Autor Sabina Janikowska
coach, www.manikowska.eu
Osobowość, powtarzając za Wikipedią, to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek.
Osobowość posiada każdy z nas. Każdy z nas posiada cechy charakteru, które odróżniają nasz sposób zachowania i myślenia od innych osób. Mimo tego psychologia definiuje i kategoryzuje główne i powtarzalne cechy jednostki. Opisuje typy osobowości, których to „typów” jest bardzo wiele i zależnie od autora są one nazwane i pogrupowane. Tak więc, mimo osobistego sposobu bycia i życia, każdego z nas można zakwalifikować do którejś z kategorii, opisać i nazwać. W tym artykule przedstawię najpopularniejszą, hipokratejską typologię. Hipokrates opisuje cztery typy osobowości i zalicza do nich: sangwinika, choleryka, melancholika i flegmatyka. Pokrótce przedstawię teraz opis każdego z wymienionych typów.
Zacznę od sangwinika. Sangwinik to człowiek o bardzo zmiennych emocjach, jego „stan ducha” zależy od tego, co dzieje się wokół niego. To osoba „żywa”, radosna. Jeśli jednak wydarzy się coś, co nie jest po jego myśli, natychmiast robi się smutny. Sangwinik to „duże dziecko”. Jest człowiekiem bardzo emocjonalnym. Sangwinik lubi się bawić, lubi ludzi, jest bardzo towarzyski i wrażliwy. Jego wrażliwość sprawia, że często balansuje on między poczuciem wielkiego szczęścia a dojmującym smutkiem. Sangwinik nie lubi się nudzić. Żmudne i powtarzalne zadania nużą go bardzo szybko. Jest żywotny, radosny, bardzo towarzyski, prostolinijny, sprytny. Ale! Ma też sporo innych cech, takich jak: zmienność zdania pod wpływem emocji, bałaganiarstwo, chaotyczność działania, emocjonalność, szybka rezygnacja z podjętych działań. Lubi być w centrum zainteresowania. Sangwinik nienawidzi sztywności – reguł, schematów, norm postępowania.
Jeśli w swojej pracy spotykasz sangwinika, możesz poczuć się naprawdę dobrze, ponieważ ten typ osobowości jest wrażliwy na potrzeby innych ludzi. W rozmowie z takim człowiekiem staraj się zachować jego osobisty styl. Pamiętaj, że ten rodzaj osobowości może mieć problem z szybkim podjęciem decyzji. W rozmowie używaj zwrotów wyrażających emocje.
Choleryk to urodzony przewódca. Zazwyczaj dobrze wie, czego chce. Lubi jasne zasady. Bywa charyzmatyczny. Jest osobą nastawioną na realizację celów, rzadko kiedy rezygnuje z powziętych planów. Ma „sztywne” i stałe poglądy. Nie szanuje ludzi, którzy nie potrafią o siebie zawalczyć. Zależy mu na tym, aby inni myśleli tak jak on. Bywa, że jednoznacznie narzuca swoje zdanie. Jest przekonany o swojej racji. Nie lubi przepraszać i wątpić. Wie zawsze najlepiej. Lubi zmiany. Posiada bardzo dobre zdolności organizacyjne. Działa szybko i dynamicznie. Bardzo dobrze czuje się w sytuacjach, kiedy musi podjąć decyzję. Jest człowiekiem dynamicznym, bardzo energicznym, pobudliwym. W pracy sprawdza się w sytuacjach trudnych. Często bywa pracoholikiem. Jest osobą pewną siebie, lubiącą nowe wyzwania.
Jak sobie z nim radzić? Wyrażaj uznanie i podziw. Szanuj jego zdanie. Jeśli jesteś sprzedawcą i masz kontakt z cholerykiem, zazwyczaj będzie to osoba, która bardzo dobrze wie, po co przyszła do sklepu. Jeśli zadaje pytania, udziel mu konkretnych odpowiedzi. Doceń jego wnikliwość. Jeśli znajdziesz się w sytuacji odmiennego zdania, nie daj się wyprowadzić z równowagi, ponieważ możesz rozpętać „wojnę”. Cholerycy to osoby o bardzo wysokiej pobudliwości.
