Skąd cudzysłów w powyższym tytule? To oczywiste – ryż jest ZBOŻEM, i to uprawianym na świecie już od starożytności. Niemniej jednak (zapewne ze względu na jego egzotyczne pochodzenie) wiele osób nie zalicza go do tej kategorii. Tendencja ta udziela się również niektórym marketingowcom zatrudnionym w firmach produkujących karmy dla zwierząt, którzy reklamują swoje produkty z ryżem właśnie jako „bezzbożowe”. Jakie są właściwości ryżu, czym się on różni od innych zbóż i czy stanowi wartościowy składnik w diecie psa?
Autor prof. dr hab. Michał Jank
Zakład Farmakologii i Toksykologii, Katedra Nauk Przedklinicznych
Instytut Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie
Autor dr Agnieszka Kurosad
Walory odżywcze ryżu
Ryż siewny (Oryza sativa) jest zbożem należącym do rodziny wiechlinowatych, uprawianym na świecie od co najmniej 7000 lat. Istnieje około 800 gatunków ryżu różniących się kształtem ziaren, smakiem, stopniem oczyszczenia, a co za tym idzie – walorami odżywczymi i zastosowaniem w żywieniu. Bardzo często mianem ryżu określa się również rośliny spoza rodzaju Oryza, np. dziki ryż (wodny/indiański), czyli owies wodny, peruwiański ryż, czyli komosę ryżową (quinoa) oraz niemiecki ryż, czyli jęczmień zwyczajny (jęczmień dwurzędowy).
Ryż jest źródłem węglowodanów złożonych, które stanowią dobre źródło energii, dodatkowo w zależności od stopnia oczyszczenia zawiera zróżnicowaną zawartość włókna, witaminy (witaminy z grupy B, witaminy E, PP) i minerały (magnez, potas, żelazo, cynk). Ze względu na stosunkowo niską zawartość białka ryż nie stanowi jego istotnego źródła jako takiego, choć z drugiej strony zawiera ważne dla psa aminokwasy egzogenne. Zasadnicze walory ryżu są związane z jego lekkostrawnością, kleistością (ze względu na obecność amylopektyny) oraz naturalnym brakiem glutenu. Dlatego obecność ryżu w karmach gotowych dla psów jest pożądana, a sam ryż często nie jest traktowany jako zboże, którego część właścicieli zwierząt pragnie w żywieniu unikać.
Dlaczego warto dawać psu ryż?
Ryż jest najczęściej stosowanym składnikiem diet lekkostrawnych, zarówno przygotowanych sposobem domowym, jak i komercyjnych. Obecność amylopektyny nadaje ziarnom ryżu odpowiednią kleistość, co w połączeniu ze zwiększoną strawnością gotowanego składnika znalazło zastosowanie we wspomaganiu terapii zaburzeń trawiennych u psów. Dodatkowo stosunkowo wysoka zawartość skrobi nie wywołuje gwałtownego wyrzutu insuliny, choć oczywiście jego indeks glikemiczny zależy od gatunku i stopnia odróbki termicznej. Im dłużej gotujemy ryż, tym staje się on łatwiej strawny, ale jednocześnie rośnie jego indeks glikemiczny. Dlatego jeżeli zależy nam na wykorzystaniu ryżu w diecie lekkostrawnej, wybieramy ryż biały i gotujemy go do uzyskania kleistej struktury. Jeżeli chcemy przygotować dietę dla cukrzyka – to wybieramy ryż brązowy lub Basmati i skracamy czas gotowania do akceptowalnego minimum (którym jest możliwość strawienia go przez psa).
Gluten free!
Zasadniczą wartością odżywczą ryżu jest jego naturalna bezglutenowość, szczególnie ceniona przez osoby z celiakią lub inną formą nietolerancji glutenu. U psów skala tego problemu nie została jak dotąd szczegółowo oszacowana. Publikowane dane związane z występowaniem lub podejrzeniem jej występowania odnoszą się do kilku ras. Pierwsze opisy dotyczyły seterów irlandzkich, u których występowała bardzo silna, przewlekła biegunka prowadząca do znacznego stopnia wychudzenia. Reakcja na stosowane leki była słaba, a poprawa następowała wyłącznie po wprowadzeniu diety bezglutenowej i utrzymywała się tak długo, jak była ona stosowana. W związku z tym wywnioskowano, że u tej rasy występuje typowa nietolerancja glutenu. W późniejszym okresie zaczęły się pojawiać opisy chorób wielosystemowych, których podłożem mogła być nietolerancja glutenu. Nie wszystkie znalazły potwierdzenie w szczegółowych badaniach, tak jak to było np. w przypadku niewydolności nerek czy enteropatii białkogubnej u terierów pszenicznych. Niemniej jednak diagnozowany zespół napadowej dyski
nezy (wcześniej opisywany jako CECS – canine epileptoid cramping syndrome), występujący u psów rasy Border terier w połączeniu z objawami ze strony przewodu pokarmowego oraz będących na diecie zawierającej gluten, wskazuje na jego udział w etiopatogenezie tej choroby. Podobne opisy zaburzeń neurologicznych, które można było kontrolować dietą bezglutenową, pojawiają się u maltańczyków. U tej rasy poza genetycznym podłożem choroby coraz częściej mówi się o nietolerancji glutenu. Okazało się bowiem, że zmierzony poziom przeciwciał u osobników będących na diecie bezglutenowej spadał, a objawy neurologiczne zanikały.
Ryż – zboże hypoalergiczne?
