywa przypadkowym żywicielem dirofilarii. Z reguły są to pojedyncze inwazje, ponieważ nicień rzadko osiąga dojrzałość, to brak jest mikrofilarii we krwi. Inwazja pasożyta objawia się najczęściej w postaci podskórnego guzka. W Europie odnotowano ponad 300 przypadków tej parazytozy u ludzi, głównie były to podskórne inwazje D. repens.

Literatura:

Kandefer-Gola M., Żebrowski K. (2022), Inwazja Dirofilaria immitis – opis przypadku, Magazyn Weterynaryjny; 1.

Karaś-Tęcza J., Łukaszewska J., Dawidowicz J., Słobodzian I. (2016), Zarażenia Dirofilaria repens u psów okiem dermatologa i hematologa, Magazyn Weterynaryjny; 1.

Niziołek R., Rutkowska K. (2009), Dirofilarioza psów i kotów, Życie Weterynaryjne; 84(10).

Pană D., Rădulescu A., Mitrea I.L., Ionita M. (2020), First report on clinical feline heartworm (Dirofilaria immitis) infection in Romania, Helimthologia; 57(1): 49–56.

Tarello W., Clinical Aspects of Dermatitis Associated with Dirofilaria repens in Pets: A Review of 100 Canine and 31 Feline Cases (1990–2010) and a Report of a New Clinic Case Imported from Italy to Dubai, J. Parasitol. Res. 2011.

Villanueva-Saz S., Martinez M.V., Alsina S. i wsp. (2023), First report on natural infection by Dirofilaria repens in a cat in Spain: case report and literaturę review of feline subcutaneous dirofilariosis in Europe, Springer; 48: 1195–1201.