Autor dr Marta Mierzeńska
Jezioro Tanganika to jedno z największych jezior na Ziemi. Powstało około 12 milionów lat temu. Jest drugim w kolejności po jeziorze Bajkał najgłębszym akwenem słodkowodnym na świecie – jego maksymalna głębokość wynosi około 1435 m. Jest położone w Afryce, na terenie Wielkiego Rowu Zachodnio-Afrykańskiego, i rozciąga się na długości około 670 kilometrów. Jezioro Tanganika leży na terenie czterech państw: niewielka północno-wschodnia część akwenu przynależy do Burundi, wschodnie wybrzeże – do Tanzanii, zachodnie – do Demokratycznej Republiki Konga, a południowe – do Zambii. Bogactwo gatunków ryb tego jeziora od lat fascynuje akwarystów. Niżej przedstawię podstawowe zasady przygotowania zbiornika dla ryb z tego akwenu.
Podłoże
W zbiorniku z rybami z jeziora Tanganika nie powinno się stosować innego podłoża niż piasek kwarcowy. Piasek jest nie tylko naturalnym podłożem w jeziorze, lecz także jest w zasadzie jedynym podłożem odpowiadającym potrzebom tanganickich ryb. Modny ostatnio piasek koralowy to nic innego jak pokruszony koralowiec. Dodatkowo podłoże nie powinno negatywnie wpływać na parametry wody. Znaczna część podłoży oferowanych na rynku, szczególnie do zbiorników roślinnych, zmiękcza wodę i obniża jej pH, co jest niepożądane w zbiornikach tanganickich.
Należy też wybierać piasek o naturalnym, szarawym kolorze. Piasek zbyt jasny może negatywnie wpływać na zachowania ryb. Dobrze jest stosować grubą warstwę piasku, zwłaszcza dla gatunków ryb kopiących w podłożu warstwa piasku powinna wynosić co najmniej 5 cm. Przed wsypaniem do akwarium warto kilkakrotnie wypłukać piasek pod bieżącą wodą.
Dekoracje
Układając dekoracje w zbiorniku przeznaczonym dla ryb z jeziora Tanganika, trzeba dostosować je do potrzeb konkretnych mieszkańców. Innych dekoracji będą wymagały muszlowce i pielęgnice piaskowe, a innych naskalniki czy trofeusy. Szczegółowe opisanie poszczególnych wymagań przekracza łamy niniejszego artykułu, ale informacje te są obecnie łatwo dostępne. Warto jednak nadmienić, że nawet w akwariach z muszlowcami i pielęgnicami piaskowymi można dodać kilka drobnych dekoracji skalnych. Nie tylko urozmaicą nam wystrój akwarium, lecz także będą stanowiły schronienie dla ryb, szczególnie podczas okresów tarła.
Wybierając kamienie, należy pamiętać, że nie mogą one mieć ostrych krawędzi. Spłoszone ryby, uderzając o kamień, mogą się pokaleczyć. Jest to szczególnie ważne u gatunków o dużych oczach, takich jak przedstawiciele rodzaju Xenotilapia, Cyathopharynx czy Ophthalmotilapia. Liczbę skał i ich ułożenie należy oczywiście dostosować do obsady. Spośród najpopularniejszych skał i kamieni można polecić serpentynity, piaskowce, wapienie, dolomity czy marmury. Z kamieni tych można łatwo ułożyć rozmaite konstrukcje skalne z grotami i zakamarkami, które zapewnią odpowiednie warunki dla wybranych przez nas gatunków.
Warto poświęcić nieco uwagi tłom. Na rynku jest dostępnych dużo profesjonalnie wykonanych produktów, które do złudzenia imitują zbocza skalne. Ich wadą jest jednak dość wysoka cena. Oczywiście takie tła można wykonać samemu, trzeba jednak uważać, aby nie używać materiałów mogących szkodzić rybom. Dodatkowo tło nie powinno zajmować zbyt dużej części akwarium i ograniczać przestrzeni do pływania. Alternatywą dla teł strukturalnych mogą być tła jednolite, naklejane na tylną szybę akwarium. Jest to nie tylko proste i tanie rozwiązanie, lecz także nie zabiera przestrzeni w zbiorniku. Takie tła potrafią też ładnie podkreślić przedmioty znajdujące się przed nimi. Dobrze, gdy tło jest jednolite, najlepiej w ciemnym kolorze.
