Każdy okres rozwoju psa ma swoje dobre i złe strony oraz rządzi się własnymi prawami. Opiekunowie zwykle najwięcej uwagi poświęcają psu w okresie szczenięcym i młodzieńczym, kiedy to w rzeczywistości pies intensywnie wymaga od człowieka zaangażowania. Okres dorastania i wczesnej dorosłości jest trudnym czasem dla całej ludzko-psiej rodziny. W zależności od wielkości i rasy psa moment osiągnięcia dojrzałości fizycznej oraz psychicznej będzie się nieco różnił, jednak niewątpliwie jest to czas niezwykle burzliwy i niekiedy chaotyczny. Złożoność tego okresu wiąże się z częstymi trudnościami na drodze wychowania, występującymi zaburzeniami zachowania, budowaniem relacji i często problemami zdrowotnymi.
Tekst: tech. wet. Ewelina Stanclik
Przychodnia Trzech Diamentów
Dojrzałość i starość psa
Później, w okolicy trzeciego roku życia, następuje moment dojrzałości, kiedy mamy pod opieką już dojrzałego, ukształtowanego i (miejmy nadzieję) zrównoważonego psa. To czas najbardziej komfortowy dla wszystkich, pies jest w sile wieku, jeżeli opiekun włożył odpowiednią ilość pracy i zaangażowania w okresie dojrzewania, to w tym czasie powinien się cieszyć dobrą relacją z psem i to psem, z którym dobrze się rozumie. Można korzystać z życia i cieszyć się tym, co przynosi czas. Niestety, z uwagi na długość życia psów ten czas trwa niezwykle krótko i znów w zależności od wielkości psa, po upływie około ósmego roku życia (u małych i mikro- ras ten czas się przesuwa i oznaki starzenia mogą być widoczne dopiero po około 10. roku życia) zaczynają być widoczne zmiany dotyczące starzenia się. Starzenie się organizmu jest procesem zupełnie naturalnym, fizjologicznym i nieuniknionym. O ile starość nie jest chorobą, o tyle bywa ona trudna w niektórych przypadkach i obfitująca w choroby wynikające z wielu względów. Opiekun w dużej mierze może wpłynąć na czas starzenia się oraz sposób starzenia się organizmu, jeśli odpowiednio wcześniej zwróci uwagę na pewne kwestie. W rzeczywistości na jakość psiej starości pracujemy już za młodu. To znaczy, zadaniem opiekuna jest zadbać o to, by zwierzę w okresie dorastania miało zapewnione: odpowiedni rodzaj żywienia dostosowany do swoich potrzeb, odpowiedni zrównoważony ruch, troskę o ogólny stan zdrowia i kondycję. Organizm utrzymany w dobrej formie – mądrze prowadzony, odżywiony zgodnie z potrzebami gatunkowymi, aktywny fizycznie, aktywny psychicznie, w dobrej kondycji fizycznej (m.in. brak otyłości) ma szansę na opóźnienie procesów starzenia się oraz łagodniejszy przebieg i późniejsze rozwinięcie się wielu chorób. Natomiast zła jakość życia, słabej jakości dieta, otyłość, brak ruchu, brak ćwiczeń umysłowych i towarzyszące choroby, w tym długie stosowanie leków, może wiązać się z gorszym znoszeniem starzenia się.
Starzenie się – na czym polega?
Ogólnie ujmując temat, starzenie się dotyczy zużywania się i umierania komórek w organizmie. Stopniowo pogarsza się funkcja każdego układu, każdego narządu i w zależności od występowania dodatkowych chorób będą się pojawiały różnice w intensywności widocznych objawów. Procesy te obejmują cały organizm, ale w różnym czasie i z różnym natężeniem, przebiegają indywidualnie, przez co każde zwierzę inaczej się starzeje i z innymi problemami się zmaga. Najczęściej widoczne problemy to zaburzenia w poruszaniu się, pogorszenie jakości elastyczności skóry, słabej jakości sierść, pogorszenie widzenia, zmiany okulistyczne, zaburzenia w układzie krążeniowo-oddechowym.
Wraz ze wspomnianymi zmianami u niektórych psów widoczne są zmiany dotyczące układu nerwowego oraz mózgu. U starzejących się psów mogą się pojawić objawy i zachowania podobne do choroby Alzheimera u ludzi, zaburzenia demencyjne oraz inne zmiany dotyczące mózgu (w tym zmiany rozrostowe). Ten rodzaj objawów często jest początkowo słabo zauważalny i bagatelizowany przez opiekunów do czasu, aż występujące symptomy okazują się trudne do zaakceptowania w życiu codziennym.
DISHAA
Z wiekiem można zauważyć objawy zespołu zaburzeń poznawczych, obejmujące objawy podobne do choroby alzheimera. Diagnozowanie tego zespołu jest jednak nieco trudniejsze i obejmuje kilka etapów: badanie kliniczne, badania dodatkowe, diagnostykę różnicową, wywiad z opiekunem. Zaburzenia poznawcze CDS są także określane akronimem DISHAA, dzięki czemu łatwiej przeprowadzić wywiad i znaleźć źródło problemów:
D – dezorientacja (ang. Disorientation),
I – interakcje społeczne (ang. Social Interactions),
S – cykl snu (ang. Sleep/wake cycles),
H – brudzenie w domu, uczenie się (ang. Haussoiling, learning and memory),
A – aktywność (ang. Activity),
A – niepokój (ang. Anxiety).
Jak widać, objawy dotyczą głównie sfery psychicznej, choć objawy somatyczne też mogą mieć miejsce, jednak bywają mniej dominujące.
