Jakie substancje dodatkowe w psiej diecie wspomagają terapię problemów dermatologicznych?

Tekst: dr n. wet. Agnieszka Kurosad

Vet Planet sp. z o.o.

Niezbilansowana dieta

W obecnych czasach choroby skóry wynikające z niedoborów pokarmowych (białka, tłuszczu i kwasów tłuszczowych oraz witamin i minerałów) zdarzają się niezwykle rzadko, ponieważ zwierzęta są zazwyczaj karmione pełnoporcjową karmą. Jeżeli jednak już występują, to przyczyną jest niezbilansowana lub nieprawidłowo zbilansowana dieta domowa. Warto w tym miejscu wspomnieć również o cynko-zależnej dermatozie, do wystąpienia której predylekcje rasowe wykazują psy ras północnych, dobermany oraz bulteriery. U psów ras: syberian husky, samojed i alaskan malamute choroba ta jest związana z genetycznym defektem wchłaniania cynku z przewodu pokarmowego. Leczenie polega na dożywotniej suplementacji pokarmu psów cynkiem, co prowadzi do poprawy stanu skóry w ciągu kilku tygodni. Natomiast u szybko rosnących szczeniąt psów ras dużych i olbrzymich, takich jak dog niemiecki czy labrador retriever, dermatoza ta wynika ze zbyt ubogiej w stosunku do zapotrzebowania na ten pierwiastek diety lub karmy zawierającej składniki hamujące jego wchłanianie (np. fityniany, nadmiar błonnika pokarmowego, miedzi, wapnia). I w tym przypadku po zmianie diety i wprowadzeniu preparatu z cynkiem następuje poprawa kondycji skóry i włosa. Niestety, u bulterierów acordermatitis lethalis, związana z autosomalnym genem recesywnym, jest chorobą śmiertelną. Niedobór cynku prowadzi do wielu zmian skórnych, tj. parakeratoza, hiperkeratoza, owrzodzenia, łysienie i stany zapalne skóry. Jednak są one odwracalne po wprowadzeniu odpowiedniej suplementacji cynkiem. Warto zaznaczyć, że pierwiastek ten pełni funkcję przeciwutleniacza, chroniąc komórki skóry przed stresem oksydacyjnym. Wykazano bowiem, że niedobór cynku prowadzi do zmniejszenia stężenia metalotioneiny, co zwiększa podatność skóry na uszkodzenia oksydacyjne. Podsumowując, cynk jest jednym z ważniejszych pierwiastków dla zdrowia skóry i niezbędnym w dieto-terapii problemów dermatologicznych.

Utrata elastyczności skóry

Chora skóra często traci swoją elastyczność, co jest związane między innymi z utratą wody, ograniczeniem zawartości kolagenu, kwasu hialuronowego i innych składników, będących elementami bariery hydro-lipidowej skóry. Jej utrzymanie lub regeneracja wymaga odpowiedniej diety oraz dermo-terapii (kąpiele, nawilżanie, masaż). Niemniej jednak, biorąc pod uwagę, że pierwotnymi przyczynami problemów dermatologicznych mogą być alergia pokarmowa, pasożyty skóry, bakteryjne infekcje, należy zaznaczyć, że nie ma jednej uniwersalnej diety zalecanej w chorobach skóry. Na przykład w alergii pokarmowej (postać skórna) zaleca się na stałe wykluczenie z diety alergenu – konkretnego uczulającego białka o masie cząsteczkowej powyżej 40kDa. W praktyce przy znanym alergenie wprowadza się dietę opartą na innym, pojedynczym źródle białka (karmę monobiałkową, monoproteinową). Jeżeli alergen nie jest znany, to wymagane jest jego określenie w dwuetapowym procesie diagnostycznym: eliminacji i prowokacji. W pierwszym etapie wprowadza się karmę dietetyczną eliminacyjną – opartą na nowym (dla danego pacjenta) źródle białka lub na białku hydrolizowanym. Karmy monobiałkowe komercyjne przygotowywane są w oparciu o niestosowane standardowo w karmach bytowych źródła białka i bazują na jego atypowych rodzajach, np. na mięsie z kangura, konia, perliczki. Natomiast karmy dietetyczne z białkiem hydrolizowanym zawierają określone źródła białka poddane hydrolizie (termicznej, chemicznej ect). Pozwala to na podzielenie cząsteczki białka na mniejsze fragmenty (polipeptydy, peptydy, wolne aminokwasy), których wielkość (poniżej 10 kDa) nie wzbudza reakcji ze stronu układu immunologicznego. Hydrolizat w połączeniu z pozostałymi składnikami pokarmowymi (tłuszcze, skrobia, witaminy, minerały, błonnik pokarmowy) pozwala na przygotowanie pełnej i zbilansowanej diety. Prosty i przejrzysty skład diet eliminacyjnych jest niezmiernie ważny, ponieważ zawęża liczbę składników, które mogą być potencjalnie nietolerowane przez zwierzę z alergią. Warto też pamiętać, że takie diety są zalecane czasowo w celu przeprowadzenia etapu eliminacji. Po jego zakończeniu powinno się wprowadzić etap prowokacji – włączając pojedynczo pokarmy uważane za alergeny. Ten etap pozwala na potwierdzenie lub wykluczenie konkretnych alergenów pokarmowych, co w przyszłości umożliwia rozszerzenie diety chorego zwierzęcia.

