Wśród ponad 300 znanych gatunków papug są takie, które powszechnie spotyka się w domowych hodowlach, jak również te mniej popularne oraz prawdziwe rzadkości. Do takich właśnie rarytasów zalicza się kapturnica (Deroptyus accipitrinus), zwana również papugą jastrzębiogłową (ang. Hawk-haeded Parrot lub Red-fan Parrot) – jedyny przedstawiciel rodzaju Deroptyus blisko spokrewnionego z rudosterkami (Pyrrhura). Ten pochodzący z Ameryki Południowej ptak stanowi obiekt marzeń wielu hodowców na całym świecie. Spośród innych papug wyróżnia się bowiem nie tylko oryginalnym kształtem i zwyczajami, lecz także inteligencją i zdolnościami do oswajania.
Jedna papuga – dwa podgatunki
Kapturnica zamieszkuje północną część kontynentu. Ze względu na dość duży zasięg geograficzny wyodrębnione zostały dwa podgatunki nieznacznie różniące się od siebie wyglądem. Pierwszy z nich – Deroptyus accipitrinus accipitrinus – występuje wzdłuż północnych wybrzeży Ameryki Południowej, począwszy od brazylijskiego stanu Amapa (północno-wschodni kraniec Brazylii), poprzez Gujanę Francuską, Surinam, Gujanę i południową Wenezuelę, aż po wschodnią część Ekwadoru i północno-wschodnie tereny Peru. Osiąga do 35 cm długości. Odznacza się zielonym ubarwieniem piór na skrzydłach, grzbiecie i ogonie, jasnym czołem i wierzchem głowy oraz ciemnobrązowymi, niemal czarnymi policzkami nakrapianymi licznymi, dość regularnie rozmieszczonymi jaśniejszymi plamkami (stąd określenie „jastrzębiogłowa” – bowiem wzór ten faktycznie przypomina nieco ubarwienie głowy jastrzębia). Największą ozdobą ptaka jest charakterystyczna kryza dookoła szyi w formie wachlarza, który papuga potrafi nastroszyć (to jedyny gatunek papugi wykazujący taką zdolność), rytmicznie kołysząc przy tym całym ciałem. Kryza ta składa się z krwistoczerwonych piór z lazurowymi końcówkami. Pierś porastają czerwono-niebiesko-zielone pióra. Lotki pierwszego rzędu są ciemnobrązowe, niemal czarne, podobnie dolna strona skrzydeł i ogona. Zewnętrzne sterówki mają czerwonobrązowe nasady. Całości opisu dopełniają żółte tęczówki oczu, szaroczarny dziób i szare łapy. Samice praktycznie nie różnią się od samców (do rozpoznania płci ptaka konieczne jest wykonanie testów DNA). Osobniki młodociane można rozpoznać po nieco ciemniejszym, ale wyraźnie bardziej matowym ubarwieniu, kremowych piórach na czole, białych obwódkach oczu, dolnej części dzioba w kolorze naturalnego rogu oraz czarnych tęczówkach.
Drugi z podgatunków – Deryoptyus accipitrinus fuscifrons – zwany „brazylijskim” odznacza się bardziej południowym zasięgiem występowania. Zamieszkuje obszar Brazylii na południe od Amazonki, począwszy od brazylijskiego stanu Maranhão na wschodzie po Mato Grosso i północną Boliwię na południu. Od poprzedniego podgatunku różni się ciemniej ubarwioną, brązową głową z jaśniejszymi, bardziej kontrastowymi białymi plamkami. Ponadto zewnętrzne sterówki pozbawione są czerwono-brązowych nasad.
Kapturnica w naturze…
Naturalnym środowiskiem życia kapturnic są nizinne lasy deszczowe oraz porośnięte lasami parkowymi sawanny. Papuga ta unika podmokłych drzewostanów oraz miejsc wylesionych. Najczęściej występuje w parach lub małych grupach rodzinnych, rzadziej w niewielkich stadach liczących do 20 osobników. Zazwyczaj przebywa w koronach drzew. Zaniepokojone ptaki wydają głośne, skrzeczące dźwięki, strosząc przy tym swoje kryzy z piór. Żywią się głównie owocami, zwłaszcza drzew palmowych, takich jak Attalea fagifolia, Astrocarycum tucumoides, Astrocarycum tucumana oraz jagodami. Dietę uzupełniają nasionami, kwiatami i owadami. Sporadycznie w terenach rolniczych mogą powodować niewielkie straty, żerując na plantacjach owoców. W swej ojczyźnie nie należą do ptaków rzadkich, choć w niektórych regionach ich liczebność znacząco się zmniejszyła, głównie na skutek wycinania lasów i związanej z tym zjawiskiem degradacji środowiska naturalnego.