Oprócz tła i dekoracji kamiennych w zbiorniku tanganickim w zależności od potrzeb ryb możemy też umieścić muszle. Mogą to być dostępne u nas na rynku muszle biotopowego ślimaka Neothauma tanganyicense lub zwykłe muszle winniczka czy ampularii.
Rośliny
Roślinność w jeziorze Tanganika istnieje, choć nie jest jej dużo, i występuje głównie w piaszczystych estuariach i mulistych strefach przybrzeżnych. Wśród roślin zamieszkujących jezioro Tanganika można wymienić: Ceratophyllum demersum, Hydrilla verticillata, Najas marina, Pistia stratiotes, Potamogeton pecinatus, P. schweinfurthoo oraz Valisneria spiralis. Rośliny nie występują na głębokości poniżej 10 m.
Niewiele jednak z wyżej wymienionych gatunków jest dostępnych w handlu, a nawet te, które można kupić, należą z reguły do innej odmiany/podgatunku niż ta występują ca w jeziorze Tanganika. Dobór zbliżonych roślin jest możliwy, chociaż nie wszystkie gatunki są odpowiednie do tanganickich parametrów wody i często skąpego oświetlenia. Niemniej jednak można rozważyć umieszczenie kilku roślin, trzeba tylko pamiętać, że niektóre mogą zostać zjedzone przez ryby roślinożerne lub zostać wykopane przez ryby kopiące. Ich ulokowanie powinno być dobrze przemyślane, a same rośliny – dobrze zabezpieczone, np. za pomocą dekoracji z kamienia. Wśród roślin ogólnodostępnych, które można wykorzystać w aranżacji, są:
nurzańce – Vallisneria spiralis, V. gigantea, V. nana. Są to pospolite i bardzo popularne rośliny, komponujące się z wystrojem tanganickim. Są równocześnie mało wymagające i dość wytrzymałe;
rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum). Podobnie jak nurzańce jest to roślina występująca na całym świecie;
moczarka (Elodea canadensis). Zarówno moczarka kanadyjska, jak i moczarka argentyńska (Egeria densa) to bardzo popularne rośliny;
jezierza (Najas guadalupensis). Łatwa w hodowli i utrzymaniu roślina, która nie ma dużych wymagań;
Spośród innych roślin wytrzymujących warunki panujące w tanganickim akwarium można wymienić anubiasy oraz mikrozoria. Mimo że dość często są stosowane przez hodowców, nie przypominają gatunków występujących w jeziorze Tanganika. Choć jest to rzecz gustu, w mojej opinii nie pasują do tanganickich akwariów.
Oświetlenie
Oświetlenie w akwariach tanganickich powinno być dostosowane do gatunków, które zasiedlają zbiornik. W zbiornikach stojących przy oknie lub naprzeciwko okna można w zasadzie zrezygnować z oświetlenia. W zbiornikach opartych na oświetleniu sztucznym najlepiej stosować światło o białej barwie. Jego moc zależy od tego, czy mamy do czynienia z gatunkami stref przybrzeżnych czy głębin. Sam typ oświetlenia (świetlówki, ledy) jest kwestią wyboru akwarysty. Nie należy stosować oświetlenia wybarwiającego, które zmienia kolory ryb, co może wpływa na ich naturalne zachowania!
Woda
Podstawowe parametry wody w jeziorze Tanganika to: odczyn pH 8,6–9,2, twardość ogólna 7–11°n, twardość węglanowa 16–18°n (mierzona przy pomocy testów akwarystycznych – patrz niżej), temperatura 24–29°C. W dzisiejszych czasach możliwe jest dokładne odwzorowanie parametrów wody z jeziora Tanganika w akwarium. Wystarczy uzyskać wodę oczyszczoną chemicznie, np. za pomocą filtra RO, i dodać odpowiednią ilość specjalnego mineralizatora. Warto jednak podkreślić, że takie dokładne odwzorowanie nie jest konieczne. Najważniejsza jest stabilność parametrów. Ryby tanganickie są zasadolubne, choć nie akceptują, rzecz jasna, każdej wody. Za graniczne parametry, które powinniśmy im zapewnić w akwarium, uznajemy: odczyn pH 7,8–8,5, twardość ogólną 7–12°n, twardość węglanową 8–15°n i temperaturę 24–28°C zależnie od gatunku ryb.