Rola wielonienasyconych kwasów tłuszczowych

Bardzo ważną rolę w chorobach skóry odgrywają wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 i n-6. I o ile kwasy z rodziny n-6 (LA, AA) wchodzą głównie w skład struktur lipidowych skóry, zapewniając prawidłowy proces jej regeneracji, o tyle kwasy z rodziny n-3 (ALA, EPA, DHA) uczestniczą głównie w hamowaniu reakcji zapalnych oraz stymulacji odporności. Niemniej jednak warto pamiętać, iż odpowiedź organizmów jest mocno zróżnicowana. Na przykład w doświadczeniu Bonda i wsp., którzy stosowali kwasy EPA+DHA u psów z atopią, w podwójnie ślepej próbie uzyskano całkowitą remisję objawów klinicznych u 10–20% psów, znaczącą poprawę u 40%, a u pozostałych nie zaobserwowano widocznych zmian. Niemniej jednak aby regeneracja skóry u chorych zwierząt zachodziła w sposób prawidłowy, nie wystarcza wyłączne podawanie kwasów EPA+DHA, ponieważ do odnowy struktur lipidowych niezbędne są kwasy z rodziny n-6. Dlatego wprowadzono pojęcie „optymalny stosunek kwasów n-6 do n-3”, który w przypadku zdrowych zwierząt powinien wynosić od 5–10 do 1. Natomiast u zwierząt z chorobami skóry do tej pory nie udało się go ujednolicić. Glos i wsp. uzyskali najlepsze efekty u psów z atopowym zapaleniem skóry przy stosowaniu diety, w której stosunek n-3:n-6 wynosił 1:2,7. Natomiast Stehle i wsp. zaobserwowali pozytywne efekty przy stosunku kwasów n-3:n-6 równym 2:1, stosując mieszaninę kwasów: GLA, EPA i DHA. Mimo to wszyscy naukowcy są zgodni, że wskazane kwasy tłuszczowe są niezbędnymi składnikami wymaganymi w procesie regeneracji chorej skóry. Źródłami pokarmowym wspomnianych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 są tłuszcze zwierzęce i roślinne. Bogatymi źródłami kwasu linolowego (LA) są jako jedyny tłuszcz pochodzenia zwierzęcego – tłuszcz drobiowy oraz oleje roślinne (olej z krokosza, olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, sezamowy, arachidonowy czy z kiełków pszenicy). U zdrowych zwierząt kwas LA jest przekształcany do kwasu δ-linolenowego – GLA. W przypadku zwierząt starszych lub z chorobami skóry produkcja endogenna kwasu GLA jest często niewystarczająca w stosunku do potrzeb, dlatego wprowadza się jego egzogenne źródła, np. oleje z nasion ogórecznika lekarskiego (Borago officinalis); wiesiołka dwuletniego (Oenothera biennis) i dziwnego (Oenothera paradoxa); konopi siewnych (Cannabis sativa); żmijowca zwyczajnego (Echium vulgare) czy czarnej porzeczki (Ribes nigrum). Warto również wspomnieć, że u kotów ze względu na brak możliwości endogennej produkcji kwasu arachidonowego musi być on dostarczany z pokarmem (tłuszcze zwierzęce). Najlepszymi źródłami kwasów eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA) są: oleje z ryb, kryla lub alg. Największe ilości EPA występują w śledziu (15% ogółu tłuszczów), dzikiej sardynce (13,6% ogółu tłuszczów) oraz mintaju (18,8%), a najbogatsze w kwas DHA są: śledź (22,6%), mintaj (22,2%) i ikra łososia (17,4%). Na marginesie należy również zaznaczyć, że olej lniany jako najbogatsze źródło kwasu alfa-linolenowego (ALA) ma ograniczone znaczenie w terapii chorób zapalnych skóry, ponieważ sama endogenna konwersja kwasu ALA do EPA i DHA jest bardzo niska.

