Autor dr inż. Jacek Wilczak
Zakład Dietetyki, Katedra Nauk Fizjologicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Warunkiem, który musi być spełniony, żeby dany model żywienia uznać za pełnowartościowy jest dopasowanie ilości i jakości składników odżywczych do aktualnych potrzeb żywieniowych psa. Uwzględniają one fazę wzrostu, stan fizjologiczny oraz ilość aktywności fizycznej. Składnikami bez których niemożliwe jest skomponowanie diety są tłuszcze. Są one przede wszystkim źródłem energii, niezbędnych kwasów tłuszczowych, a bez nich nie jest możliwe wchłanianie znajdujących się w pokarmie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (witaminy A, D, E i K).
Sposób wykorzystania tłuszczu znajdującego się w pokarmie zależy od stanu odżywienia i aktywności fizycznej zwierzęcia – albo będzie bezpośrednio przekształcany w energię, albo będzie odkładany w postaci tkanki tłuszczowej. Tłuszcz jest najbardziej wydajnym składnikiem energetycznym diety i dostarcza dwa razy więcej energii niż węglowodany lub białko, z drugiej strony, nadmierna ilość tłuszczu w pokarmie to prosta droga do otyłości.
Kwasy tłuszczowe pełnią jednak w organizmie także ważne funkcje budulcowe, ponieważ wchodzą w skład błon komórkowych. Dlatego właśnie ich niedobór powoduje zaburzenia funkcjonowania komórek, które mogą objawiać się pogorszeniem gojenia się ran, choć najwyraźniej widocznym objawem jest łuszcząca się skóra, matowa sierść, łamliwe włosy oraz zwiększona wrażliwość na różnego rodzaju zakażenia skóry, wynikające z pogorszenia się bariery ochronnej znajdującej się na powierzchni skóry.
Do prawidłowego funkcjonowania skóry i utrzymania odpowiedniej jakości sierści niezbędny jest specyficzny rodzaj tłuszczu, jakim są wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT). Kwasy te muszą być dostarczane z pokarmem podawanym zwierzętom, ponieważ nie są one w stanie ich samodzielnie wyprodukować, zaś w przyrodzie występują przede wszystkim w roślinach oleistych oraz w rybach. Kwasy te są powszechnie znane pod nazwą kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 i n-6. Pełnią one wiele bardzo korzystnych funkcji w organizmach zwierząt, stąd często określane są mianem kwasów niezbędnych. Rozwój nauki o żywieniu w ostatnich latach przyczynił się także do poznania nowych funkcji wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i wiadomo, że są one niezbędne do rozwoju mózgu i układu nerwowego u młodych ssaków, zapewniają prawidłowe widzenie, chronią przed chorobami nerek i serca, a także mają bardzo korzystne działanie przeciwzapalne. W efekcie kwasy te są brane pod uwagę w przygotowywaniu receptur pokarmów dla młodych ssaków jako substancje tak samo niezbędne jak białko czy witaminy.
Znaczenie tłuszczu w diecie rosnących psów
Tłuszcz jest bardzo ważnym składnikiem pokarmowym dla nowo narodzonych szczeniąt, ponieważ rodzą się one z bardzo małym zapasem tłuszczu w organizmie (zaledwie 1,5%). Ten brak zapasów tłuszczu sprawia, że niedostateczna ilość pokarmu lub zbyt niska temperatura otoczenia szczeniąt natychmiast powodują zahamowanie ich wzrostu. W pierwszych miesiącach życia szczenię zaczyna jednak wytwarzać rezerwy tkanki tłuszczowej, ponieważ niemal połowa jego przyrostów masy ciała to wzrost masy tkanki tłuszczowej. Już po upływie miesiąca tłuszcz w organizmie szczeniaka stanowi do 20% masy ciała i wtedy też zwierzę zaczyna lepiej tolerować niedobory pokarmowe oraz niską temperaturę zewnętrzną. Nie oznacza to jednak, że szczeniaki powinny być żywione dietą o bardzo wysokiej zawartości tłuszczu, gdyż m.in. duża ilość tłuszczu w pokarmie przyspiesza pasaż treści pokarmowej przez przewód pokarmowy, co w efekcie prowadzi do pogorszenia strawności innych składników pokarmowych oraz może być przyczyną luźniejszych stolców.
