Autor dr n. wet. Grzegorz Madajczak
Wielu z naszych klientów stosuje preparaty do profilaktyki przeciwko pasożytom, tak wewnętrznym jak i zewnętrznym, głównie w trosce o zdrowie swojego psa czy kota. Bardzo często zapominają jednak, że krople spot-on, obroże przeciwpasożytnicze czy tabletki do odrobaczania chronią nie tylko czworonoga, ale również jego otoczenie, czyli pozostałych domowników w tym także tych dwunożnych. Zarówno pies jak i kot mogą być bowiem wektorami wielu pasożytów potencjalnie niebezpiecznych także i dla ludzi. Warto uświadamiać to wszystkim właścicielom psów i kotów, bowiem niewielka suma wydana w porę na właściwie dobrany preparat może uchronić ich przed przykrymi i niebezpiecznymi skutkami zakażenia niechcianymi „pasażerami na gapę”.
Toksokaroza
Prawdopodobnie najpoważniejsze zagrożenie dla zdrowia ludzkich współdomowników psów i kotów stanowi toksokaroza, czyli zarażenie nicieniem Toxocara canis (glista psia) lub Toxocara cati (glista kocia). Pasożyty te są w naszym regionie prawdopodobnie najczęściej rozpoznawaną parazytozą psów i kotów. Jaja tych pasożytów wydalane są do środowiska wraz z kałem psów lub kotów. Jednak jaja te są zaraźliwe dopiero po okresie jednego do dwóch tygodni. W tym to czasie z jaja powstaje zaraźliwa dla psów lub kotów larwa. Gdy zostanie ona połknięta przez zwierzę domowe, w jego przewodzie pokarmowym dochodzi do dalszego przeobrażania się pasożyta, który rozpoczyna wędrówkę po organizmie psa lub kota. Przegryzając się przez ścianę jelita dostaje się do naczyń krwionośnych, aby dalej – drogą krwi dostać się do układu oddechowego. Tam wędruje przez pęcherzyki płucne, oskrzela do gardła, gdzie zostaje przełknięta. Ponowna obecność w przewodzie pokarmowym kończy cykl życiowy pasożyta. Tak powstałe osobniki dorosłe rozmnażają się płciowo, w wyniku czego powstają nowe jaja wydalane z kałem zarażonych zwierząt.
Źródłem zarażenia nicieni Toxocara dla ludzi jest zanieczyszczona jajami i inwazyjnymi larwami gleba, żywność (np. warzywa), zarażone zwierzęta oraz ich odchody. Zanieczyszczenie środowiska jajami glist jest zjawiskiem powszechnym na całym świecie. Przeprowadzone w Polsce badania próbek pobranych z różnych obszarów miast – placów zabaw, terenów rekreacyjnych, trawników, skwerów, podwórek i piaskownic potwierdziły to zjawisko. Obecność jaj wykazano w 12-26% próbek gleby z podwórek oraz skwerów i trawników w Warszawie, 22% w Lublinie i Puławach, 13-18% w Bytomiu, 8-27% w Poznaniu oraz 28-62% w Krakowie. Szczegółowe badania próbek piasku z piaskownic, które mogą stanowić największe zagrożenie inwazją dla małych dzieci wykazały znaczne zanieczyszczenie tych miejsc (około 10% próbek na terenie Warszawy wykazywało obecność pasożytów).
Na toksokarozę najczęściej chorują dzieci. Do zwiększonego ryzyka zarażenia w tej grupie przyczynia się przede wszystkim brak prawidłowych nawyków higienicznych – zwłaszcza nieprawidłowa higiena rąk (niemycie, wkładanie palców do ust). Inne czynniki sprzyjające zarażeniu to:
-geofagia (spożywanie gleby, piasku),
-częsty kontakt z psami i kotami, zwłaszcza o słabym stanie zdrowia (hodowle, schroniska),
-nieregularne odrobaczanie zwierząt domowych,
-zawodowy kontakt ze zwierzętami, ich wydalinami, skażoną glebą, zanieczyszczonymi glebą warzywami.
