Przewlekła enteropatia (FCE – ang. feline chronic enteropathy) to stosunkowo często występująca choroba przewodu pokarmowego u kotów. Charakteryzuje się ona długotrwale utrzymującą się biegunką (ponad trzy tygodnie) przy jednoczesnym braku przyczyn pozajelitowych, zakaźnych, nowotworowych, metabolicznych lub innych.
Tekst: dr n. wet. Agnieszka Kurosad
Vet Planet Sp. z o.o.
Rodzaje enteropatii
Najczęściej mamy do czynienia z enteropatią reagującą na dietę, czyli FRE (ang. food-responsive enteropathy). W przypadku pozytywnej odpowiedzi na steroidy mamy do czynienia z enteropatią reagującą na steroidy, w skrócie SRE (ang. steroid responsive enteropathy). Ten typ enteropatii jest również znany pod nazwą choroby zapalnej jelit – IBD (ang. inflammatory bowel disease). FRE i SRE są najczęściej występującymi u kotów enteropatiami, choć obserwuje się również: enteropatię reagującą na antybiotyki – ARE (ang. antibiotic-responsive enteropathy), środki immunosupresyjne – IRE (ang. immunosuppressant-responsive enteropathy) oraz niereagującą na żadne leczenie NRE (ang. non-responsive enteropathy). I ten ostatni typ daje zdecydowanie niekorzystne rokowanie. W zakres enteropatii wliczany jest również chłoniak drobnokomórkowy przewodu pokarmowego kotów.
Przyczyny i przebieg choroby
Enteropatia to choroba polietiologiczna, w której zasadniczą rolę odgrywają czynniki genetyczne, dysfunkcja układu immunologicznego i zaburzenia mikrobiomu jelit. W chwili obecnej trwają zaawansowane badania nad oceną wzajemnych zależności między dietą a mikrobiotą i jej wpływem na makroorganizm. Ponieważ mikrobiota chorych kotów jest zasadniczo różna od tej obecnej u zdrowych zwierząt, celem dietoterapii jest przywrócenie właściwego mikrobiomu. Należy jednocześnie podkreślić, że w przebiegu enteropatii dochodzi również do znacznego stopnia uszkodzenia nabłonka przewodu pokarmowego, co w sposób zasadniczy ogranicza zdolność do przyswajania substancji odżywczych i sprzyja rozwojowi niedożywienia. Dodatkowo brak optymalnego zabezpieczenia bariery jelitowej umożliwia wnikanie alergenów i stałe pobudzanie układu immunologicznego.
Choroba występuje zwykle u kotów starszych (≥8 lat) przy braku preferencji płci czy rasy, choć pojawiają się informacje, że koty rasy syjamskiej znajdują się w grupie ryzyka występowania enteropatii. Typowe objawy kliniczne to długotrwała biegunka, wymioty i brak apetytu, prowadzące do znacznej utraty masy ciała. Diagnostyka tej choroby jest trudna i wymaga dość szerokiego podejścia związanego z wykluczeniem wielu innych chorób, w tym: chorób trzustki, wątroby i nerek, oraz zróżnicowania jej z chłoniakiem.
Dietoterapia
Pierwszym etapem leczenia enteropatii przed wprowadzeniem farmakoterapii powinna być wysokostrawna dieta z pojedynczym źródłem białka lub z białkiem hydrolizowanym. Większość diet określanych jako łatwostrawne charakteryzuje się wysoką strawnością makroskładników, które szacuje się na powyżej 80%, a tłuszcze nawet na powyżej 90%. Dlatego też ograniczenie tłuszczu w diecie łatwostrawnej nie jest kluczowe, chyba że jednocześnie występują zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki lub jej zapalenie. Koty mają stosunkowo wysoką tolerancję tłuszczów w diecie, a dodatkowo jest to optymalne źródło skondensowanej dla organizmu energii. Niemniej jednak w trudnych, długo trwających biegunkach można początkowo wprowadzić dietę łatwostrawną z umiarkowaną zawartością tłuszczu, a następnie zwiększać jego zawartość. Korzystny wpływ mają również kwasy Omega-3 znane ze swojego działania przeciwzapalnego. Pewną trudność przy ich doustnej suplementacji może sprawiać fakt, że znaczny stopień uszkodzenia błony śluzowej utrudnia ich efektywne wchłanianie, a zatem i działanie. Wykazano to w analizie profili metabolicznych u kotów z FCE, w kale których stwierdzono znaczne ilości ekiozapentaenianów. Dlatego w przypadku FCE tak ważne jest holistyczne, a zarazem etapowe podejście do problemu.
