Tekst: Adrianna Iwan
Zmiany sezonowości pór roku mają wpływ na zdrowie naszych zwierząt. Nawet 60% pasożytów występujących u zwierząt towarzyszących stanowi poważne zagrożenie zoonotyczne. Zmiany klimatyczne wymuszają nowe podejście do profilaktyki przeciwpasożytniczej. Ryzyko kontaktu z chorobami, takimi jak filariozy, telazjoza czy leiszmanioza, obecnie jest większe niż kiedyś. Aktualne wytyczne dotyczące profilaktyki przeciwpasożytniczej przedstawia Europejska Rada ds. Parazytoz Zwierząt Towarzyszących (ESCCAP).
Sezonowość inwazji pasożytów wewnętrznych
Sezonowa zmienność pasożytów zewnętrznych, takich jak kleszcze czy komary, jest dość oczywista. Mniej znane są natomiast nieregularne zmienności nasilenia powszechnych chorób pasożytniczych, takich jak giardioza, robaczyce płuc, glistnica i tęgoryjczyca. W Polsce obserwuje się stałe i powtarzające się cykle zmiennej częstości występowania określonych inwazji. Dzięki temu można odpowiednio zaplanować kalendarz odrobaczania i stworzyć kompleksowy schemat profilaktyki przeciwpasożytniczej. Wiedza na temat sezonowego występowania danych pasożytów umożliwia spodziewanie się konkretnej inwazji o danej porze roku. Dzięki temu lekarz weterynarii ma możliwość dobrania odpowiednich metod badania parazytologicznego kału. Weterynaryjne laboratorium diagnostyczne VetDiagnostyka przeprowadziło badanie dotyczące częstości występowania pasożytów wewnętrznych w latach 2021–2023. Zdecydowanie dominującą inwazją wśród zwierząt towarzyszących była giardioza. Szczyt zachorowań na giardiozę występował w okresie od jesieni do wiosny. Na drugim miejscu znalazła się toksokaroza. W przypadku zarażeń glistą szczyt występowania miał miejsce w okresie zimowym. Najniższa częstość występowania glisty przypadła na okres letni. W przypadku Giardia intestinalis i Toxocara canis ich sezonowość może być związana z czynnikami środowiskowymi. Zwiększona wilgotność i niższe temperatury sprzyjają przeżywalności cyst Giardia i jaj Toxocara. Oba pasożyty gorzej znoszą wysokie temperatury i związaną z okresem letnim bezpośrednią ekspozycję na promieniowanie słoneczne. Odwrotna sytuacja występuje w przypadku tęgoryjczycy, która występuje w okresie letnim. Przedstawiciele Ancylostomatidae to pasożyty ciepłolubne. Każdy gatunek wykazuje jednak różną najbardziej korzystną dla siebie temperaturę. Dla Ancylostoma caninum głównym obszarem występowania są obszary z ciepłym lub łagodnym klimatem. Z tego względu pasożyt ten jest stwierdzany głównie w środkowej i południowej Europie. Na terenie naszego kraju dominuje Uncinaria stenocephala. Larwy inwazyjne i jaja wykazują dość dużą odporność na niskie temperatury, które u nas panują.
Sezonowość inwazji pasożytów zewnętrznych
Ektopasożyty mogą być przyczyną problemów dermatologicznych oraz przenosić niebezpieczne dla zwierząt choroby. Temperatura i wielkość opadów wpływają na choroby przenoszone przez wektory. Łagodne zimy i gorące lata sprzyjają głównie kleszczom, które są wektorami groźnych dla zwierząt chorób odkleszczowych, zwłaszcza babeszjozy. Brak śnieżnych i mroźnych zim nie ogranicza kleszczy i transmisji chorób odkleszczowych nawet w zimowych miesiącach.
W Europie zauważalne są krótsze zimy, wcześniejsze wiosny i gorętsze lata. Obecnie, na skutek zmian klimatycznych i globalnego wzrostu temperatury, kleszcze, pchły i komary są w stanie pozostać aktywne przez cały rok. Nawet w okresach, które wcześniej uważano za zbyt zimne, dlatego nie powinno już dziwić to, że ze spaceru można wrócić z kleszczem w grudniu. Sezonowość w przypadku bytowania kleszczy przestała być aktualna ze względu na zmiany klimatu. Zagrożenie ze strony tych pajęczaków jest obecne przez naprawdę cały rok, dlatego tak ważna jest całoroczna profilaktyka przeciwpasożytnicza. W przypadku pcheł, które mogą być żywicielami pośrednimi tasiemca psiego (Dyplidium caninum), częstość ich występowania wzrasta w ciepłych porach roku. Całkowity rozwój pcheł jest zależny od temperatury i wilgotności. Cieplejsze temperatury są korzystniejsze do rozwoju larw i poczwarek w środowisku zewnętrznym. Możliwy jest jednak rozwój pcheł przez cały rok w ogrzewanych pomieszczeniach.