Tłuszcz jest też bardzo ważnym składnikiem pokarmowym dla psów, które pracują lub biorą udział w zawodach. Niekiedy jednym określeniem „zwierzęta pracujące” są nazywane zarówno psy biorące udział w polowaniach jak i psy – przewodnicy czy psy biorące udział w zawodach psów zaprzęgowych. Jednak w zależności od rodzaju i długości wykonywanego wysiłku fizycznego ich zapotrzebowanie na energię, a co za tym idzie na tłuszcz może być także różne. Dużo więcej tłuszczu (niemal połowę dawki pokarmowej) potrzebują psy zaprzęgowe, co sprawia, że muszą one otrzymywać pokarm domowy, ponieważ nie ma na rynku karmy o tak dużej zawartości tłuszczu. Ewentualnie karmę komercyjną można wzbogacić poprzez dodatek tłuszczu zwierzęcego i w ten sposób zwiększyć jej gęstość energetyczną. Temat zapotrzebowania energetycznego psów uprawiających różne formy aktywności fizycznej to jest z pewnością zagadnienie warte osobnego omówienia.
Źródła tłuszczu w pokarmach
W karmach komercyjnych za źródło tłuszczu uważa się składniki, które zawierają go ponad 50%. W diecie domowej jest to najczęściej mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego o zawartości tłuszczu powyżej 50% ale także olej, smalec, łój czy rzadziej masło. Ale trzeba też pamiętać, że w pokarmie domowym bardzo często są składniki będące jednocześnie źródłem białka, a niekiedy produkt podawany jako źródło białka zawiera więcej tłuszczu niż białka. Tak jest w przypadku wybranych elementów z wołowiny, żeberek, bekonu, karkówki. Mniej tłuszczu niż białka zawierają ryby, wątróbka, nerki, serca, kurczak ze skórą, całe jaja, czy polędwica wieprzowa. Dlatego przygotowując karmę w domu z wykorzystaniem tych składników nie ma konieczności dodawania specjalnego źródła tłuszczu. W takich przypadkach warto jednak dodać jako suplement oleje roślinne (rzepakowy, lniany, biooleje) czy olej rybi, ponieważ one uzupełniają zapotrzebowanie psa na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Przy produkcji karm suchych tłuszcz jest napylany pod sam koniec cyklu produkcyjnego na gotowe już krokiety karmy, dlatego karma gotowa jest tłusta i wyjmowana z worka rękoma pozostawia na nich charakterystyczny tłusty osad – jednocześnie tłuszcz ten może być nośnikiem substancji smakowych. Tłuszcz jest jednym z głównych składników diety/karmy decydującym o jej smakowitości – większość substancji smakowych jest lepiej rozpuszczalna w tłuszczu, dlatego bardzo często właściciele psów próbując poprawić smakowitość podawanej w warunkach domowych karmy dodają do niej większe ilości tłuszczu. Większa ilość tłuszczu w pokarmie to także, niestety, znacznie większe ryzyko jego jełczenia, dlatego do diety o podwyższonej zawartości tłuszczu, szczególnie bogatego w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, należy dodawać więcej substancji o działaniu przeciwutleniającym (np. witaminę E). Psy uwielbiają tłusty pokarm, dlatego też większość psich smakołyków zawiera ich bardzo duże ilości. Jeżeli podajemy naszemu psu takie przekąski – musimy pamiętać, że stanowią one także źródło energii. Jest to bardzo ważne, dlatego że w diecie dla psów bardzo małych (np. Yorkshire terierów) przekąski mogą dostarczać nawet 50% energii. Jeżeli pies będzie jednocześnie otrzymywał normalną porcję karmy/dawki pokarmowej to z pewnością zacznie zwiększać masę ciała.
