Inwazje przywr to najrzadsze helmintozy, które stwierdza się u psów i kotów. W przypadku Europy endemicznie stwierdza się siedem przywr, które mogą powodować inwazje u zwierząt towarzyszących. W naszym kraju dla psów i kotów największe znaczenie mają dwa gatunki przywr: Alaria alata i Opisthorchis felineus.
Kliniczna klasyfikacja trematodoz opiera się na lokalizacji narządowej postaci dorosłych. Najczęściej spotykane lokalizacje przywr u zwierząt mięsożernych to jelita, pęcherzyk żółciowy, przewody żółciowe, rzadziej przewód trzustkowy czy jama ustna. Sporadycznie przywry mogą umiejscowić się w układzie oddechowym lub krwionośnym. W Polsce u psów i kotów największe znaczenie mają trematodoza jelitowa i dróg żółciowych (wątrobowa).
Tekst: Adrianna Iwan
Motyliczka mięśniowa (Alaria alata)
To pasożyt powodujący trematodozę jelitową. Powszechnie występuje u lisów rudych, jenotów i wilków w Europie. Szacuje się, że nawet około 30% drapieżników jest nosicielami A. alata. Na zarażenie podatne są psy, koty i łasicowate. Pasożyt ten jest szeroko rozpowszechniony w różnych środowiskach z uwagi na licznych żywicieli paratenicznych, wśród których wymienia się wiele gatunków ptaków, gadów, płazów i ssaków. Kluczową rolę w cyklu rozwojowym tego pasożyta odgrywają ślimaki, a następnie kijanki i żaby. Największe ryzyko zarażeń u psów i kotów występuje wiosną. Do zarażenia dochodzi poprzez zjedzenie zarówno kijanek i żab (żywiciele pośredni), jak i licznych gatunków kręgowców, które żywią się żabami (żywiciele parateniczni). Kiedy pies lub kot połknie formy inwazyjne, dochodzi do migracji młodocianej postaci przywry m.in. przez płuca i w efekcie trafiają one do przewodu pokarmowego. Przywry dojrzewają w jelicie cienkim. Jaja pasożyta są wydalane wraz z kałem do środowiska. Po dwóch tygodniach w wodzie z jaja wykluwa się miracidium, które aktywnie poszukuje pierwszego żywiciela pośredniego – ślimaka zatoczka pospolitego lub zatoczka ostrokrawędziastego. Drugim żywicielem pośrednim są kijanki i żaby.
Postać jelitowa trematodozy u psów i kotów rzadko powoduje objawy kliniczne. U dorosłych zwierząt większość przypadków zarażeń może przebiegać bezobjawowo. U psów zarażenie zwykle przebiega bezobjawowo. Intensywne inwazje mogą powodować nieżytowe zapalenie jelit. Metabolity pasożytów również oddziałują negatywnie na narządy wewnętrzne, m.in. nerki i wątrobę. W czasie migracji postaci młodocianych przywr u zarażonego zwierzęcia można zaobserwować objawy ze strony układu oddechowego. Jest to spowodowane mechanicznym uszkodzeniem tkanki płucnej.
Na zarażenie najbardziej narażone są zwierzęta polujące (zwłaszcza koty) i przebywające w okolicach zbiorników wodnych. W diagnozowaniu alariozy bardzo ważne są szczegółowy wywiad oraz mikroskopowe badanie próbek kału.
W przypadku A. alata należy wspomnieć również o żywicielach przypadkowych. Najczęstszym żywicielem paratenicznym w Europie jest dzik. U świń domowych zarażenia A. alata nie są często notowane, opisano je do tej pory jedynie na terenie Serbii.
Alarioza stanowi zagrożenie także dla ludzi. Do zarażenia dochodzi podczas spożywania surowego lub niedostatecznie przygotowanego mięsa zawierającego postacie larwalne. Zagrożenie mogą również stanowić potrawy ze ślimaków i żabich udek. Zarażenia o lekkim przebiegu mogą objawiać się zmianami skórnymi lub zaburzeniami ze strony układu oddechowego. Inwazja może przebiegać z objawami grypopodobnymi. Choroba ta stwierdzana jest rzadko, ale ze względu na niską świadomość jej występowania należy uświadamiać społeczeństwo na jej temat.
Trematodoza wątrobowa (opistorchoza)
Przywra kocia (Opisthorchis felineus) z dwoma pokrewnymi gatunkami azjatyckimi: O. viverrini i Clonorchis sinensis to przywry wątrobowe u psów i kotów. O. felineus występuje w Europie i Azji. Na terenie Unii Europejskiej opistorchozę stwierdza się w Grecji, Niemczech, Polsce, Rumunii, Hiszpanii, na Litwie i we Włoszech.
Pierwszym żywicielem pośrednim O. felineus są ślimaki z rodzaju Bithynia. Drugim żywicielem pośrednim są różne gatunki ryb karpiowatych. Do zarażenia u ludzi i zwierząt dochodzi poprzez spożycie surowych, zarażonych ryb słodkowodnych, głównie z rodziny karpiowatych, zawierających metacerkarie. Co istotne, metacerkarie są odporne na suszenie, wysokie stężenie soli oraz niskie temperatury. Zabija je tylko wysoka temperatura. W przewodzie pokarmowym żywiciela ostatecznego (którym mogą być aż 33 gatunki i podgatunki ssaków) metacerkarie wydostają się z cysty i młode przywry dostają się do przewodów żółciowych wątroby. Długość życia dorosłej przywry wątrobowej u człowieka może przekraczać nawet 20 lat. Z kolei jaja osadzone na dnie słodkowodnych zbiorników wodnych mogą zachować żywotność nawet przez 104 dni, jeśli do zbiorników tych dostały się wczesną wiosną.
Objawy kliniczne zależą od umiejscowienia się przywr, ich liczby i układu odpornościowego zwierzęcia. Około 10% przypadków zarażeń O. felineus prowadzi do ostrej postaci inwazji. Postać ta objawia się gorączką, biegunką, wymiotami, bólem w okolicy wątroby, brakiem apetytu, wodobrzuszem, żółtaczką i obrzękami. Objawy te mogą utrzymywać się do 2 do 4 tygodni i mają różny stopień nasilenia. Przywry wątrobowe mogą mechanicznie uszkodzić wątrobę lub doprowadzić do jej marskości z powodu działania toksycznych metabolitów wytwarzanych przez pasożyta. U pacjentów z przewlekłą postacią choroby występuje ryzyko raka dróg żółciowych.
Diagnostyka inwazji opiera się na parazytologicznym badaniu kału, w którym można znaleźć jaja pasożyta. Dorosłe przywry O. felineus można zaobserwować również podczas sekcji zwłok zwierzęcia. W grupie największego ryzyka są zwierzęta karmione surowymi rybami słodkowodnymi oraz zwierzęta mające możliwość swobodnego przebywania w pobliżu słodkowodnych zbiorników wodnych. Podstawą w profilaktyce zarażeń przywrami jest eliminowanie z diety surowych ryb słodkowodnych oraz unikanie wypuszczania zwierząt w miejscach występowania żywicieli pośrednich. Na rynku niestety nie ma leków zarejestrowanych do eliminacji inwazji przywr u zwierząt towarzyszących.
Literatura:
Szczepaniak K., Tomczuk K. (2024), Inwazje przywr u zwierząt mięsożernych, Weterynaria w Praktyce; 9.
Przegrałek I., Arent Z., Konsek K. (2020), Motyliczka mięśniowa – możliwości rozpoznawania nowego zagrożenia, Magazyn Weterynaryjny; 1.