Preparaty przeciwko ektopasożytom
Wybór preparatów jest bardzo szeroki, na rynku dostępne są preparaty w postaci kropli spot-on, obroży, tabletek doustnych, a od niedawna także leku podawanego w iniekcji. Należy zaznaczyć, że nie ma środków działających w 100% z taką samą skutecznością u wszystkich osobników. Dlatego tak ważne jest regularne stosowanie właściwie dobranych preparatów. W przypadku ektopasożytów najpoważniejsze zagrożenie stanowią kleszcze i profilaktyka przeciwko tym stawonogom powinna być stosowana przez cały okres ich aktywności – przez cały rok. Właściwie dobrana profilaktyka powinna się opierać na dobrej znajomości substancji czynnych zawartych w odpowiednich preparatach. Błędny dobór dawki lub nieprecyzyjne podanie środka zawsze będą wpływać ujemnie na skuteczność zabiegu. Dość częstym błędem jest niedbała aplikacja wyłącznie na sierść i w zbyt małą liczbę miejsc. Najczęściej stosowanymi substancjami czynnymi do zwalczania ektopasożytów u zwierząt towarzyszących są: fipronil, selamektyna, permetryna (nie wolno stosować jej u kotów), imidakloprid w połączeniu z flumetryną/ permetryną, fluralaner (nie należy stosować u kotów), amitraza. Preparaty te różnią się mechanizmami działania, wykazują działanie odstraszające lub bójcze. Zmiany klimatyczne powodują prawie całoroczną aktywność pcheł i kleszczy, dlatego preparaty przeciwko nim powinny być stosowane przez cały rok.
Regularne odrobaczanie – czyli jakie?
Według wytycznych ESCCAP aktualny schemat odrobaczania zwierząt powinien być dostosowany do stanu fizjologicznego zwierzęcia i jego wieku. Ryzyko zarażenia jest bezpośrednio związane z nawykami żywieniowymi zwierzęcia, jego miejscem zamieszkania oraz wiekiem. Z tego względu częstotliwość odrobaczania dorosłych zwierząt jest uzależniona od grupy ryzyka. ESCCAP przedstawia cztery grupy ryzyka: A, B, C i D. Grupa A to grupa o najmniejszym ryzyku. Należą do niej psy będące pod nadzorem opiekuna, niemające kontaktu z innymi psami i niemające bezpośredniego kontaktu z parkami, piaskownicami, odchodami innych psów i kotów, ślimakami i nie są karmione surowym mięsem. Zwierzęta z tej grupy powinno się odrobaczać 1–2 razy w roku przeciwko nicieniom i tasiemcom. Do grupy B zaliczają się psy mające kontakt z wyżej wymienionymi miejscami. Takim zwierzętom powinno się podać leki przeciw nicieniom i tasiemcom cztery razy w roku. W przypadku grupy A i B alternatywą może być parazytologiczne badanie kału. Dzięki temu istnieje możliwość ograniczenia stosowania leków przeciw pasożytom u zwierząt z chorobami nerek lub wątroby. Do grupy C i D są zaliczane psy wychodzące bez nadzoru, polujące, zjadające padlinę lub inne surowe mięso. Takie zwierzęta zaleca się odrobaczać od 4 do 12 razy w roku. Schemat profilaktyki przeciwpasożytniczej powinien być każdorazowo konsultowany z lekarzem weterynarii. Podstawą skutecznej profilaktyki jest uwzględnienie wszystkich czynników i dopasowanie odrobaczania do sezonowych i lokalnych warunków środowiska.
Literatura:
Kowalski K. (2015), Rola pcheł w przyrodzie i życiu człowieka, Wszechświat; 7–9.
Odrobaczanie psów i kotów. Przewodnik ESCCAP, wydanie 6., maj 2021.
Szczepaniak K., Tomczuk K. (2024), Sezonowość inwazji pasożytów wewnętrznych psów a profilaktyka przeciwpasożytnicza, Weterynaria w Praktyce; 3.
Ziętek J., Chrostek A., Adaszek Ł., Surma-Kurusiewicz K. (2016), Zwalczanie pcheł i kleszczy – przegląd wybranych substancji czynnych, Weterynaria w Praktyce; 3.