Symptomy dotyczące starzenia się:
pogorszenie motoryki, pogorszenie funkcji narządów wewnętrznych,
zaburzenia gospodarki hormonalnej,
nagłe wystąpienie zaburzeń zachowania dotychczas niewystępujących (agresja, drażliwość, depresja, brak zainteresowania otoczeniem, zaburzenia apetytu),
otępienie, spowolnione reakcje, wrażenie dezorientacji, zagubienia w przestrzeni, zawieszanie się w miejscu, problem z rozpoznawaniem osób, niewspółmierne reakcja na bodźce, nagłe wystąpienie lęków, których nie było,
zaburzenia cyklu snu i czuwania, krótkie okresy snu i aktywności, zaburzenie rytmu dobowego (aktywność w nocy, senność w dzień),
chodzenie bez celu, krążenie po mieszkaniu, wokalizacje bez wyraźnego bodźca, trudność w uspokojeniu się,
zaburzenia dotyczące zachowania czystości, brudzenie w domu, oddawanie moczu i kału w mieszkaniu, brak kontroli nad wydalaniem,
zaburzenia apetytu (brak apetytu, nadmierny apetyt, spaczony apetyt),
brak tolerancji innych zwierząt, ludzi, zwłaszcza jeżeli wcześniej pies dobrze reagował w takich sytuacjach,
trudność w rozpoznawaniu bliskich znanych osób.
Jak widać, wspomniana lista objawów w dużej mierze pokrywa się z możliwością rozwoju chorób układowych. W związku z tym, mając pod opieką starzejące się zwierzę, tuż po zaobserwowaniu wspomnianych problemów, powinniśmy w pierwszej kolejności udać się do lekarza weterynarii. Podczas konsultacji z lekarzem należy wykonać podstawową diagnostykę, tj. badanie kliniczne, badania krwi (morfologia, biochemia, panel endokrynologiczny), badanie moczu/ kału (w zależności od zgłaszanych objawów) oraz ewentualną diagnostykę obrazową (RTG, USG, TK, MRI). Podczas wywiadu oraz po wykonaniu badania klinicznego lekarz weterynarii zdecyduje, w którą stronę należy pójść z diagnostyką różnicową. Ostateczne rozpoznanie zaburzeń poznawczych stawia się po wykluczeniu innych możliwych chorób przebiegających ze wspomnianymi objawami.
Postawienie diagnozy DISHAA powinno się wiązać z wprowadzeniem planu działania, którego schemat będzie zależny od stopnia zaawansowania zmian oraz obecnego komfortu życia pacjenta. Leczenie zaburzeń poznawczych jest wielotorowe i obejmuje terapię zachowania, farmakoterapię, dietoterapię oraz suplementację. Rozsądnym rozwiązaniem jest rozpoczęcie suplementacji oraz zmian dietetycznych przy zauważeniu pierwszych symptomów starzenia się; dzięki temu rozwiązaniu można opóźnić wystąpienie zaawansowanych zmian. W związku z tym w diecie powinniśmy rozważyć takie zmiany, jak ograniczenie produktów wysoko przetworzonych, włączenie do diety produktów naturalnych, bogatych w białko, antyoksydanty, witaminy. W tym celu skupiamy się między innymi na kwasach tłuszczowych omega-3 pochodzenia zwierzęcego, witaminie E, selenie, spirulinie, glikozaminokliganach (ochrona i regeneracja stawów), drożdżach browarniczych (źródło witamin B), czarcim pazurze (działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne), witaminie D, kolagenie, SaME.
Jeżeli objawy zaburzeń kognitywnych są intensywne i pies wykazuje takie zachowania, jak: brudzenie w domu, wokalizacje, zaburzenia lękowe, dezorientację, które znacząco utrudniają życie psu i rodzinie, należy rozważyć włączenie farmakoterapii. W takich sytuacjach leczenie jest wielokierunkowe: poprawa krążenia mózgowego, łagodzenie napięcia, wyciszanie, relaksacja, poprawa przewodnictwa nerwowego, leczenie przeciwbólowe. O stosowanym leczeniu decyduje lekarz weterynarii, dostosowując leki do stanu klinicznego, ale może sugerować wprowadzenie leczenia, np. pentoksyfilina, propentofilina, selegilina, nicergolina, piracetam, niesterydowe leki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, leki z grupy przeciwdepresyjnych (SSRI, TCA).
W celu zmniejszenia objawów demencji oraz spowolnienia jej postępowania głównym postępowaniem jest pentoksyfilina, propentofilina, selegilina, nicergolina, witaminy z grupy B, kwasy tłuszczowe omega-3. Natomiast należy pamiętać, że u psów w zaawansowanym wieku oprócz samych zaburzeń poznawczych zwykle są dodatkowe schorzenia, które wymagają skojarzonego leczenia oraz częstych badań analitycznych.
Oprócz samego leczenia należy zwrócić uwagę na stymulację myślenia psa, tj. proponować ćwiczenia umysłowe – węszenie, poszukiwanie jedzenia z ukrytych miejsc, trening nowych poleceń, sztuczek. Dodatkowo aktywność fizyczna, umiarkowany ruch, spacery na świeżym powietrzu. Ważną kwestią jest także reagowanie na bieżąco na zmiany samopoczucia i konsultowanie ich z lekarzem weterynarii.
Okres zaawansowanej starości jest trudny dla wszystkich, zarówno dla samego pacjenta, jak i jego rodziny, jednak mamy pole do działania dla złagodzenia przykrych dolegliwości.
