Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie zwierząt, zwierzęta domowe to te tradycyjnie przebywające z człowiekiem w jego domu lub innym odpowiednim pomieszczeniu, utrzymywane przez człowieka jako towarzysze. Definicja ta może być rozszerzana w zależności od zmian w sposobie utrzymywania zwierząt przez człowieka, nawet jeśli są one trzymane dla potrzeb emocjonalnych czy jako ozdoba. Warto zauważyć, że pojęcie “zwierzęta domowe” może obejmować różnorodne gatunki, w tym płazy, gady, ptaki czy owady, jeśli spełniają kryterium bycia towarzyszami człowieka. Ostatecznie decyzja co do klasyfikacji zwierzęcia jako domowego zależy od indywidualnego przypadku, a nie od automatycznego wyłączenia konkretnych gatunków.
Tekst: dr Małgorzata Bruczyńska
Powiatowy Lekarz Weterynarii w Piasecznie
Zasady transportu
Biorąc pod uwagę tematykę transportu zwierząt, decyzje go dotyczące powinny być podejmowane w taki sposób, aby zapewnić zwierzętom bezpieczeństwo, komfort i dobrostan. Należy uwzględnić wiele czynników, takich jak odległość przewozu, warunki atmosferyczne, rodzaj zwierząt oraz ich stan zdrowia. Konieczne jest również zapewnienie odpowiednich warunków transportu, takich jak odpowiednia temperatura, wentylacja, dostęp do wody i karmienia. W zarządzaniu transportem żywych zwierząt ważne jest również przestrzeganie przepisów dotyczących transportu zwierząt, które określają minimalne standardy warunków transportu i obowiązują wszelkie osoby zaangażowane w proces przewozu. Ogólnie rzecz biorąc, zarządzanie transportem żywych zwierząt wymaga zrozumienia specyfiki tego rodzaju przewozu oraz podejmowania decyzji w taki sposób, aby zapewnić zwierzętom odpowiednie warunki i minimalizować ryzyko urazów i stresu z nimi związanych.
W przypadku zwierząt domowych mamy do czynienia z różnymi rodzajami transportu. W zależności od tego, czy będzie dotyczył przejazdu w kraju, czy za granicę, czy będzie to wyjazd z pupilem na wakacje, prywatny przejazd przy pomocy upoważnionej osoby czy w celach handlowych, to będziemy mieli do czynienia z różnymi rodzajami zarówno warunków transportu, jak i dokumentacji.
Podstawy prawne transportu
Podstawowym aktem prawnym dotyczącym tego tematu w Polsce jest ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zdrowia zwierząt (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1580), która implementuje Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2005
z 22 grudnia 2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniające dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97, odnoszące się do przewozów komercyjnych i nieobowiązujące w sytuacjach takich transportów, które nie mają charakteru handlowego, dotyczą pojedynczego zwierzęcia towarzyszącego osobie fizycznej, która ponosi za nie odpowiedzialność podczas transportu, dotyczą transportu zwierząt domowych towarzyszących jego właścicielowi w jego prywatnej podroży, gdy trasa transportu nie przekracza 50 km, gdy zwierzęta transportowane są przez hodowców lub osoby prowadzące chów zwierząt używających własnych pojazdów rolniczych lub innych środków transportu, a transport nie ma charakteru komercyjnego. Nie będzie również objęty restrykcjami przewóz zwierząt niemający związku z działalnością gospodarczą oraz bezpośrednio do lub z zakładów leczniczych dla zwierząt, odbywający się z polecenia lekarza weterynarii. Bardzo ważnym zapisem w rozporządzeniu, mającym związek ze zwierzętami domowymi, jest zapis mówiący o tym, że koty i psy w wieku poniżej ośmiu tygodni są uznawane jako niezdolne do transportu komercyjnego, chyba że towarzyszy im matka. W przypadku określenia w stosunku do psów i kotów ich zdolności do transportu objętego przepisami niniejszego rozporządzenia należy pamiętać, że transportowane psy i koty muszą być karmione w maksymalnych odstępach 24 godzin oraz muszą dostawać wodę w maksymalnych odstępach ośmiu godzin. Należy opracować pisemne instrukcje dotyczące karmienia i pojenia, które muszą być sformułowane w jasny sposób.
