Piotr Łuczka, Paweł Zarzyński
Akwaryści to klienci o bardzo dużych wymaganiach wobec sprzedawcy. Mówiąc wprost – oczekują, że wiemy o ich hobby „wszystko” i będziemy w stanie natychmiast odpowiedzieć na „każde” ich pytanie. Często dotyczą one parametrów światła jakie powinno być zainstalowane w ich zbiorniku. Padają zagadkowe słowa takie jak „lumeny”, „PAR” czy „RA”. Co one oznaczają? Już za chwilę opowiemy nieco o świetle z punktu widzenia jego zastosowania w akwarystyce i wskażemy, na co zwrócić uwagę klientów podczas wyboru optymalnego dla ich potrzeb rozwiązania.
Światło w akwarium
Żeby zrozumieć znaczenie podstawowych parametrów źródeł światła stosowanych w akwarystyce, zastanówmy się najpierw, dlaczego w ogóle oświetlamy akwarium? Otóż przyczyny są najczęściej dwie. Po pierwsze, nasz zbiornik ma ładnie, czyli naturalnie wyglądać. Światło ma sprawiać, że ryby i rośliny będą miały piękne, właściwe dla danego gatunku kolory, a całość będzie stanowiła niekwestionowaną ozdobę pomieszczenia. Drugi cel jest równie ważny – ogromna większość akwarystów pragnie bowiem posiadać w akwarium zdrowe, dobrze rosnące rośliny. A rośliny do wzrostu potrzebują wszak światła stanowiącego „napęd” fotosyntezy – naturalnego procesu w rezultacie którego przekształcają one związki nieorganiczne w substancje organiczne niezbędne im do życia. Tak więc prawidłowo dobrane światło ma jednocześnie gwarantować, że akwarium będzie ładnie wyglądało, a rośliny będą w nim dobrze rosły. Niestety, są to warunki… częściowo przeciwstawne. Ale o tym opowiemy za chwilę.
Moc oświetlenia to nie wszystko
Poszukujący oświetlenia do swojego akwarium początkujący hobbysta zwykle w pierwszej kolejności pyta o jego moc. Parametr ten jest rzeczywiście ważny, bowiem zależy od niego zarówno wygląd zbiornika, jak i warunki do wzrostu roślin. Umownie przyjmuje się, że w przypadku klasycznych świetlówek do uprawy tzw. cienioznośnych, czyli mało wymagających pod tym względem gatunków konieczne jest min. 0,3-0,4 W na każdy litr wody (zakładamy przy tym, że akwarium nie jest wyższe niż 50 cm). Średnio wymagające rośliny potrzebują już 0,5-0,6 W/l, zaś te naprawdę wymagające (jak choćby tak popularne ostatnio niskopienne hemiantusy czy glossostigma) nawet 0,9-1,0 W/l. W przypadku zyskujących obecnie coraz bardziej na popularności diod LED wartości te można zredukować do 50-60% (czyli dla roślin cienioznośnych 0,15-0,20 W/l, dla średnio wymagających 0,25,035 W/l, a dla wymagających 0,45-0,60 W/l). To wszystko prawda, ale sama moc oświetlenia to za mało i opieranie się tylko na tym parametrze nie wystarczy. Stanowi ona co prawda warunek konieczny do wzrostu roślin, ale sama w sobie tego nie gwarantuje. Światło światłu jest bowiem nierówne i oprawy – mając tę samą moc – mogą emitować różną „ilość” światła, co więcej, może to być światło o różnej „jakości”.
Łukasz Matoga
Prezes Zarządu AQUANETTA Sp. z o.o.W naszych akwariach stosujemy tylko diody LED. Lampy naszej produkcji polecamy do akwariów morskich i wymagających akwariów słodkowodnych. Technologia LED pozwala w elastyczny sposób kształtować widmo i realizować różne oczekiwania klienta, np. stymulacja wzrostu roślin w akwarium roślinnym lub podkreślenie kolorów mieszkańców rafy. Lampy te mają dwa lub trzy oddzielne kanały oraz wyrafinowany układ mieszający, co pozwala uniknąć efektu dyskotekowego.
Kontakt: Aquanetta sp. z o.o.
tel. (12) 427-07-64, www.aquanetta.pl
„Ilość” światła
Często w sklepach słyszy się podobne opinie: oprawa LED świeci tak samo jak oprawa, w której zastosowano świetlówkę liniową o dużo wyższej mocy. Jednak zdarza się, że sprzedawcy nie potrafią wyjaśnić dlaczego.