U ludzi obserwuje się 4 formy toksokarozy, związane ze zróżnicowaną lokalizacją pasożytów w organizmie człowieka. Najczęściej występuje zespół larwy wędrującej trzewnej, obserwowany zwykle u dzieci w wieku 2-5 lat. Objawy tej formy zarażenia związane są z wędrówką larw pasożytów w narządach wewnętrznych, w sposób zbliżony jak ma to miejsce u zarażonych psów lub kotów, z tą różnicą, iż człowiek jest żywicielem przypadkowym. Sprawia to iż larwa nie może dostać się z przewodu pokarmowego do układu oddechowego najkrótszą drogą, lecz wędruje w różnych narządach wewnętrznych. Podstawowe objawy to gorączka, powiększenie wątroby, śledzony, bóle brzucha, spadek masy ciała. W badaniu krwi obserwuje się zwiększenie liczby eozynofilii (eozynofilia). W przypadku gdy pasożyty będą przedostawały się do układu oddechowego, u zarażonego dziecka występować będzie uporczywy nawracający kaszel z napadami duszności (objawy te mogą być nieprawidłowo rozpoznane jako astma oskrzelowa). Kolejne formy zarażenia – zdecydowanie groźniejsze w skutkach – to zespół larwy wędrującej ocznej oraz toksokaroza ośrodkowego układu nerwowego (neurotoksokaroza). Do stanów tych dochodzi w wyniku obecności nawet niewielkiej liczby larw (wystarczy pojedynczy osobnik) w narządzie wzroku lub w mózgu. Pierwotnie objawy chorobowe występujące w tych formach zarażenia mogą sugerować wstępowanie choroby nowotworowej wspomnianych narządów. W przypadku neurotoksokarozy dość często dochodzi do napadów padaczkowych. Ostatnia forma zarażenia pasożytami Toxocara sp. u ludzi to toksokaroza ukryta (postać bezobjawowa), która wykrywana jest podczas przypadkowo wykonywanych badań krwi na obecność przeciwciał dla tych pasożytów, np. w sytuacji występowania toksokarozy u członka rodziny. Niekiedy forma ta może przebiegać w postaci ostrego lub przewlekłego zapalenia oskrzeli, może być przyczyną astmy oskrzelowej, przewlekłej, niepoddającej się leczeniu pokrzywki (wysypki alergicznej), długotrwałego, niepoddającego się leczeniu zapalenia stawów.
Podstawowym sposobem zapobiegania toksokarozie u ludzi jest regularne i prawidłowe odrobaczanie psów i kotów. Zwierzęta pozostające tylko w domu należy odrobaczać przynajmniej raz do roku, a szczenięta minimum cztery razy w ciągu pierwszego roku życia. Zwierzęta pracujące, swobodnie przebywające poza domem a także w sytuacji, gdy w domu jest małe dziecko, muszą być odrobaczane odpowiednio częściej. Istotna jest także toaleta zwierząt, gdyż zarażone zwierzęta wydalają kilka tysięcy jaj na dobę, które mogą znajdować się również na sierści. Zdecydowanie nie powinno pozwalać się na kontakty dzieci z nieznanymi psami, kotami, które mogą nie być regularnie odrobaczane. Niezwykle istotnym aspektem zapobiegania opisywanym parazytozom jest sprzątanie odchodów psów i kotów. Zmniejsza to liczbę pasożytów w środowisku, przez co znacząco zmniejsza ryzyko zarażenia. Ważna jest również regularna wymiana piasku w piaskowniach, zwłaszcza tych publicznych – o niegraniczonym dostępie.Dobrze jest również ograniczyć dostęp zwierząt do piaskownic, np. poprzez ich przykrywanie, gdy nie są używane. Niezwykle ważną sprawą jest prawidłowa higiena rąk, zwłaszcza u małych dzieci. Regularne mycie rąk wodą z mydłem, zwłaszcza po zabawie w piaskownicy, kontaktach z psem lub kotem – w dużym stopniu zabezpiecza dziecko przed zarażeniem. Takie samo znaczenie ma obcinanie paznokci i uczenie dzieci, aby nie wkładały palców do ust.