Należy pamiętać, że twardość ogólna (całkowita, Two, GH) to suma twardości węglanowej i niewęglanowej wody. Tym samym twardość ogólna jest zawsze większa bądź równa twardości węglanowej. Jednak w przypadku testów wykorzystywanych w akwarystyce często wynik bywa odwrotny. Jest to spowodowane tym, że odczynniki te nie mierzą jedynie twardości węglanowej (czyli stężenia wodorowęglanów wapnia i magnezu), ale stężenie wszystkich węglanów i wodorowęglanów, łącznie z sodowymi i potasowymi. Stąd też pojawia się wynik pozornie wyższej wartości Tww nad Two.
Warto zauważyć, że powyższe parametry są mniej więcej zbieżne z wodą wodociągową w większości polskich miast. W przypadku konieczności korekty możemy dostosować parametry za pomocą łatwo dostępnych specjalistycznych soli. Należy jednak pamiętać o badaniu wyjściowych parametrów wody i obliczeniu odpowiedniej dawki wspomnianych soli, oraz o tym, że parametry wody kranowej mogą się okresowo zmieniać.
Filtracja
W każdym akwarium przed wpuszczeniem ryb musi namnożyć się odpowiednia liczba bakterii odpowiedzialnych za rozkładanie produktów przemiany materii, czyli za cykl azotowy. Szczegółowy opis tego cyklu wykracza poza ramy niniejszego artykułu, istotne jest jednak, że zbiornik przed wpuszczeniem ryb powinien być dojrzały.
Ponieważ w zbiornikach tanganickich z reguły mało jest roślin, które wspomagają filtrację, powinny być w nich umieszczone wydajne filtry. W zbiornikach średnich (od 240 do 400 litrów) i dużych (pow. 400 litrów) powinny to być co najmniej dwa filtry. Można stosować zarówno filtry wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Dobierając filtry, warto stosować zasadę, żeby do konkretnego litrażu zastosować filtry 2- lub 3-krotnie większe w stosunku do danych podawanych przez producenta. I tak, do akwarium 60-litrowego będzie pasował np. filtr przeznaczony do akwariów 150 l.
Za podstawę filtracji powinny służyć wkłady biologiczne, stanowiące podłoże dla bakterii. W dobrze funkcjonującym zbiorniku wystarczy zwykły wkład gąbkowy, oczywiście odpowiedniej objętości. Wkłady chemiczne nie są w zwykłych okolicznościach konieczne, chociaż może zajść konieczność ich zastosowania, np. po okresie leczenia. Niezależnie od objętości wkładów ważna jest także moc zastosowanych filtrów. Powinny one zapewniać lekki ruch wody na dnie akwarium, umożliwiający zebranie zanieczyszczeń. Jeśli filtry są za słabe, można zastosować dodatkowe głowice lub cyrkulatory.
Nawet najlepiej filtrowaną wodę należy podmieniać. Pomijając rozbudowane systemy ciągłej podmiany wody, standardowo należy podmieniać 10–25% wody raz na tydzień. Częstotliwość i wielkość podmian należy uzależnić od poziomu azotanów (NO3) w akwarium i dostosować tak, aby maksymalny ich poziom nie przekraczał 25–30 mg/l.
Woda w zbiorniku tanganickim powinna być dobrze natleniona. Bardzo często stosuje się napowietrzacze akwarystyczne. Jeśli jednak zastosujemy jako wylot filtra deszczownię, napowietrzanie nie jest konieczne.
Wszystkie przedstawione wyżej ogólne zasady dotyczą tworzenia zarówno małych, jak i dużych tanganickich zbiorników. Jednak do powyższych zasad należy dołożyć jeszcze jedną, bardzo istotną – zawsze należy dobierać wielkość akwarium do planowanej obsady, a gatunki łączyć w nim według preferencji żywieniowych i typów zachowań. Spełniając te wymogi, będziemy cieszyć się dobrze funkcjonującym stabilnym zbiornikiem.