Powodów jest kilka. Pierwszy z nich dotyczy „ilości” światła emitowanego przez źródło. W największym uproszczeniu to strumień świetlny źródła światła wyrażany w lumenach [lm] i odniesiony do czułości widmowej oka ludzkiego. Im więcej lumenów, tym postrzegamy światło jako jaśniejsze. Źródła światła produkują różną ilość lumenów natomiast jak poznać, które źródło światła robi to efektywniej? Wystarczy podzielić strumień przez moc potrzebną do wyprodukowania tego strumienia – jest to tzw. skuteczność świetlna wyrażana w lumenach na Wat [lm/W]. Przykładowe skuteczności świetlne podano poniżej:
Jak się okazuje skuteczności świetlówek liniowych i niedrogich diod led mogą być podobne. Dlaczego więc dioda led jest obecnie postrzegana jako lepsze źródło światła?
Skuteczność świetlna
wybranych źródeł światła
żarówka: 8-10 lm/W
świetlówka liniowa: 45-104 lm/W
biała dioda LED: 26-300 lm/W
niskoprężna lampa sodowa: 200 lm/W
Drugim istotnym parametrem już nie samego źródła, a oprawy oświetleniowej jest ukształtowanie strumienia świetlnego. Ile procent strumienia świetlnego trafi do akwarium i nie zostanie rozproszone w pokrywie. Tu diody led mają zdecydowaną przewagę, bowiem w przypadku świetlówek liniowych mniej niż 40% światła trafia bezpośrednio do wody. Reszta jest najczęściej wielokrotnie odbijana i ulega znaczemu osłabieniu i rozproszeniu na powierzchniach wewnętrznych pokrywy. Często bywa, że po wymianie świetlówek klienci nie zakładają odbłyśników. Zapominają również wyczyścić je z zabrudzeń, a te znacznie pogarszają ich parametry. Dodatkowo kształt odbłyśników również pozostawia często wiele do życzenia. W wypadku diod led dużo łatwiej uformować strumień świetlny. Najczęściej stosuje się zminiaturyzowane pojedyncze soczewki lub ich układy. Przy prawidłowo zaprojektowanej oprawie LED niemal całe światło trafia na powierzchnię wody.
Parametr informujący o „ilości” światła na jednostkę powierzchni to natężenie oświetlenia wyrażane w luksach. Natężenie oświetlenia możemy zmierzyć luksomierzem.
Gdzie jeszcze możemy się doszukiwać wyższej efektywności opraw LED? W układzie zasilania. Układ zasilania pobiera moc do potrzeb własnych, co wpływa na całkowite zużycie energii urządzenia. Sprawność układu zasilania LED jest większa niż układów zapłonowych świetlówek w szczególności tych z magnetycznym układem stabilizacyjno-zapłonowym (tzw. starterem).
Co jeszcze może powodować iż oprawy LED o mniejszej mocy są równie efektywne w przypadku uprawy roślin w akwarium jak świetlówki? Odpowiedzią jest „jakość” światła.
„Jakość” światła
Wiele osób uważa, że im więcej dana świetlówka czy dioda led ma lumenów, tym lepiej nadaje się do potrzeb akwarystyki. Ale czy tak jest naprawdę? Okazuje się, że niekoniecznie. Oko ludzkie jest bowiem tak skonstruowane, że najwyższą czułość osiąga dla światła o długości fali 555 nm, czyli właściwą dla światła żółtego. W przypadku zakresu niebieskiego i czerwonego ilość lumenów gwałtownie maleje.
Strumień świetlny – jest to wielkość fotometryczna, określa całkowitą moc promieniowania źródła światła odniesioną do czułości widmowej oka (odbiornika) przystosowanego do jasności.
Piotr Jankowski
Marketing Manager, AQUAEL Janusz Jankiewicz Sp. z o.o.Prawidłowo dobrane oświetlenie jest kluczem w akwarystyce, zarówno jeśli chodzi o dobry wzrost roślin, jak i naturalny wygląd zbiornika. AQUAEL od lat jest w tej dziedzinie liderem innowacyjności. To my, jako jedni z pierwszych zamieniliśmy w naszych zestawach i pokrywach przestarzałe świetlówki T8 na nowoczesne świetlówki T5, a obecnie zastępujemy te ostatnie energooszczędnymi i długowiecznymi modułami z diodami LED. W naszej ofercie stanowią one już standard, dzięki któremu znacząco wyprzedzamy konkurencję. Co więcej, nasze moduły ledowe oferujemy w dwóch wersjach: SUNNY, czyli emitujące światło zbliżone do światła dziennego o temperaturze barwowej 6500 K oraz PLANT, emitujące światło o temperaturze barwowej 8000 K dodatkowo stymulujące wzrost roślin. W wielu naszych zestawach, takich jak GLOSSY czy LEDDY 80 umożliwiamy prostą rozbudowę oświetlenia poprzez dodanie kolejnych modułów (co umożliwia sklepom skuteczną i lukratywną sprzedaż łączoną zwiększając tym samym ich zyski). Na tym nie koniec! Już wkrótce na rynku pojawią się nowe ledowe moduły oświetleniowe LEDDY TUBE RETROFIT, które będzie można montować w dowolnych lampach i pokrywach jako zamienniki tradycyjnych świetlówek. Dzięki temu rozwiązaniu praktycznie każdy akwarysta będzie mógł cieszyć się korzyściami wynikającymi z zastosowania energooszczędnego, optymalnie dobranego i wydajnego oświetlenia opracowanego specjalnie z myślą o potrzebach akwarystyki.