Melancholik to człowiek często zamyślony, „nieobecny”, lubiący wręcz „zanurzać się” w swoim świecie. Bywa bardzo pragmatycznie nastawiony do życia. Jest osobą sumienną, bardzo wymagającą zarówno w stosunku do siebie, jak i do innych. Jest wrażliwcem, co może powodować u niego wahania nastrojów, przy czym nie są to zmiany „dwubiegunowe”, tak jak u opisanego wcześniej sangwinika. Melancholik przeżywa siebie i świat bardzo poważnie. Bywa, że jego wysokie oczekiwania względem siebie powodują u niego niskie poczucie własnej wartości. To człowiek, który nie lubi być w centrum uwagi. Ostrożnie dobiera sobie przyjaciół. Lubi samotność. Jest osobą spokojną, stonowaną.
Jeśli spotykasz melancholika w sytuacji zawodowej, pamiętaj, że jest to osoba, która potrzebuje planu, szczegółów, konkretu. Uważaj na krytykę, ponieważ melancholicy to ludzie, którzy każdą krytykę traktują bardzo osobiście. Są to osoby z reguły nieufne. Jeśli melancholik Ci uwierzy i zaufa, z reguły jest osobą lojalną i stałą w uczuciach.
Flegmatyk jest z natury osobą bardzo spokojną, zrównoważoną, nielubiącą pośpiechu, zbytniej spontaniczności i szybkich decyzji. Z reguły nie okazuje emocji, więc bywa, że trudno domyślić się, jak naprawdę się czuje w konkretnej sytuacji. Nie lubi być w centrum zainteresowania, mimo tego lubi ludzi, może być serdeczny i akceptujący. Niepowodzenia go nie zrażają, ponieważ przyjmuje on życie takim, jakie ono jest. Z reguły to człowiek troskliwy, wspaniały rozmówca, potrafiący słuchać. Jest wyrozumiały. Trudno go wyprowadzić z równowagi. W pracy jest osobą zgodną, lecz swoje obowiązki najczęściej i zazwyczaj odkłada „na później”. Lubi dokładność, analityczne myślenie, brak pośpiechu. Jego celem jest spokój, opanowanie i poczucie bezpieczeństwa. Flegmatyk bardzo nie lubi zmian, ponieważ burzą one jego „dobrze poukładane” życie. Flegmatycy to urodzeni mediatorzy, ponieważ potrafią słuchać, potrafią właściwie ocenić sytuację i odnaleźć adekwatne rozwiązania. Flegmatykowi brak jest entuzjazmu i energii. Zdarza mu się popadać w depresję, ponieważ każda sytuacja stresogenna obciąża jego system nerwowy.
Jeśli w swojej pracy spotykasz flegmatyka, pamiętaj, że dla tego typu osób wartością jest logika i dociekanie. W rozmowie z takim klientem posługuj się faktami, liczbami, danymi.
Wyżej przedstawiłam w ogólnym zarysie cechy cztery typów charakteru. Jest to opis „umowny”, ponieważ realnie każdy z nas posiada cechy zawarte w każdym z opisów. Oznacza to, że możemy być władczymi cholerykami, lecz w sytuacjach interpersonalnych, kiedy ktoś uaktywnia w nas wrażliwość, z wymienionego choleryka zamieniamy się w ciepłego wrażliwca, jakim jest sangwinik. Bywa też, że na ogół cierpliwy i małomówny flegmatyk, kiedy ktoś mocno naruszy jego granice bezpieczeństwa, może nagle przemienić się w groźnego choleryka. Wspominam o tym, ponieważ wiem, że każdy z nas dąży do dookreślenia swojej własnej typologii zachowań i cech. Wspominam o tym także z tego powodu, że każdy z nas, mimo posiadania „trzonu” osobowości, w sytuacjach nagłych, zaskakujących uruchamia takie cechy i reakcje, o które się nigdy nie podejrzewał.
Każdy człowiek, który posiada cechy przynależne jednemu z wymienionych czterech typów osobowości, może w swoim zachowaniu być osobą „miękką”, zdolną dostosować się do zdania innych, elastyczną w sytuacjach trudnych, potrafić na chwilę odejść od swoich reguł i norm, jeśli tego wymaga rozwój wydarzeń.
