Ektopasożyty to pasożyty zewnętrzne, które mogą bytować na skórze i sierści zwierząt. Są jedną z najczęstszych przyczyn dermatoz u psów i kotów. Są to m.in. owady: pchły, wszy, wszoły, meszki, muchówki oraz stawonogi: kleszcze, nużeńce i świerzbowce. Niektóre pasożyty zewnętrzne mogą być także wektorami (przenosicielami) chorób zakaźnych i pasożytniczych. Na przykład pchła może przenosić stadia larwalne tasiemca psiego i kociego. Pasożyty zewnętrzne są uciążliwe dla psów i kotów. Ponadto stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia tych zwierząt. W artykule pokrótce omówimy problematykę infestacji ektopasożytów.
Tekst: Adrianna Iwan
Pchły
Są to bezskrzydłe, krwiopijne owady. U psów i kotów występują najczęściej pchła psia (Ctenocephalides canis) i pchła kocia (Ctenocephalides felis), ale zwierzęta te mogą zostać zaatakowane także przez pchły innych gatunków zwierząt. Okres rozwoju pcheł jest uzależniony od temperatury i wilgotności. W cieplejszych porach roku inwazje pcheł są bardziej intensywne, ponieważ panują korzystne warunki do rozwoju larw i poczwarek. Temperatura powyżej 35oC dla poczwarek i larw jest śmiertelna. Mogą jednak przeżyć w cieplejszych miejscach przez cały rok. Infestacja pchłami przebiega w różny sposób. Niektóre zwierzęta są uczulone na pchły, a raczej na ich ślinę. Z tego względu pchły mogą być przyczyną alergicznego pchlego zapalenia skóry (APZS). Choroba ta charakteryzuje się obecnością wyprysków oraz świądu, który jest mniej lub bardziej nasilony. Podłożem tej choroby jest wspomniana alergia na substancje chemiczne obecne w ślinie pcheł. U zwierząt nieuczulonych obecność pcheł nie wywołuje szczególnych objawów klinicznych lub są one słabo nasilone.
U zwierząt, u których występuje reakcja immunologiczna, w odpowiedzi na kontakt ze śliną pcheł można zaobserwować takie objawy, jak: świąd, wyłysienia, połamane włosy, grudki, rumieniowate plamy i strupy. W przewlekłych przypadkach obserwuje się ścieńczenie skóry i przerost warstwy kolczystej naskórka, nadmierne rogowacenie naskórka.
Warto pamiętać o tym, że silna infestacja pcheł może być przyczyną niedokrwistości, zwłaszcza u młodych zwierząt.
Najskuteczniejszą metodą wykrywania pcheł jest test bibułowy (na mokrej białej ligninie widoczny jest kał pcheł) oraz test z wyczesywaniem, który jest najczulszą metodą wykrywania infestacji pcheł. Leczenie polega na eliminacji pcheł ze zwierzęcia i środowiska. Oczyszczanie środowiska nie jest łatwym zadaniem, ponieważ pchły charakteryzują się długą przeżywalnością form rozwojowych i jaj. Dorosłe pchły mogą czekać bez pożywienia na swojego żywiciela nawet osiem tygodni. W miejscach, w których obecność pcheł jest wysoce prawdopodobna zaleca się wdrażanie regularnych działań profilaktycznych.
Świerzbowce
1. Świerzb drążący psi (sarkoptoza)
Sarcoptes scabei var. canis to kosmopolityczny pasożyt skóry. Jest dość często spotykany u psów. Samice tego pasożyta drążą kanały i komory w skórze zwierzęcia i składają w nich jaja. Objawy kliniczne rozwijają się po około trzech tygodniach od zarażenia. Do najczęstszych objawów należą: świąd o bardzo dużym nasileniu (niesezonowy), strupy, przeczosy, otarcia, wyłysienia, łuszczenie naskórka. Są to objawy wynikające z samouszkodzenia i są konsekwencją silnego świądu. Dla świerzbu skórnego charakterystyczne są także grudki rumieniowate. Zmiany skórne są najczęściej obserwowane na brzegach małżowin usznych, łokciach, przedpiersiu, stawach skokowych oraz brzuchu. Przy silnej infestacji pasożyta zmiany skórne mogą obejmować całą powierzchnię ciała.
W celu rozpoznania choroby należy wykonać zeskrobinę skórną. Nie zawsze jednak uda się uzyskać wynik dodatni. Warto wówczas rozważyć wykonanie testu serologicznego, który zawiera specyficzne przeciwciała IgG przeciw S. scabei.
Świerzb jest przenoszony pośrednio i bezpośrednio. Trzeba mieć na uwadze fakt, że jest to zoonoza i należy uczulać opiekunów na możliwość zarażenia. Może więc dojść do sytuacji, w której pasożyt zostanie przeniesiony na człowieka, jeśli zwierzę śpi z opiekunem w łóżku.
Najbardziej użytecznym wskaźnikiem diagnostycznym jest prawdopodobnie intensywny świąd towarzyszący chorobie.
Chore psy powinny być izolowane od innych zwierząt, ponieważ jest to wysoce zaraźliwa choroba. Opisano także nieliczne przypadki zarażenia świerzbowcem drążącym psim u kotów.