Gdy natomiast mamy do czynienia z transportem w celach niehandlowych, czyli takim, gdy jego celem nie jest sprzedaż ani przeniesienie własności zwierzęcia domowego, należy spełnić wymogi Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 576/2013
z 12 czerwca 2013 r. w sprawie przemieszczania o charakterze niehandlowym zwierząt domowych oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 998/2003 Tekst mający znaczenie dla EOG, określającego warunki dla przewozów najczęściej spotykanych w praktyce dotyczącej zwierząt domowych. Rozporządzenie to zawiera także definicję zwierzęcia domowego, ale na potrzeby przemieszczeń, czyli zwierzęcia należącego do gatunku wymienionego w załączniku do rozporządzenia, które podczas przemieszczania o charakterze niehandlowym towarzyszy swojemu właścicielowi (osoba fizyczna wskazana jako właściciel w dokumencie identyfikacyjnym zwierzęcia) lub osobie upoważnionej (osoba fizyczna, którą właściciel upoważnił pisemnie do przemieszczania o charakterze niehandlowym) oraz za które podczas takiego przemieszczania jest odpowiedzialny właściciel lub taka osoba upoważniona. Zgodnie z rozporządzeniem 576/2013, są to zwierzęta należące do gatunku: psy, koty, fretki, a także bezkręgowce mięczaki i skorupiaki oraz ozdobne zwierzęta wodne uznane za zwierzęta domowe, ponadto płazy, gady, przedstawiciele gatunków ptaków innych niż drób, gryzonie i króliki utrzymywane jako zwierzęta domowe.
Przemieszczenia zwierząt domowych
W przypadku transportu w obrębie kraju nie ma obowiązku spełniania dodatkowych wymogów prawnych. Należy pamiętać o zapewnieniu jak najlepszego komfortu zwierzęcia oraz w przypadku psów należy pamiętać o obowiązku corocznego sczepienia przeciwko wściekliźnie. Ponadto:
1. Zwierzęta powinny być przenoszone w specjalnych, bezpiecznych transporterkach lub klatkach, które zapewnią im komfort i bezpieczeństwo podczas podróży.
2. Przed podróżą należy upewnić się, że zwierzęta mają aktualną identyfikację, np. mikroczip lub obrożę z adresem właściciela.
3. W przypadku długich podróży należy zadbać o regularne przerwy na odpoczynek, pojenie i karmienie dostosowane do potrzeb gatunku.
4. Niezależnie od środka transportu warto zabezpieczyć zwierzęta na wypadek nagłych zdarzeń, np. kupić specjalne pasy bezpieczeństwa dla psów i kotów.
5. Podczas podróży należy monitorować stan zdrowia zwierząt i zachować szczególną ostrożność w przypadku wystąpienia objawów stresu czy choroby.
W razie konieczności transportu psa, kota czy fretki przez granicę należy upewnić się, że są oznakowane oraz posiadają wszystkie wymagane dokumenty, takie jak paszporty dla zwierząt, aktualne szczepienia i badania weterynaryjne, czyli wymogi określone w rozporządzeniu 576/2023.
Rozporządzenie to dzieli zwierzęta na takie, dla których określono konkretne wymogi dotyczące np. szczepienia przeciw wściekliźnie i są to wspomniane psy, koty fretki, oraz na pozostałe, wymienione wyżej.
Psy, koty, fretki
Aby transport mógł być uznany za niehandlowy, liczba zwierząt nie może przekroczyć pięciu sztuk, chyba że zwierzęta uczestniczą w wydarzeniach szczególnych, takich jak szkolenia czy konkursy, wtedy ich wiek musi przekraczać sześć miesięcy oraz niezbędne jest posiadanie świadectwa zdrowia wystawionego przez urzędowego lekarza weterynarii Jeżeli zwierzęta podróżują w towarzystwie osoby niebędącej ich właścicielem, niezbędne jest wystawienie przez właściciela pisemnego upoważnienia dla osoby towarzyszącej zwierzętom do przemieszczania o charakterze niehandlowym zwierzęcia domowego.