Tak więc źródło światła o bardzo wysokiej skuteczności świetlnej prawdopodobnie emituje niemal wyłącznie światło żółte. Co prawda postrzegamy je jako bardzo jasne, ale rośliny raczej pod nim nie urosną. Co więcej, zbiornik wcale niekoniecznie musi się przy tym korzystnie prezentować. Wobec tego jak rozpoznać czy światło nadaje się od zastosowania w akwarystyce? Najlepiej zmierzyć lub odnaleźć na opakowaniu albo stronie producenta jego widmo spektroskopowe czyli tzw. wykres widma. Wykres ten informuje z jakich długości fal złożone jest światło i jaki jest udział ilościowy tych fal w całym świetle. Światło słoneczne jest to zespół fal świetlnych o różnej długości od nadfioletu po podczerwień. W przypadku światła dostrzegalnego dla ludzkiego oka za wartości graniczne przyjmuje się zwykle 380 i 780 nm. Fale z dolnego zakresu dają efekt światła fioletowego i, w miarę wzrastania ich długości, płynnie przechodzi ono w granatowe, niebieskie, zielone, żółte, pomarańczowe aż po czerwone dla fal z górnego zakresu. Doskonale ilustruje to poniższy wykres widma:
Oko ludzkie kontra rośliny
Wykres czułości widmowej oka potwierdza, że oko ludzkie jest najbardziej wrażliwe na światło bliskie żółtemu następnie czułość znacznie maleje i w okolicy fioletu i głębokiej czerwieni zanika.
Wykres ten również informuje o tym, jakie barwy może ujrzeć człowiek (nie widzimy np. w podczerwieni).
A jak widzimy barwy przedmiotów? W uproszczeniu jest to światło odbite od przedmiotu o określonej długości jakie dociera do oka ludzkiego. Czyli np. przedmiot czerwony odbija światło czerwone. Aby zobaczyć kolor przedmiotu musimy go oświetlić światłem zawierającym ten kolor.
Aby człowiek widział wszystkie barwy otaczających go przedmiotów powinien je oświetlać światłem o ciągłym wykresie widma w zakresie czułości widmowej oka ludzkiego. Aby określić stopień niedoskonałości źródła w tym zakresie specjaliści od światła posługują się tzw. współczynnikiem oddawania barw CRI (z ang. Colour Rendering Index). Przyjmuje on wartość od 0 do 100, przy czym wartość 100 definiuje idealne odwzorowanie barw. A odwzorowanie takie zapewnia naturalne światło słoneczne czy zwykła żarówka. Poniżej podano przykładowe współczynniki Ra dla wybranych źródeł:
Jakie zastosowanie ma współczynnik odwzorowania barw w akwarystyce? Źródła o wysokim Ra doskonale odwzorowują barwy ryb i roślin i powinny wchodzić w skład każdej oprawy okwarystycznej. Przy zbyt niskim współczynniku oddawania barw kolory stają się mało wyraziste i szarzeją. Nie oznacza to jednak, że w oprawach akwarystycznych nie stosuje się innych źródeł. Wręcz przeciwnie.
Światło zaprojektowane dla ludzi nie jest odpowiednie dla roślin
To odważna, ale prawdziwa teza. Dążenie człowieka do ograniczenia zużycia energii przez oprawy oświetleniowe oraz ograniczenia kosztów produkcji źródeł światła spowodowało, że najpopularniejsze na rynku źródła światła zaprojektowane dla ludzi nie nadają się zupełnie do uprawy roślin i odwrotnie. Światło emitowane przez oprawy zaprojektowane do uprawy roślin jest bardzo nieprzyjemne dla człowieka.
W części drugiej opowiemy jakiego światła potrzebują rośliny i gdzie jest kompromis pomiędzy potrzebami człowieka i roślin, czyli jak wybrać oprawę do zastosowań akwarystycznych.