Pasta odrobaczająca dla psów i kotów.
Vetos Farma Pyrantel
Ancylostomatoza
Zdecydowanie mniejsze znaczenie, zwłaszcza w naszym regionie ma inna choroba również wywołana przez nicienie chorobotwórcze dla psów – Ancylostoma caninum (tęgoryjec psi). Jaja tych pasożytów wydalane są z kałem zarażonych psów. Do dostaniu się do gleby, przeobrażają się w inwazyjne larwy – zarażające inne psowate oraz żywicieli przypadkowych, jakim jest człowiek. U tego drugiego do zarażenia dochodzi w wyniku kontaktu nieosłoniętej skóry (niekoniecznie uszkodzonej) z wodą zawierającą larwy tych pasożytów. Dlatego też do zarażenia tymi pasożytami dochodzi w krajach o cieplejszym klimacie lub w miesiącach letnich w naszym regionie. Pasożyt przedostając się przez skórę u człowieka nie jest w stanie (ze względu na niespecyficznego gospodarza) odbyć całego cyklu życiowego, dlatego też migruje w skórze i tkance podskórnej wywołując objawy zespołu larwy wędrującej skórnej – trudno poddający się leczeniu stan zapalny w miejscu wniknięcia i wędrówki pasożyta.
Lider Kanału Zoologicznego firmy Bayer
,,Zabezpieczenie przed zarażeniem pasożytami jest także elementem profilaktyki służącej ochronie zdrowia właścicieli zwierząt. Drontal w formie tabletki dla psa i kota jest skuteczny przeciwko najbardziej rozpowszechnionym gatunkom robaków jelitowych. Tabletka Drontal to lek w formie smakowej, łatwej do podzielenia tabletki dla psa lub kota. Występuje w kilku wariantach dostosowanych do gatunku, wieku oraz masy zwierząt. Obecnie w sklepach zoologicznych dostępne są Drontal kot 1×2 tabletki Ellipsoid, Drontal Dog Flavour 2 tabletki (nowa formuła smakowa i kształt) oraz Drontal 35, który wprowadziliśmy do oferty w tym roku dbając o potrzeby właścicieli psów ras dużych.”
Zarażenie tasiemcem psim
Tasiemiec psi (Dipilidium caninum) to najczęściej wstępujący tasiemiec u psów i kotów – zarówno wolno żyjących, jak i zwierząt domowych. W cyklu życiowym tego pasożyta bardzo ważną rolę ogrywa inny pasożyt zwierząt – pchła. Dojrzały człon tasiemca zawierający jaja wydalany jest wraz z kałem do środowiska. Jaja po uwolnieniu z członu zjadane są przez występujące w środowisku pchły, w których przewodzie pokarmowym z jaj powstają inwazyjne larwy (cysticerkoid). Muszą one następnie być połknięte przez zwierzę (w czasie iskania, zabiegów higienicznych). W przewodzie pokarmowym zwierzęcia z larwy powstaje osobnik dorosły, produkujący jaja. Do zarażenia człowieka dochodzi w wyniku przypadkowego spożycia pcheł, lub ich fragmentów. Dlatego też na zarażenie w głównej mierze narażone są dzieci i osoby nieprzestrzegające zasad higieny. Zapobieganie zarażeniu tym pasożytem u ludzi ponownie polega na regularnym odrobaczaniu zwierząt. Równie istotne, obok stosowania preparatów na pasożyty wewnętrzne, jest regularne stosowanie preparatów zabezpieczających zwierzęta przed pchłami. Brak pcheł w środowisku przerywa bowiem cykl życiowy omawianego tasiemca.
