Jezioro Malawi to jedno z największych jezior Afryki, położone w regionie Wielkich Rowów Afrykańskich. Rozciąga się na granicy trzech państw: Malawi, Mozambiku i Tanzanii, zajmując powierzchnię około 29 600 km². Jego długość wynosi około 580 km, co czyni je jednym z najdłuższych jezior na świecie, a maksymalna szerokość dochodzi do 75 km. Głębokość Malawi jest imponująca, sięgając nawet 706 metrów, co klasyfikuje je jako jedno z najgłębszych jezior tektonicznych. Jezioro to kryje w swoich wodach niezwykle różnorodną ichtiofaunę. Możemy tam spotkać sumy Synodontis njassae, a także ryby pelagiczne Engraulicypris sardella ważne dla diety lokalnej ludności.
Tekst: mgr inż. Paweł Wróblewski
Katedra Genetyki i Ochrony Zwierząt, Instytut Nauk o Zwierzętach, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Charakterystyczne dla jeziora Malawi są pyszczaki. Te kolorowe pielęgnice, zachwycające nie tylko swoim wyglądem, lecz także zachowaniami, stały się symbolem biologicznego bogactwa i ewolucyjnej wyjątkowości tego regionu. Dzięki ich popularności fascynujący świat pyszczaków trafił także do akwariów na całym świecie, w tym do świętokrzyskiej Oceaniki – miejsca, gdzie można podziwiać tę różnorodność z bliska. Od naturalnego środowiska skalistych wybrzeży Malawi po stworzone przez człowieka akwarystyczne przestrzenie.
Różnorodność pyszczaków
Pyszczaki to określenie ryb, które inkubują ikrę w jamie gębowej. Do grupy pyszczaków należy wiele ryb, z czego większość stanowią pielęgnice. Największa liczba pyszczaków pochodzi z afrykańskiego jeziora Malawi. Ponad 90% ichtiofauny w tym jeziorze stanowią pyszczaki, które są gatunkiem endemicznym, czyli występującym tylko w jednym miejscu na świecie. Z jeziora Malawi pochodzi ponad 850 opisanych gatunków pielęgnic. Ich liczba może być jednak większa, ponieważ nowe gatunki są cały czas odkrywane.
W jeziorze Malawi występuje ogromna liczba pyszczaków, dzielimy je na dwie grupy: Mbuna i Non-Mbuna. Każda z tych grup ma dominujące gatunki, które odgrywają kluczowe role w ekosystemie jeziora. Mbuna to gatunki zamieszkujące skaliste rejony jeziora, znane z jaskrawych kolorów i terytorialnego zachowania. Najbardziej dominujące gatunki w tej grupie to: Pseudotropheus zebra, Melanochromis auratus i Cynotilapia afra. Non-Mbuna zamieszkują piaszczyste i otwarte rejony jeziora. Są mniej agresywne i mają inne strategie żywieniowe oraz zachowania. Dominujące gatunki to: Nimbochromis venustus, Nimbochromis livingstonii i Dimidochromis compressiceps (Ryba nóż).
Oceanika – raj dla miłośników Malawi
Oceanika to kompleks akwarystyczny znajdujący się na terenie Świętokrzyskiej Polany w Chrustach, niedaleko Kielc. Miejsce to oferuje zwiedzającym możliwość poznania wielkich afrykańskich jezior. Akwarium Malawi o pojemności 18 000 litrów jest jednym z kluczowych punktów tej ekspozycji, ukazującym bogactwo afrykańskich ekosystemów słodkowodnych.
W Oceanice odtworzono warunki, w jakich ryby występują w swoim naturalnym środowisku. W przypadku Malawi stworzono rumosz skalny pełniący funkcję schronienia dla młodych ryb. W zbiorniku można podziwiać około 50 gatunków pyszczaków – barwnych i dynamicznych ryb, które są wizytówką jeziora Malawi. Gatunki pyszczaków, które możemy spotkać w akwarium, to: Dimidochromis copressiceps, Cynotilapia afra, Pseudotropheus saulosi, Pseudotropheus demasoni, Pseudotropheus socolofi, Labidochromis caeruleus i wiele więcej. Ich różnorodne ubarwienie i zachowania społeczne przyciągają uwagę zwiedzających, oferując fascynujący wgląd w podwodny świat Afryki.