… i w hodowli
Kapturnice nie należą do typowych papug hodowanych w domach, jednak mogą stanowić ciekawe uzupełnienie stada w wolierze zewnętrznej, zaś osobniki ręcznie karmione mogą stać się doskonałymi kompanami. Bywają regularnie hodowane zwłaszcza w USA, Wielkiej Brytanii i w Niemczech. Należy jednak wiedzieć, że są to ptaki dość hałaśliwe i niezależne. Niemal nieustannie emitują charakterystyczne, jazgotliwe dźwięki. Osobniki pielęgnowane pojedynczo najczęściej przywiązują się do jednej osoby i mogą reagować agresją na obecność innych ptaków, a nawet domowników. Bywają przy tym bardzo zazdrosne (zwłaszcza samce). Osobnikowi takiemu należy poświęcać jak najwięcej uwagi, bowiem zaniedbywany łatwo może popaść w depresję i wykazywać tendencję np. do wyskubywania sobie piór, a nawet samookaleczania. Dlatego kapturnice należy polecać wyłącznie doświadczonym miłośnikom papug, którzy dobrze znają psychikę tych ptaków i potrafią prawidłowo odczytywać wysyłane przez nie sygnały. Warto dodać, że niektóre osobniki dość łatwo uczą się powtarzania słów, przy czym samce z reguły bywają pod tym względem pojętniejsze od samic.
Kapturnice są stosunkowo ruchliwe, dlatego najlepiej czują się w obszernej wolierze. W ciepłej porze roku można pielęgnować je w pomieszczeniu zewnętrznym, zaś przez pozostałą część sezonu pod dachem. Woliera lub klatka (minimalna wielkość klatki dla pojedynczego regularnie wypuszczanego osobnika to 80x80x120 cm) musi być wykonana w całości z metalu, ponieważ dzioby tych papug wbrew pozorom są wyjątkowo mocne. Z tego samego powodu należy liczyć się z koniecznością regularnej wymiany drewnianych żerdzi i gałęzi, które ptaki sukcesywnie niszczą. Uwielbiają kąpiele, dlatego do woliery warto regularnie wstawiać kuwetę z letnią wodą. W pomieszczeniu powinna również przez cały rok znajdować się budka lęgowa (patrz niżej) bowiem ptaki te, nawet poza okresem rozrodczym, lubią chronić się w niej, spać i wypoczywać.
Dietę kapturnic należy oprzeć na owocach, takich jak pokrojone banany, gruszki, winogrona, jabłka i pomarańcze. Bardzo lubią też niektóre dzikie owoce, np. głóg. Chętnie jedzą warzywa, takie jak tartą marchew, ogórki i pomidory. W wolierze lub klatce nie może zabraknąć również miski z mieszanką ziarna dla średnich papug. Część hodowców zaleca karmienie gotowym peletem dla papug owocożernych. Dodatkowo warto podawać zieleninę i skiełkowane ziarna pszenicy. Od czasu do czasu można nagrodzić papugę np. biszkoptem namoczonym w soku owocowym. Konieczna jest wreszcie regularna suplementacja dobrej jakości preparatem multiwitaminowo-mineralnym dla ptaków egzotycznych.
Rozmnażanie kapturnic
Kapturnice w naturze rozmnażają się od listopada do kwietnia. Jako miejsca na gniazda z reguły wybierają opuszczone dziuple dużych dzięciołów wykute w pniach żywych lub martwych drzew znajdujące się na wysokości co najmniej 10 m nad ziemią. Prawdopodobnie składają 2 lub 3 jaja o wymiarach ok. 36×25 mm. Naukowcy dysponują jednak nader skąpymi informacjami o naturalnym rozrodzie tych ptaków, bowiem ustronna lokalizacja gniazd znacząco utrudnia ich badanie.
Znacznie więcej wiadomo natomiast o rozmnażaniu kapturnic w warunkach hodowlanych. Regularnie odbywają one lęgi w niewoli, choć – ze względu na ograniczoną liczbę tych ptaków hodowanych do celów ozdobnych – liczba uzyskiwanego przychówku jest raczej niewielka. Lęgi najlepiej jest prowadzić w obszernej wolierze wyposażonej w solidną budkę lęgową o wymiarach 40x40x60 cm z otworem wejściowym o średnicy ok. 12 cm lub pień z wydrążoną w nim dziuplą. Aby zapewnić papugom poczucie bezpieczeństwa, budkę zaleca się zamaskować świeżymi gałązkami. Podczas zalotów ptaki charakterystycznie stroszą swe kryzy, zaś samiec regularnie karmi samicę. Po kopulacji samica składa w gnieździe od 2 do 4 jaj, choć sporadycznie może ich być nawet 6. Są one wysiadywane wyłącznie przez samicę przez 26 – 28 dni. Pisklęta pozostają w gnieździe przez około 2 miesięcy. Po jego opuszczeniu samiec dokarmia młode jeszcze przez kilka tygodni.
W Polsce ptaki te były już spotykane u pojedynczych hodowców i są dostępne w specjalistycznych sklepach na indywidualne zamówienie.