Pomoc w chorobach skóry przebiegających ze świądem

Substancją tłuszczową z ogromnym potencjałem do wykorzystania w chorobach skóry przebiegających ze świądem jest PEA – Palmitoiloetanoloamid (amid kwasu palmitynowego). Jest to naturalnie występujący w organizmie, bioaktywny związek lipidowy, podobny do endokannabinoidów (eCB), syntezowany i metabolizowany przez różne komórki organizmów zwierzęcych i roślinnych. W obecnej chwili mówi się o plejotropowym działaniu PEA, które obejmuje między innymi efekt przeciwzapalny, przeciwbólowy, przeciwdrobnoustrojowy i immunomodulujący. Najczęściej stosuje się preparaty, zawierające jego mikronizowaną lub ultramikronizowaną postać, która zapewnia szybkie osiągnięcie odpowiednio wysokiego stężenia po doustnej aplikacji. Na przykład u psów z atopią po 8-tygodniowym stosowaniu PEA w dawce dziennej 10mg/kg masy ciała zaobserwowano zmniejszenie świądu i uszkodzeń skóry oraz poprawę jakości ich życia. Natomiast zastosowanie syntetycznego analogu PEA – adelmidrolu, spowodowało wzrost stężenia endogennego PEA w keratynocytach u psów i zmniejszenie reakcji zapalnej skóry na skutek ograniczenia produkcji histaminy, cytokin i chemokin wydzielanych w odpowiedzi na alergen. Podawanie PEA kotom z zespołem eozynofilowym i płytką eozynofilową dało wyraźną poprawę ich stanu klinicznego. A u osobników z niepchlim zapaleniem skóry, wynikającym z nadwrażliwości – NFHD (ang. nonflea feline hypersensitivity dermatitis), stosowanie PEA opóźniało nawroty choroby oraz poprawiało przeciwświądowe działanie standardowo aplikowanych leków.

Kurkuma i kurkumina

Innym związkiem, wykazującym działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwdrobnoustrojowe, jest kurkumina, aktywny składnik kurkumy (Curcuma longa). Wykazano, że poprzez stymulację procesu angiogenezy, proliferację fibroblastów i syntezę kolagenu przyspiesza gojenie ran i ułatwia zwalczanie infekcji bakteryjnych u psów. Natomiast w połączeniu z olejem z czarnuszki (Nigella sativa) stosowanym miejscowo przyspiesza odrost włosów w terapii łysienia u psów i kotów. Jednak ze względu na niską biodostępność samej kurkuminy ważne jest, aby podawać ją w postaci kompleksów, co pozwala na uzyskanie lepszych efektów terapeutycznych.

Pro- i prebiotyki

Nowatorskim rozwiązaniem wsparcia leczenia chorób skóry (atopowego zapalenia skóry, infekcji bakteryjnych) może być wprowadzenie do diety pro- i prebiotyków. Związki te bowiem poprzez modulację mikrobiomu jelitowego mogą poprawić stan zdrowia przewodu pokarmowego i wzmocnić lokalną odporność. To poprawi wchłanianie składników odżywczych i w konsekwencji zapewni lepsze odżywienie organizmu, w tym skóry. W badaniach wykazano, że podawanie sukom w ciąży i szczeniętom probiotycznego szczepu Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) zmniejszało ryzyko rozwoju atopowego zapalenia skóry w życiu dorosłym oraz łagodziło jego objawy u dorosłych, ale już chorych osobników. W innym badaniu stosowanie u psów innego szczepu – Lactobacillus paracasei K71 spowodowało zmniejszenie świądu i obniżenie nasilenia objawów atopowego zapalenia skóry, mierzonego skalą CADESI (Canine Atopic Dermatitis Extent and Severity Index). W przypadku prebiotyków (np. fruktooligosacharydów – FOS i mannanooligosacharydów – MOS) liczba dostępnych badań, które w sposób bezpośredni oceniają ich wpływ na kondycję skóry jest mocno ograniczona. Stwierdzono jednak, że u psów z atopowym zapaleniem skóry dysbioza jelitowa może odgrywać istotną rolę w etiopatogenezie tej choroby. Wykazano bowiem, że psy z atopią miały zmniejszoną różnorodność mikrobioty jelitowej w porównaniu z osobnikami zdrowymi.