Pogryzienie przez pchły
Człowiek jest żywicielem pchły właściwej – Pulex irritans. Pchła psia (Ctenocephalides canis) oraz pchła kocia (Ctenocephalides felis), pomimo iż zdecydowanie preferują właściwe im zwierzęta, mogą również ssać krew obecnych w ich środowisku ludzi, podobnie jak i pchła właściwa (ludzka), która może żerować również i na zwierzętach. Okazjonalne pogryzienie przez pchły w większości przypadków nie stanowi poważnych zagrożeń dla zdrowia człowieka – jest bardziej dyskomfortem, niż problemem. Jednak należy pamiętać, iż pchły mogą przenosić szereg bardzo groźnych chorób zakaźnych, z tyfusem plamistym włącznie (choroba ta nie występuje obecnie na terenie Polski). Możliwe jest jednak przeniesienie zakażenia różnymi gatunkami bakterii Bartonella, które to wywołują takie choroby jak, choroba kociego pazura (wywoływana przez B. henselae), czy gorączka okopowa (B. quintana). Obydwie choroby sporadycznie występują w Polsce. Gorączka okopowa spotykana jest u osób bezdomnych i alkoholików w postaci ciężkiej w przebiegu gorączki z utratą świadomości i objawami ze strony układu nerwowego.
W przypadku pokąsania przez pchły przenoszące chorobę kociego pazura, w miejscach wniknięcia drobnoustrojów rozwija się na skórze grudka, potem pęcherzyk, czasem owrzodzenie. Zmiana skórna utrzymuje się od 1 do 8 tygodni i samoistnie zanika. W tym czasie dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych w najbliższej okolicy, na ogół jednostronnie. Są one najczęściej miękkie, nieco tkliwe przy obmacywaniu, a skóra nad nimi – zaczerwieniona. Czasami zdarza się, że pacjent gorączkuje i uskarża się na złe samopoczucie. Sporadycznie występują przypadki, w których powiększone węzły chłonne ulegają zropieniu i powstaje przetoka, co wymaga interwencji chirurgicznej.
Ponadto pogryzienie przez pchły, nawet pojedyncze może doprowadzić do powstania silnej reakcji alergicznej – dającej objawy zarówno miejscowe (świąd, zaczerwienienie, obrzęk), jak i uogólnione – z ciężkimi objawami, takimi jak zaburzenia oddychania, czy wstrząs anafilaktyczny włącznie). Silne reakcje są zwłaszcza prawdopodobne u małych dzieci i osób z obniżoną odpornością.
Zapobieganie występowania pcheł polega na całorocznym lub sezonowym stosowaniu przeciwpchelnych kropli spot-on, obroży czy sprayów. Należy zwrócić uwagę, iż dorosłe osobniki pcheł (tylko one ssą krew) przez pewien czas mogą przebywać w środowisku poza żywicielem. Osobniki młodociane (larwy) naturalnie występują w środowisku, żywiąc się substancjami organicznymi w środowisku, np. złuszczony naskórek. Dlatego też w przypadku występowania pcheł w warunkach domowych, niewystarczające jest jednokrotne odpchlenie zwierzęcia (np. szamponem przeciwpchelnym). Konieczne jest systematyczne stosowanie preparatów, zwłaszcza takich, które wydzielają się przez skórę i pozostają w złuszczonym naskórku.
Wszoły
Kolejną grupą pasożytów zewnętrznych, dla których człowiek może stać się przypadkowym żywicielem są wszoły. Nie są one, jako takie, odrębną jednostką systematyczną, lecz grupą pasożytów zewnętrznych charakteryzujących się zbliżoną formą pasożytnictwa. Są to owady bezskrzydłe pasożytujące u ptaków (piórojady) jak i ssaków (sierściojady). Pasożyty te nie stanowią większego problemu zdrowotnego, jednak ich obecność w środowisku może stwarzać dla właścicieli zwierząt problemy zdrowotne natury alergicznej. Zwalczanie tej grupy pasożytów polega na stosowaniu odpowiednich leków przeciwpasożytniczych oraz właściwej higienie środowiska zwierzęcia.
Podsumowanie
Chociaż niewiele jest parazytoz, którymi można zarazić się bezpośrednio od psów i kotów, to te nieliczne, w szczególności powszechnie występująca glistnica psia lub kocia, stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia właścicieli zwierząt – w szczególności dzieci. Większości opisanych powyżej zarażeń, czy chorób u ludzi, można skutecznie zapobiec poprzez systematyczne stosowanie preparatów przeciwpasożytniczych.