właściciel firmy Erbe Animals
,,Nature’s Protection Mini Extra Salmon Smakowita karma z łososiem dedykowana dorosłym psom małych ras, które posiadają skłonności do alergii pokarmowych. Dzięki zawartości kwasów tłuszczowych Omega 3 i 6 karma korzystnie wpływa na wygląd skóry i sierści, wspiera odporność oraz funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Nie zawiera białek innych zwierząt; bez glutenu pszenicznego i nabiału, sztucznych barwników i konserwantów. ”
Znaczenie wolnych kwasów tłuszczowych
Osobno, poza wartością energetyczną należy rozpatrywać inny składnik będący elementem składowym tłuszczu zwierzęcego jak i olejów roślinnych jakimi są wspomniane już wcześniej wolne kwasy tłuszczowe. W tkance tłuszczowej (zapasowej) zwierząt rzeźnych występują one w postaci zestryfikowanej tworząc trójglicerydy i fosfolipidy, w olejach roślinnych występują przeważnie w postaci niezestryfikowanej.
Znaczenie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych jest szczególnie widoczne w zapobieganiu niektórych jednostek chorobowych. Wśród wszystkich pozytywnych przypadków stosowania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych odnotowuje się głównie ich pozytywny wpływ w stosunku do alergii i dermatoz na tle immunologicznym i hormonalnym, nowotworów skóry, atopowego zapalenia skóry czy świądu. Kwasy te po wbudowywaniu w komórki skóry mogą ograniczać procesy zapalne poprzez konkurowanie z kwasem arachidonowym o enzymy przekształcające je do odpowiednich prozapalnych eikozanoidów. Dodatkowo stosowanie długotrwałej suplementacji diety np. w kwas gamma-linolowy, którego źródłem jest m.in. olej lniany powoduje jego zakotwiczenie się w błonach cytoplazmatycznych komórek skóry, gdzie ulega przemianie do aktywnego metabolicznie kwasu dihomo-γ-linolowego z którego z kolei syntetyzowane są przeciwzapalne prostaglandyny. W przypadkach atopowego zapalenia skóry i świądu korzystne jest podawanie surowców stanowiących źródło głównie dwóch ważnych kwasów z rodziny n-3: kwasu dokozaheksaenowego (DHA) i eikozapentaenowego (EPA) w postaci np. tłuszczów rybich, w celu efektywnej stymulacji biosyntezy prostaglandyn przeciwzapalnych. Postępowanie dietetyczne polegające na suplementacji diety w wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 w przypadkach chorób skóry może wzmocnić stosowanie glukokortykoidów i leków antyhistaminowych. Z kolei, ze względu na specyficzność szlaków metabolicznych i możliwość powstawania prozapalnych metabolitów suplementacja diety w kwasy tłuszczowe z rodziny n-6, których dobrym źródłem są oleje roślinne, może przynieść mniej spektakularne efekty. Utlenianie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych przy jednoczesnym braku w diecie związków o charakterze przeciwutleniającym przyczynia się do szerzenia się stanu zapalnego i dalszych zmian np. w skórze i innych tkankach.
Wobec pozytywnych efektów wywoływanych przez nienasycone kwasy tłuszczowe na funkcjonowanie komórki i całego organizmu współczesne zalecenia dietetyczne stoją przed dylematem: na ile może być wysoka zawartość tłuszczu w diecie psa i jaki powinien być skład kwasów tłuszczowych? Podstawowym parametrem branym pod uwagę w przypadku ilości tłuszczu w diecie psa powinna być aktywność fizyczna. Dieta psa, którego aktywność fizyczna jest raczej niska i sprowadza się spaceru o niskiej intensywności powinna zawierać nie więcej niż 30% energii pochodzącej z tłuszczu – ważna uwaga: mowa o procentowanym udziale energii pochodzącej z tłuszczu a nie procentowej zawartości tłuszczu. Zwiększona aktywność fizyczna, proces rekonwalescencji oraz laktacja to główne czynniki pozwalające zwiększyć ilość energii pochodzącej z tłuszczu w diecie psa.
Pamiętajmy – tłuszcz to nośnik smaku, źródło energii, ale także źródło cennych witamin i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych – suma tych składników wpływa na utrzymanie zdrowia psa przez bardzo długi okres czasu.