Ponieważ w przebiegu enteropatii może dochodzić do obniżenia stężenia niektórych aminokwasów we krwi, takich jak: histydyna, lizyna, metionina, fenyloalanina i tryptofan, bardzo ważne jest wprowadzenie odpowiedniego źródła białka w diecie, jego wysoka strawność i optymalna ilość. Najlepszy profil aminokwasowy zbliżony do standardu (profilu białka jaja) ma mięso drobiowe (kurczak/ indyk), dlatego to ono jest najczęściej bazą białkową diet jelitowych (tab. 1.). Natomiast w przypadku potrzeby wykluczenia go z diety jako potencjalnego alergenu zostaje wymuszone użycie innego źródła białka lub jego hydroliza. W związku z powyższym dieta pierwszego wyboru przy podejrzeniu enteropatii to wysokostrawna dieta ograniczająca alergeny – ARD (ang. alergen restricted diet) lub LAD (ang. limited alergen diet). Wcześniej była ona również nazywana dietą monobiałkową (monoproteinową), czyli taką, w której występuje wyłącznie jedno źródło białka pochodzenia zwierzęcego. W przypadku kotów, w żywieniu których dominuje drób (kurczak, indyk), sugeruje się wybór diety opartej na innym białku, np. dzika, ryby. Zasadniczym jednak problemem u większości kotów jest akceptacja nowej diety i utrzymania ciągłości jej stosowania. Wiadomo bowiem, że jest to zwierzę z tendencją do neofobii lub neofilli. W pierwszym przypadku bardzo trudno jest nakłonić kota do jedzenia innego pokarmu niż ten, do którego jest przyzwyczajony. I niejednokrotnie czas przejścia z poprzednio jedzonego pokarmu na nową dietę sięga nawet 30 dni. Jeżeli jednak kot – neofobik zaakceptuje dietę, to dla całego procesu terapeutycznego jest to zdecydowanie bardziej komfortowa sytuacja, ponieważ wszystkie choroby przewodu pokarmowego wymagają stabilności żywieniowej. Poważnym problemem jest też neofilia, określana jako silna potrzeba spożywania stale nowego pokarmu. I o ile dość łatwo taką nową dietę wprowadzić, to zasadniczo trudną ją u neofilika utrzymać. Dlatego w tym przypadku zaleca się wybór dwóch lub trzech monobiałkowych diet opartych na tym samym białku, ale pochodzących od różnych producentów. Ich cykliczna podaż pozwala na utrzymanie stałości konsumpcji. Bardzo ważne jest, aby wyboru dokonywać w zakresie leczniczych diet monobiałkowych, łatwostrawnych, zalecanych do stosowania w chorobach przewodu pokarmowego. Mamy wówczas pewność, co do jakości i utrzymania wskazanych parametrów diety. Karmy komercyjne, nawet monobiałkowe, nie mają bowiem tak wysokiej strawności, jak tzw. diety jelitowe przygotowane pod tym kątem.
W zaawansowanych przypadkach enteropatii z ciężkim przebiegiem dietą z wyboru wydaje się być dieta oparta na białku hydrolizowanym. Hydroliza polega na rozkładzie białka do pojedynczych aminokwasów, peptydów lub polipeptydów, których masa cząsteczki nie jest większa niż 6kDa. Wykazano, że molekuły tej wielkości nie wywołują pobudzenia ze strony układu immunologicznego. W chwili obecnej na rynku są dostępne hydrolizaty, w których około 60–70% cząsteczek ma masę poniżej 2 kDa. Najczęściej są to hydrolizaty białka drobiowego (ze względu na ich idealny profil aminokwasowy), hydrolizaty białka ryb lub soi. Skuteczność takiej diety jest wysoka, a poprawa objawów klinicznych może być widoczna w ciągu tygodnia. Za przykład może służyć badanie Mandigers i wsp., gdzie po wprowadzeniu diety na bazie hydrolizowanego białka sojowego wystąpiła poprawa stanu klinicznego kotów po 4–8 dniach jej podawania.
Jednocześnie należy nadmienić, że nie zawsze pierwsza wybrana dieta jest dietą docelową. Zdarza się, że dopiero któraś z kolei jest tą, która jednocześnie smakuje kotu i najlepiej kontroluje objawy kliniczne. Dlatego opiekun kota musi uzbroić się w cierpliwość podczas leczenia enteropatii.
Bardzo istotnym elementem terapii enteropatii są probiotyki oraz prebiotyki, których korzystny efekt jest nierozerwalnie ze sobą związany. Włókno prebiotyczne (psyllium, inulina, frukotoligosacharydy, mannanoligosacharydy itd.) ma zasadnicze znaczenie we wspieraniu mikrobioty. Fermentowalność włókna jest cechą, która umożliwia produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych przez bakterie jelita grubego. Dochodzi równocześnie do obniżenia pH, które hamuje namnażanie się potencjalnych patogenów. Włókno pozwala więc z jednej strony odżywić komórki jelit (kwas masłowy jako postbiotyk), z drugiej – przywrócić właściwą mikrobiotę, jeśli jest wystarczająca liczba drobnoustrojów, które mogą włókno wykorzystać. W przypadku kompletnego braku korzystnej mikrobioty wymagany jest nawet kilkakrotny przeszczep kału od zdrowego osobnika, uzupełniony stosowaniem diety łatwostrawnej i preparatami prebiotycznymi.
W zaawansowanych stanach choroby, przebiegającej z zaburzeniami wchłaniania jelitowego, dochodzi często do obniżenia stężenia witaminy B12 w surowicy krwi. W ostatnich latach wykazano też, że poza wszystkim witamina ta ma niezwykle korzystny wpływ na apetyt u chorych kotów. Dlatego wyrównanie jej niedoborów (iniekcja lub podaż doustna) w organizmie ma niezmiernie istotne znaczenie w terapii FCE, a dodatkowo jej wzrost jest uznany za korzystny prognostycznie wskaźnik leczenia.
Podsumowując temat enteropatii u kotów, można powiedzieć, że jest to niezwykle trudna choroba pod kątem postępowania dietetycznego, ale to właśnie w 60% przypadków odpowiednio dobrana dieta jest jedynym skutecznym sposobem jej terapii.