Oznakowanie: od 3 lipca 2011 r. podczas przemieszczania psów, kotów i fretek w Unii Europejskiej obowiązuje obowiązkowe znakowanie zwierząt transponderem elektronicznym. Transponder jest małym urządzeniem, zawierającym unikalny numer identyfikacyjny zwierzęcia, który jest odczytywany za pomocą czytnika.
Dokument identyfikacyjny: paszport, wystawiony przez upoważnionego lekarza weterynarii, poświadczający identyfikację zwierzęcia oraz ważność szczepienia przeciwko wściekliźnie.
Szczepienie: szczepienie przeciwko wściekliźnie musi być przeprowadzone przez lekarza weterynarii, a wiek zwierzęcia wynosi co najmniej 12 miesięcy, data szczepienia nie jest wcześniejsza niż data czipowania, data odczytu transpondera podana w odpowiedniej sekcji dokumentu identyfikacyjnego, przy czym jeśli jest to pierwsze szczepienie, to od szczepienia musi minąć co najmniej 21 dni, czyli nabycia odporności. Upoważniony lekarz weterynarii wskazuje okres ważności szczepienia w odpowiedniej rubryce paszportu, a także zdolność do transportu zwierzęcia.
Inne zabiegi: zgodnie z oddzielnymi przepisami, w niektórych krajach europejskich zwierzęta obowiązuje profilaktyka przeciwko tasiemcom Echinococcus multilocularis, np. Malta, Szwecja, Wielka Brytania.
Pozostałe zwierzęta towarzyszące
W przypadku zwierząt domowych wymienionych w części B załącznika I rozporządzenia 576/2013, czyli dla zwierząt towarzyszących takich, jak gady czy gryzonie, nie są określone wymagania ani dokumentacja, chyba że przepisy kraju, do którego jest przemieszczane zwierzę, stanowią inaczej. Najważniejsze, żeby takie zwierzęta były możliwe do zidentyfikowania oraz zdolne do transportu. Jeśli natomiast przebywamy za granicą i chcemy z takim pupilem przyjechać do Polski, to przesyłka zwierząt musi być zaopatrzona w oryginał świadectwa zdrowia, które powinno być wystawione przez urzędowego lekarza weterynarii tego państwa trzeciego, z którego są wysłane zwierzęta, zawierać opis zwierzęcia lub oznakowanie, gatunek zwierzęcia oraz liczbę zwierząt w przesyłce, zawierać nazwę i adres osoby odpowiedzialnej za przesyłkę oraz adres miejsca przeznaczenia, a urzędowy lekarz weterynarii uzna zwierzęta za zdolne do transportu. Przemieszczanie nie może mieć charakteru handlowego (zwierzęta nie są przeznaczone do sprzedaży lub przekazania innej osobie).
W przypadku zwierząt gatunków chronionych, objętych Konwencją Waszyngtońską (CITES), podlegających przepisom ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody lub ustawy z 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych podczas transportu tego typu zwierząt powinny towarzyszyć im stosowne dokumenty, poświadczające poszczególne zezwolenia czy odstępstwa od zakazów. Organem odpowiedzialnym za udzielanie informacji w tym zakresie jest Ministerstwo Środowiska i Klimatu lub Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w zależności od sytuacji i gatunku zwierzęcia.
Literatura:
Ustawa o ochronie zwierząt. Komentarz, red. nauk. E. Kruk i in., Wolters Kluwer, Warszawa 2024.
Higiena i dobrostan zwierząt, R. Kołacz, Z. Dobrzyński, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław 2019.
https://www.wetgiw.gov.pl/; dostęp 01/04/2024.