Witaminy

Na koniec warto wspomnieć o witaminach, bez których regeneracja skóry nie byłaby możliwa. Jest to biotyna (witamina B₇) oraz witaminy A, E i D. Wszystkie są niezbędne dla prawidłowego przebiegu procesów regeneracji skóry i jej wytworów, wspierania funkcji układu odpornościowego (głównie witamina D) oraz ochrony przed uszkadzającym działaniem wolnych rodników (głównie witamina E).

Podsumowując, jest wiele substancji odżywczych, które mogą poprawić stan skóry podczas leczenia chorób dermatologicznych. Można je dostarczyć w postaci pełnej i zbilansowanej, ale wzbogaconej we wskazane składniki diety lub dodatkowo w formie złożonych preparatów. Wybór jest determinowany rodzajem choroby, preferencjami żywieniowymi zwierzęcia oraz postacią suplementu.

Piśmiennictwo dodatkowe:

Bond R., Lloyd D.L., Randomized single-blind comparison of an evening primrose oil and fish oil combination and concentrates of these oils in the management of canine atopy, Veterinary Dermatology 1992; 3: 215–9.

Elkhateeb O., Badawy M.E.I., Tohamy H.G. et al., Curcumin-infused nanostructured lipid carriers: a promising strategy for enhancing skin regeneration and combating microbial infection, BMC Veterinary Research volume 19, Article number: 206 (2023).

Marchegiani A., Fruganti A., Spaterna A. et al., Impact of Nutritional Supplementation on Canine Dermatological Disorders, Vet Sci. 2020 Apr 3;7(2):38. doi: 10.3390/vetsci7020038.

Noli C., della Valle M.F., Miolo A., Medori C., Schievano C., The Skinalia Clinical Research Group.: Effect of dietary supplementation with ultramicronized palmitoylethanolamide in maintaining remission in cats with nonflea hypersensitivity dermatitis: a double-blind, multicentre, randomized, placebo-controlled study, Vet Dermatol 2019; 30: 387–e117 DOI: 10.1111/vde.12764.

Noli C., della Valle M.F., Miolo A. et al, Efficacy of ultra-micronized palmitoylethanolamide in canine atopic dermatitis: an open-label multi-centre study, Vet Dermatol 2015; 26: 432–e101. DOI: 10.1111/vde.12250.

Petrosino S., Di Marzo V., The pharmacology of palmitoylethanolamide and first data on the therapeutic efficacy of some of its new formulations, Br. J. Pharmacol. 2017, 174, 1349–1365.

Song H., Mun S-H., Han D-W. et al., Probiotics ameliorate atopic dermatitis by modulating the dysbiosis of the gut microbiota in dogs, BMC Microbiol. 2025 Apr 22;25(1):228. doi: 10.1186/s12866-025-03924-6.

Stehle M.E., Hanczaruk M., Schwarz S.C.N., Gobel T.W., Mueller R.S., Effects of polyunsaturated fatty acids on isolated canine peripheral blood mononuclear cells and cytokine expression (IL-4, IFN-c, TGF-b) in healthy and atopic dogs, Veterinary Dermatology, 2010. 21, 113–118. DOI: 10.1111/j.1365-3164.2009.00860.x.

Ural K., Erdoğan H. et al., 360 derece Veteriner Dermatoloji; Kedi ve Köpeklerde Alopesi Sağaltımında Topikal Curcuma longa ile Nigella sativa Kombinasyonu, Van Vet J, 2019, 30 (2) 135–138.