Pandemia COVID-19 towarzyszy nam już od niemal dwóch lat i częściowo się do niej przyzwyczailiśmy. Nie wolno jednak zapominać, że właściciele sklepów, w tym sklepów zoologicznych, mają dodatkowe obowiązki związane z wdrożonym w Polsce reżimem sanitarnym, takie jak choćby określenie maksymalnej liczby klientów, którzy mogą przebywać w sklepie, czy zapewnienie środków do odkażania rąk. Interpretacja niektórych z tych przepisów bywa skomplikowana i niejednoznaczna oraz rodzi wiele dodatkowych pytań. Dlatego, we współpracy z właścicielami i pracownikami sklepów zoologicznych zrzeszonymi w grupie https://www.facebook.com/groups/grupasklepyzoologiczne, zebraliśmy te najczęściej zadawane i poprosiliśmy o odpowiedź na nie rzecznika Głównego Inspektoratu Sanitarnego, pana Szymona Cienkiego.
Właścicielka sklepów Megazoologiczny
Joanna Żulicka: Jakie mamy prawa i obowiązki, jeśli chodzi o klienta bez maseczki? Czy możemy go wyprosić? I z drugiej strony, czy dbając o swoje interesy, możemy po prostu go obsłużyć?
Szymon Cienki – Rzecznik Prasowy Głównego Inspektoratu Sanitarnego: Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 2021 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii nakazują zakrywanie, przy pomocy maseczki, ust i nosa w miejscach ogólnodostępnych, w tym w budynkach użyteczności publicznej przeznaczonych na potrzeby handlu. Przepis ten ma charakter powszechny.
Nieprzestrzeganie tego nakazu przez klienta sklepu stanowi uzasadnioną przyczynę odmowy sprzedaży towaru. Sprzedawca nie jest natomiast uprawniony do wyproszenia czy też niewpuszczenia klienta do budynku użyteczności publicznej przeznaczonego na potrzeby handlu, albowiem rozporządzenie nie nadaje sprzedawcy czy też podmiotowi zarządzającemu obiektem takich uprawnień. W przypadku gdy klient, pomimo zwrócenia mu przez obsługę sklepu uwagi na obowiązywanie na terenie obiektu nakazu zakrywania ust i nosa, nadal nie stosuje się do tego obowiązku, sprzedawca może poinformować o tym fakcie Policję.
JŻ: Czy zatem mamy prawo się nie interesować i po prostu nie pytać o maseczki, szczepienia itp.?
SC: Zgodnie z prawem – tak. Jednak pamiętajmy, że oprócz przepisów mamy również zdrowy rozsądek. Dla dobra swojego, swoich pracowników i innych klientów rekomenduje się przestrzeganie powyższych obostrzeń. Zdrowie mamy tylko jedno, czy warto ryzykować jego utratę?
JŻ: Czy obowiązkowa jest informacja na drzwiach o liczbie klientów mogących wejść do sklepu i o obowiązku zakrywania ust i nosa? Z jakiego przepisu lub rozporządzenia to wynika?
SC: Zgodnie z § 10 ust. 5 rozporządzenia przed wejściem do obiektów i placówek handlowych informuje się o obowiązujących w nich limitach osób oraz podejmuje się środki zapewniające ich przestrzeganie. Dyspozycja ta skierowana jest do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Brak jest natomiast w przepisach analogicznego obowiązku w zakresie informowania, aby klienci realizowali obowiązek zakrywania ust i nosa. Niemniej informację taką przedsiębiorca jak najbardziej może w wybranym miejscu umieścić.
JŻ: Co z klientami, którzy co prawda mają maseczkę, ale ewidentnie są chorzy – czy mamy prawo ich nie obsłużyć, wyprosić ze sklepu, nawet jeśli twierdzą, że to tylko grypa? Dla bezpieczeństwa własnego i pracowników?
SC: Zgodnie z Wytycznymi dla funkcjonowania obiektów handlowych o powierzchni powyżej 2000 m2 (galerii handlowych, parków handlowych i obiektów handlowych nieprowadzących przeważającej działalności spożywczej) w trakcie epidemii COVID-19 w Polsce, zamieszczonymi na stronie https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/centra-handlowe, w przypadku stwierdzenia wyraźnych oznak choroby, jak uporczywy kaszel, złe samopoczucie, trudności w oddychaniu, osoba nie powinna zostać wpuszczona na teren obiektu. Powinna zostać poinstruowana, aby jak najszybciej udała się do swojego domu (najlepiej transportem własnym) i w nim pozostała, jak również o potrzebie skontaktowania się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej za pośrednictwem teleporady, bądź w przypadku bardzo złego samopoczucia należy zadzwonić na 112.