Czymś, co stanowi o tym, że ktoś posiada „trudną osobowość”, jest jego sztywność, czyli brak umiejętności dostosowania się choćby na chwilę do zmiany w życiu, w danej sytuacji czy w relacji. Sztywność powoduje, że bardzo trudno jest cholerykowi ustąpić i zawsze to on musi mieć ostateczne zdanie. Sztywność to brak umiejętności zachowania realnego dystansu i odnalezienia siebie niezależnie od tego, w jakiej sytuacji się znaleźliśmy.
W opisach typów pokrótce wspominałam tylko o tym, w jaki sposób rozmawiać z danym człowiekiem. Ale nie jest to artykuł o typach klientów, tylko o tym, jak radzić sobie z tzw. trudnymi osobowościami. Stawiam tezę, że każdy z nas, w zależności od dnia, nastroju czy chwili może być tzw. trudną osobowością. Mam na myśli taki rodzaj zachowań, które uaktywniają się w nas pod wpływem stresu, kiedy sprawy idą nie po naszej myśli albo kiedy wszystko wymknęło się spod kontroli. Aby potrafić sobie pomóc w takich trudnych sytuacjach, warto jest znać siebie i wiedzieć, co nas uaktywnia w kontakcie z innymi osobami. Jakie nasze cechy charakteru „ścierają się” z cechami innych osób. Zdaję sobie sprawę, że istnieją techniki rozmowy adekwatne do odpowiedniego typu osobowości, ale na opisanie ich nie ma miejsca w tym artykule.
Przyjęłam tezę, że tym, z czym najczęściej się spotykamy w kontakcie interpersonalnym „od – do”, jest gniew, ponieważ to właśnie gniew odczuwamy najczęściej, kiedy czujemy się atakowani i tracimy poczucie bezpieczeństwa. I zapewne każdy z nas wie, że gniew to nie tylko sytuacja „wprost”, gniew to bardzo często sytuacje bierno-agresywne, kiedy mocno czujemy, że coś jest nie tak, a osoba, z którą realizujemy interakcję, jest z pozoru miła i uśmiechnięta. Gniew, wbrew pozorom, to pozytywne uczucie, ponieważ nie budzi w nas chęci ucieczki, tylko działania i konfrontacji. Najczęściej pojawia się z powodu: naruszenia naszych praw, kiedy jesteśmy zagrożeni stratą lub czujemy się bezradni i lekceważeni. Gniew ma zawsze uzasadnione przyczyny i nie wolno go ignorować, ponieważ jest jednoznaczną informacją, że stało się coś, co dla nas jest zagrażające. Mimo tego gniew powinien być opanowany.
Jak to zrobić? Proponuję kilka bardzo prostych technik:
– głęboko oddychaj
– policz do 100 wstecz co dwa
– na chwilę skup uwagę na określonym przedmiocie w pomieszczeniu
– powtarzaj w myślach „Tylko spokojnie, tylko spokojnie”.
Powyższe, to tylko początkowe kroki. Co zrobić, aby pójść dalej w sytuacji konfliktu z „trudną osobowością”?
– Nie traktuj sytuacji osobiście. Nie jest ona kwestią Twojej słabości, to tylko określona interakcja między ludźmi.
– Zastanów się, do kogo pierwotnie należał „problem”. Być może choćby częściowo jest to problem innej osoby.
– Stale miej na uwadze, że ważniejszym celem jest zazwyczaj potrzeba utrzymania związku lub rozwiązania problemu.
– Choć jest to zrozumiałe, że pragniesz wyrazić gniew lub wziąć odwet, nie pomoże to rozwiązać sytuacji. Wylanie z siebie wszystkich żalów może ją tylko pogorszyć. Jeśli zamierzasz poinformować drugą osobę, że dana sprawa wzbudza w Tobie gniew, zrób to asertywnie, a nie agresywnie.
– Prowadź ze sobą racjonalny dialog wewnętrzny, na przykład: „To nie jest warte utraty panowania nad sobą”.
Pamiętaj, zwłaszcza w sytuacji konfliktu, że każdy z nas bywa tzw. trudną osobowością oraz że realnie nie masz wpływu na to, co czujesz, ale zawsze to Ty decydujesz, jaki kierunek nadać emocjom, które w danej chwili masz w sobie. Pamiętaj też, że nie jesteś emocją, tylko człowiekiem, który przez chwilę ją czuje.
Pisząc artykuł, korzystałam z książki „Trudne osobowości” Helen McGrath i Hazel Edwards, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2011.