2. Świerzb drążący koci (notoedroza)
Za chorobę u kotów odpowiada Notoedres cati. Wśród wczesnych objawów obserwuje się miejscową utratę sierści oraz zaczerwienienia na twarzy oraz końcówkach małżowin usznych. Potem pojawiają się suche, szaro-żółtawe strupy i skóra zaczyna się łuszczyć. Objawom towarzyszy charakterystyczny silny świąd i w efekcie drapanie się zwierzęcia, które może być przyczyną przeczosów oraz wtórnych zakażeń bakteryjnych. Świerzb drążący koci jest silnie zaraźliwy, więc w grupie kotów może szybko się rozprzestrzeniać. Może również występować u ludzi i powodować przejściowe zapalenie skóry.
3. Świerzb uszny
Jego przyczyną jest Otodectes cynotis. Pasożyt ten bytuje w zewnętrznym kanale słuchowym i na skórze małżowin usznych, często u szczeniąt i kociąt. Najczęściej jest diagnozowany u kotów, zwłaszcza młodych lub zaniedbanych i chorych. Charakterystycznym objawem jest głównie gromadzenie się dużej ilości ciemnej i suchej wydzieliny w zewnętrznym kanale słuchowym. Zarażenie początkowo może dotyczyć jednego ucha, ale najczęściej jest obustronne. W zaawansowanych przypadkach świerzbowiec może być obecny w innych miejscach ciała. W celu rozpoznania pasożyta trzeba wykonać badanie otoskopowe i badanie mikroskopowe woszczyny, by wykazać dorosłe pasożyty lub jaja.
Nużyca (demodekoza)
Jej przyczyną jest Demodex canis, pasożyt bytujący w gruczołach łojowych i mieszkach włosowych. Powszechnie jest nazywany „roztoczem mieszka włosowego”. W większości przypadków nie powoduje choroby, bo jest częścią naturalnej mikrobioty skóry. Objawy kliniczne pojawiają się wówczas, gdy pasożyt namnaża się w dużych ilościach, kiedy zwierzęciu spada odporność. Narażone na chorobę są więc przede wszystkim zwierzęta młode, którym towarzyszy przejściowy spadek odporności związany m.in. ze szczepieniem, zmianą otoczenia, występowaniem endopasożytów. Zachorować mogą również zwierzęta dorosłe i w zaawansowanym wieku, zwłaszcza jeśli zdiagnozowano u nich choroby współistniejące. Wyróżnia się więc nużycę młodzieńczą (do 18. miesiąca życia) i wieku dorosłego. Ponadto nużycę dzieli się na miejscową i uogólnioną. W postaci uogólnionej obserwuje się więcej niż pięć zmian ogniskowych, które występują w minimum dwóch miejscach ciała. Mogą to być również zmiany w postaci rozległych wyłysień, które obejmują duże powierzchnie ciała. Choroba przebiega bez świądu. W przypadku ropnych powikłań można zaobserwować umiarkowany świąd.
Nużycę rozpoznaje się po wykonaniu zeskrobin skórnych z granicy skóry zdrowej i chorej, która jest objęta zaskórnikami i wyłysieniami.
Nużycę kotów powoduje Demodex cati, ale jest to rzadko występująca choroba. Jeśli już występuje, to w jej przebiegu obserwuje się miejscowe, łuszczące się zmiany i wyłysienia na powiekach i wokół oczu.
Profilaktyka – jak chronić zwierzęta przed ektopasożytami?
Podstawą jest właściwy dobór preparatów przeciwpasożytniczych. Niewłaściwie dobrane leki będą wykazywały słabą skuteczność działania. Pasożyty zewnętrzne stanowią poważy problem zdrowotny. Niestety, duża rozpiętość gatunków ektopasożytów może stwarzać trudności w doborze środków przeciwpasożytniczym. Wśród najczęściej stosowanych substancji czynnych wymienia się: permetrynę (toksyczna dla kotów), fipronil, iwermektynę, selamektynę, moksydektynę, imidacloprid.
Zatrucia u kotów permetryną zdarzają się nadal często. Z kolei u młodych szczeniąt bardzo częste są zatrucia spowodowane fipronilem. Dlatego tak ważne są czytanie ulotek farmaceutycznych oraz konsultacja z lekarzem weterynarii. Preparat musi być dobrany nie tylko pod względem ektopasożytów, lecz powinien także nie wykazywać toksyczności względem danego gatunku zwierzęcia. Preparaty przeciw ektopasożytom muszą być podawane w odpowiednim czasie. Na przykład preparaty typu spot-on nie powinny być podawane bezpośrednio przed kąpielą lub po niej. Z kolei obroże insektobójcze muszą być dobrane do odpowiedniej masy ciała zwierzęcia. Zbyt duża obroża wiąże się z obecnością większej ilości substancji czynnej, która może być przyczyną zatrucia u danego zwierzęcia.
Substancja czynna musi być więc dobrana do gatunku zwierzęcia i jego wieku. Trzeba mieć również na uwadze to, że w zasadzie nie ma substancji, która będzie działała w 100%, jednak odpowiednio dobrana w znaczący sposób będzie ograniczała inwazje pasożytów. Należy stosować się do zaleceń producenta, m.in. wskazań, jak długo działa preparat.
Literatura:
Cekiera A., Popiel J., Lis P. (2016), Najczęściej diagnozowane dermatozy ektopasożytnicze psów, Vet Personel.
Ziętek J., Chrostek A. (2014), Wybrane preparaty przeciwko pasożytom zewnętrznym psów i kotów – znaczenie, rodzaje i zastosowanie, Vet Personel; 2.
Zwalczanie pasożytów zewnętrznych u psów i kotów, Przewodnik ESCCAP 03, wydanie siódme, styczeń 2022.