JŻ: Czy pleksa oddzielająca mnie od klienta jest obowiązkowa? Czy mając pleksę, sprzedawca musi mieć też założoną maseczkę?
SC: Zgodnie z wytycznymi Państwowej Inspekcji Pracy obudowy pleksiglasowe oddzielające stanowiska pracy należą do środków ochrony zbiorowej. Z kolei przepisy rozporządzenia wskazują o konieczności zapewnienia pracownikom środków ochrony osobistej – czyli maseczek.
JŻ: Co dokładnie znaczy, że środek dezynfekujący ma stać w widocznym dla klienta miejscu? Przykładowa sytuacja – Inspekcja Sanepidu odwiedziła sklep – środek stał w widocznym miejscu na podłodze. Inspekcja kazała umieścić go na ladzie. Czy Inspekcja Sanepidu ma prawo decydować o umiejscowieniu rzeczy w sklepie? Gdzie kończy się interpretacja, a zaczynają przepisy?
SC: Trudno oceniać poszczególne sytuacje, nie znając wszystkich jej okoliczności. Sprawowanie bieżącego nadzoru sanitarnego nad obiektami/placówkami handlowymi należy do zadań właściwego miejscowo państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, który jest uprawniony także do oceny, czy środek dezynfekujący stoi w widocznym dla klienta miejscu.
JŻ: Czy Inspekcja może nałożyć na właściciela/sprzedawcę mandat karny za nieprzestrzeganie liczby osób przebywających w sklepie (dajmy na to, wchodzi trzyosobowa rodzina, a limit to dwie), i na jakiej podstawie, oraz czy trzeba go przyjąć?
SC: Zgodnie z art. 116 § 1a ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2021 r. poz. 2008) „Kto nie przestrzega zakazów, nakazów, ograniczeń lub obowiązków określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, podlega karze grzywny albo karze nagany.”
Tak, funkcjonariusze organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej posiadają uprawnienia do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego.
Podstawą prawną ukarania właściciela/sprzedawcy za nieprzestrzeganie limitu osób w obiekcie/ placówce handlowej poza ww. przepisami jest także § 10 ust. 5 rozporządzenia, zgodnie z którym ma on obowiązek podjęcia środków zapewniających przestrzeganie tego limitu.
Stosownie do art. 97 § 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2021 r., poz. 457 ze zm.) sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego. W takim przypadku organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej, który nałożył grzywnę w drodze mandatu karnego, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie (art. 99 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia).
JŻ: Czy istnieje podstawa prawna, na mocy której taki mandat nie ma zastosowania, jak np. Konstytucja? Który przepis jest ważniejszy – ten wynikający z Konstytucji, czy z rozporządzenia, jeśli Konstytucja jest nadrzędna na podstawie źródeł prawa?
SC: Materialnoprawne przesłanki wymiaru grzywny w drodze mandatu karnego określone w opublikowanym rozporządzeniu wydanym przez właściwy organ korzystają z domniemania legalności, a organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej mają obowiązek ich stosowania (art. 6 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r., poz. 735 ze zm.). Ewentualną ich niezgodność z aktem wyższego rzędu – ustawą lub Konstytucją może stwierdzić wyłącznie Trybunał Konstytucyjny.
JŻ: Czy mam prawo wyprosić Sanepid ze sklepu/czy mam obowiązek przyjmowania wizyty Sanepidu bez wcześniejszej zapowiedzi o kontroli?
SC: Wyproszenie pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej ze sklepu może stanowić utrudnianie lub udaremnianie działalności co zagrożone jest karą aresztu do 30 dni, karą ograniczenia wolności albo karą grzywny.
Należy też wskazać, że zazwyczaj przedsiębiorca jest zawiadamiany o zamiarze wszczęcia kontroli, tym niemniej gdy jej przeprowadzenie jest uzasadnione, m.in. bezpośrednim zagrożeniem życia lub zdrowia – co może mieć miejsce w czasie stanu epidemii – można odstąpić od wskazanego zawiadomienia.
JŻ: Czy mam prawo nie pytać pracownika o kwestie dotyczące szczepień?
SC: W aktualnym stanie prawnym, zgodnie z opinią Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, w przypadku gdy nie zachodzi szczególny przypadek uzasadniający przetwarzanie informacji o zaszczepieniu przeciwko COVID-19, ewentualne okazywanie dowodów potwierdzających fakt zaszczepienia może się odbywać z inicjatywy samej osoby zainteresowanej. Oznacza to, że pracodawca działający w branży handlowej nie może wymagać od pracownika podania takiej informacji, a pracownik nie ma obowiązku jej udzielania.