Dodatkowo ryż lub sama skrobia ryżowa znalazły swoje zastosowanie w dietach zalecanych w przypadku nietolerancji składników i substancji odżywczych. Alergie pokarmowe dają zasadniczo objawy ze strony układu pokarmowego lub skóry. A celem wprowadzenia diet eliminacyjnych lub docelowo stosowanych w alergii pokarmowej jest eliminacja/unikanie potencjalnych źródeł alergenów pokarmowych. Najsilniejszymi dla zwierząt mięsożernych alergenami są białka pochodzenia zwierzęcego, nie można jednak wykluczać reakcji na białka pochodzenia roślinnego (np. białka pszenicy, grochu). Wprowadzenie do receptury diety oczyszczonej skrobi ryżowej eliminuje potencjalną możliwość wystąpienia jakiekolwiek reakcji na białko. Niemniej jednak nie można pominąć tak istotnego dla zwierzęcia składnika budulcowego (komórki, enzymy, hormony itd.). Dlatego rozwiązaniem w dietach zalecanych w nietolerancjach składników i substancji odżywczych jest hydrolizat białkowy. Nie jest to idealne, ponieważ obniża smakowitość diety, ale w przypadku bardzo silnych objawów alergii pokarmowych praktycznie nie ma innego wyjścia. Bardzo ważne jest również podkreślenie faktu, że diagnostyka alergii pokarmowej zawsze powinna być oparta na etapie eliminacji i potwierdzenia alergenu poprzez przeprowadzenie próby żywieniowej.
Należy również zaznaczyć, że w obecnej chwili nie ma wiarygodnych metod laboratoryjnych, które są w stanie jednoznacznie potwierdzić lub wykluczyć alergię pokarmową. Jednocześnie zbyt późne wdrożenie terapii (dieta łatwostrawna, leki) przy stosunkowo prostych zaburzeniach przewodu pokarmowego może prowadzić do eskalacji problemu i wystąpienia poważnych powikłań z zaburzeniem wchłaniania, dysfunkcją mikrobiomu jelit, upośledzeniem odporności lokalnej i ogólnej oraz znacznego stopnia niedożywienia zwierzęcia. Dlatego zgodnie z zasadą, że lepiej zapobiegać, niż leczyć, warto przy ocenie składników pokarmowych racjonalnie oszacować płynące z ich zastosowania korzyści oraz potencjalne ryzyko i wybrać optymalną dla danego przypadku opcję.
Zalety ryżu w karmie
W związku z bezglutenowością, relatywnie niską zawartością białka, a także wysoką kleistością ryżu, stał się on bardzo ważnym składnikiem karm komercyjnych suchych, szczególnie karm z segmentu premium. Łączy on bowiem pewne pożądane marketingowo cechy (czyli chociażby bezglutenowość, profil aminokwasowy, lekkostrawność, generalnie dobry wizerunek wśród właścicieli zwierząt) z pożądanymi cechami technologicznymi, co sprawia, że jest on dość atrakcyjnym źródłem skrobi w karmach, które są deklarowane jako „bezzbożowe”.
Kierownik Hurtowni Beaphar
www.beaphar.com
Podstawą zbilansowanej diety psa jest białko zwierzęce. W opisie składu analitycznego karmy powinno znaleźć się min. 20% białka surowego, natomiast 40% i więcej to wartość pożądana i optymalna. Tłuszcz min. 18%, w tym oczywiście kwasy Omega, włókno około 5%, popiół surowy 5–8%, wapń, fosfor, glukozamina to ogólnie wszystkie elementy, które powinny cechować dobrej klasy karmę dla psa. Niestety, karma słabej jakości, tzw. marketowa, zawiera często wypełniacz w postaci zbóż. Musimy pamiętać, że jedynym zbożem tolerowanym i przyswajalnym przez psa jest właśnie ryż. Obecność innych zbóż w karmie zawsze będzie skutkowała mniejszymi lub większymi dolegliwościami ze strony układu trawiennego psa. Dlatego szukając odpowiedniej karmy, upewnijmy się, że nie zawiera ona w składzie zbóż innych niż ryż, nie szukajmy też w składzie na siłę akurat ryżu, jeżeli innych zbóż ona nie posiada, nie jest to niezbędny składnik pokarmowy naszego czworonoga, jedynie dobrze tolerowany wypełniacz.
Oczywiście fakt, że ryż jest zaliczany do zbóż oznacza, że karmy zawierające ryż nadal są „zbożowe”, ale zawsze można napisać, że są one „bezglutenowe”. Trzeba jednak mieć świadomość, że ryż jest zbożem najdroższym spośród innych zbóż wykorzystywanych w produkcji karm dla zwierząt, dlatego w przekazie marketingowym karm zbożowych zawsze zwraca się uwagę na dodatkowe korzystne cechy ryżu, które w pewnym sensie mają uzasadniać wyższe ceny karm opartych na ryżu w stosunku do karm opartych np. na pszenicy czy kukurydzy. Ale, jak wspomniano wcześniej, o wartości odżywczej karm zawierających ryż najczęściej decydują warunki technologiczne procesu produkcji karmy. Proces ekstruzji, odbywający się w temperaturze ponad 100 stopni Celsjusza i przy wysokim ciśnieniu, sprawia, że ryż jest ugotowany, czyli bardzo wysoko strawny i stanowi doskonałe źródło kalorii. Nie jest więc przypadkiem, że od wielu lat ryż stanowi podstawę najbardziej klasycznej diety lekkostrawnej dla psa, czyli gotowany kurczak + gotowany ryż + gotowana marchewka. Nadal dla wielu osób jest to standardowy sposób postępowania przy większości niestrawności u psów.