Domowe akwarium z pyszczakami
W przypadku hodowli pyszczaków nie musimy dysponować akwarium o litrażu podobnym do zbiornika w Oceanice. Pyszczaki z jeziora Malawi wymagają odpowiednio przygotowanego akwarium, które naśladuje ich naturalne środowisko. Minimalna pojemność akwarium zależy od gatunku. Najlepszym wyborem będzie Pseudotropheus saulosi. Dla tego gatunku zaleca się co najmniej 200-litrowy zbiornik. Pyszczaki są terytorialne, dlatego większe akwaria pozwalają zmniejszyć agresję między nimi.
Woda powinna być utrzymana w temperaturze
23–28°C, z pH 7,5–8,0. Niezbędne są wydajna filtracja oraz regularne podmiany wody (około 20–30% tygodniowo). Wystrój akwarium powinien obejmować drobny piasek, a także liczne skały, kamienie i jaskinie, które zapewnią kryjówki. Warto przejrzeć opisy podwodnego świata jeziora Malawi. Dostępne w książkach opisy jeziora wystarczą jako inspiracja do wystroju akwarium. Do wystroju warto użyć otoczaków. Rośliny nie są konieczne, ponieważ pyszczaki mogą je niszczyć. Jeśli bardzo chcemy dodać rośliny do naszego akwarium, to najlepszym wyborem będą anubiasy lub kryptokoryny.
Dieta pyszczaków różni się w zależności od grupy. Ryby mbuna są głównie roślinożerne, więc głównym składnikiem ich diety będzie spirulina. Non-Mbuna preferują pokarmy bogate w białko, np. larwy komarów, kryl lub krewetki. Należy unikać tłustych pokarmów, takich jak ochotka, które będą otłuszczać wątrobę. Zaleca się trzymanie pyszczaków w grupach, aby zmniejszyć agresję. Nie wolno mieszać gatunków Mbuna z Non-Mbuna, ponieważ mają różne wymagania pokarmowe.
Rozmnażanie
Pyszczaki rozmnażają się przez charakterystyczną inkubację w pysku. Samiec w okresie tarła nabiera intensywniejszych barw i staje się agresywny wobec samicy. W pewnym momencie samica ulega zalotom samca. Ikra jest składana przez samicę w wykopanym przez parę piaszczystym dołku lub na płaskim kamieniu. Po złożeniu ikry samica pobiera ją do pyska, gdzie dochodzi do zapłodnienia przez samca. Proces inkubacji ikry trwa zazwyczaj od dwóch do czterech tygodni w zależności od gatunku. W tym czasie samica nie pobiera pokarmu, co prowadzi do jej osłabienia. Młode wylęgają się w jej pysku i pozostają tam aż do momentu, gdy są gotowe do samodzielnego życia. Po wypuszczeniu narybku samica nadal przez pewien czas zapewnia im ochronę, pozwalając im w razie zagrożenia schronić się w jej pysku. W warunkach akwariowych można zaobserwować, że samica po kilku dniach przestaje się nimi opiekować, a młode zaczynają samodzielnie pływać. W celu zwiększenia przeżywalności młodych można przenieść je do osobnego zbiornika, gdzie nie zostaną zjedzone przez inne ryby. Proces rozmnażania pyszczaków jest fascynujący i wymaga od akwarysty cierpliwości oraz obserwacji, aby zapewnić im odpowiednie warunki do skutecznej inkubacji i wychowu potomstwa.
Podsumowanie
Jednym z miejsc, gdzie można zobaczyć pyszczaki, jest świętokrzyska Oceanika – nowoczesne centrum edukacyjne i akwarystyczne. To tu, w starannie zaprojektowanych zbiornikach, odwiedzający mogą przyjrzeć się pyszczakom z bliska i lepiej zrozumieć ich naturalne środowisko. Tym samym fascynujący świat jeziora Malawi znajduje swoje odzwierciedlenie w sztucznie stworzonych akwarystycznych przestrzeniach, pozwalając ludziom na całym świecie docenić piękno i różnorodność podwodnego życia.
Akwarium Malawi w Oceanice to doskonały przykład na to, jak dobrze zaplanowane i odpowiednio utrzymane akwarium może stać się wyjątkowym miejscem, pełnym zdrowych i kolorowych ryb. Dzięki starannej filtracji, odpowiednim parametrom wody, przemyślanej aranżacji i dobrym praktykom hodowlanym akwarium z pyszczakami Malawi może stać się nie tylko ozdobą, lecz także stabilnym i zdrowym ekosystemem.
