Zabieg odrobaczania psa czy kota – niezmiernie istotny dla zdrowia tych czworonogów i ochrony ich przed groźnymi pasożytami wewnętrznymi – do niedawna kojarzył się wyłącznie z obowiązkową wizytą w gabinecie weterynaryjnym. To jednak już przeszłość, bowiem w handlu pojawiły się preparaty dostępne również w sklepach zoologicznych, dzięki którym właściciel zwierzęcia może odrobaczyć je bez niepotrzebnego stresu w domowym zaciszu, a sklep ma szansę na dodatkowy zarobek.
Mianem „odrobaczania” określa się potocznie profilaktykę zwalczania pasożytów wewnętrznych u zwierząt. Nazwa ta nie jest jednak precyzyjna nomenklaturowo, gdyż w organach wewnętrznych psów i kotów bytować mogą nie tylko „robaki” (tj. robaki obłe – obleńce – glisty, robaki płaskie – tasiemce). Niemniej termin ten przyjął się i do lecznic, czy sklepów zoologicznych klienci przychodzą właśnie po „coś na odrobaczenie”.
Profilaktykę zwalczania pasożytów wewnętrznych rozpoczynamy na wczesnym etapie życia szczeniąt i kociąt (jeszcze przed ich zaszczepieniem), gdyż robaki mogą się do ich organizmów dostać w łonie matki lub z jej mlekiem. Zapasożycone maluchy gorzej się rozwijają, są chude (pasożyty pozbawiają je składników odżywczych i uszkadzają mechanicznie śluzówkę jelita), często o wydętym brzuchu, a przy silnej inwazji robaki są widoczne w kale. W życiu dorosłym zwierzę również powinno być odrobaczane 2-3 razy do roku. Niektórzy właściciele żeby uniknąć podawania środków chemicznych oddają do badania próbki kału pupili, aby wykonać badanie parazytologiczne (obecność jaj pasożytów lub cyst). Często pojawia się zresztą pytanie, czy w ogóle warto odrobaczać? Ponieważ dzielimy z naszymi zwierzętami przestrzeń domową, jesteśmy w bliskich relacjach (niejednokrotnie śpimy w jednym łóżku itp.), bawią się z nimi dzieci itd. – odpowiedź oczywiście brzmi TAK, odrobaczanie jest niezbędnym elementem profilaktyki zdrowotnej. Część pasożytów może bowiem być niebezpieczna dla człowieka. Niezależnie od wysokich standardów higieny w domu i w ogrodzie, czy nawet zamieszkania w odludnej okolicy, nie unikniemy przeniesienia np. jaj pasożytów na butach. Ryzyko wzrasta wraz z zagęszczeniem zwierząt domowych, czyli w miastach (tutaj też duży wpływ mają zachowania higieniczne, czyli sprzątanie po psie i pilnowanie, żeby zwierzę nie zjadało odchodów), ale na wsi z kolei dochodzi aspekt kontaktu ze zwierzętami dzikimi, również nosicielami pasożytów oraz spożywanie surowego mięsa z niewiadomego źródła. Droga pokarmowa jest najczęstszym sposobem dostawania się pasożyta do organizmu zwierzęcia (jaja pasożytów mogą się znajdować np. w odchodach zwierząt, w wodzie, pożywieniu). Wewnątrz organizmu z jaj rozwijają się postacie dorosłe pasożyta, a ich obecność powoduje osłabienie gospodarza, wychudzenie, wtórne anemie, zaburzenie funkcjonowania przewodu pokarmowego. Produkty przemiany materii pasożytów mogą działać toksycznie na organizm żywiciela, a także powodować reakcje alergiczne.
Z jakimi pasożytami możemy mieć do czynienia?
Sprzedawca w sklepie powinien posiadać podstawową wiedzę na ten temat, aby umiejętnie naświetlić problem klientom. Pomocne są też prospekty reklamowe firm produkujących preparaty na odrobaczanie, gdyż znaleźć tam można „portrety” sprawców (i to przemawiające do wyobraźni).
Wszyscy kojarzymy pasożyty wewnętrzne, jakimi są tasiemce, bytujące w jelicie zwierząt. Najczęstszymi tasiemcami występującymi u psów i kotów jest bąblowiec (jednojamowy Echinococcus granulosus i wielojamowy E. multiocularis) oraz tasiemiec psi (Dipylidium caninum; osiąga do 70 cm długości). Żywicielem tasiemca psiego są pchły (ich obecność na zwierzęciu zwiększa ryzyko zarażenia). Obecność pasożyta i jego aktywność może powodować świąd okolic odbytu oraz tzw. „saneczkowanie” u zwierząt. Sporadycznie do inwazji może dojść także u człowieka (zwłaszcza u dzieci). Na bąblowca wielojamowego (postać dorosła ma 6 mm długości) narażone są szczególnie koty wychodzące z domu, zwłaszcza polujące, oraz psy i koty karmione surowym mięsem. Zwierzę zaraża się poprzez spożycie jaj tasiemca (np. z wodą lub obecnych w mięsie żywicieli pośrednich – gryzoni, świń, przeżuwaczy). Niebezpieczne mogą być także tasiemce z rodzaju Taenia – zarażenie również związane jest z polowaniem na gryzonie lub spożywaniem surowego mięsa.
Kolejną grupę pasożytów wewnętrznych stanowią nicienie (robaki obłe). Szczególnie niebezpieczne są glisty (psów – Toxocara canis i kotów – T. cati). Dorosłe zwierzęta zarażają się inwazyjnym jajami glist ze środowiska zewnętrznego lub larwami (np. w upolowanym gryzoniu). U dorosłych samic cykl rozwojowy pasożyta zatrzymuje się w fazie larwalnej, larwy lokalizują się w różnych narządach i są uwalniane przy kolejnych ciążach. Szczenięta zarażają się przez łożysko i z mlekiem matki. Kocięta rodzą się wolne od glist, ale mogą się zarazić poprzez mleko lub połknąć inwazyjne jaja ze środowiska. W przypadku silnego zarobaczenia zaobserwować można oprócz nieswoistych objawów anemii, wychudzenia, zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego, a także kaszel, wyciek z nosa oraz mocno rozdęty brzuch. Glisty są niebezpieczne dla człowieka (tzw. zespół larwy wędrującej).
Dla szczeniąt i kociąt zagrożenie stanowią także tęgoryjce. Gatunki typowe w Europie to Ancylostoma caninum (u psów), A. tubaeforme (u kotów) i Uncinaria stenocephala (u psów, rzadziej u kotów). Objawy inwazji są nieswoiste. U szczeniąt oprócz możliwości zakażenia drogą pokarmową (połknięcie larwy), występuje także zakażenie laktogenne. Stąd tak istotna jest profilaktyka odrobaczania suk przed kryciem! Psy utrzymywane w dużych skupiskach (schroniska, hodowle, hotele dla psów) mogą być narażone na inwazję włosogłówki (Trichuris vulpis). Zwierzęta są osłabione, ciężko chore, mają śluzowaty kał oraz krwiste biegunki. Wydalanie jaj z kałem przez zarażone zwierzę trwa bardzo długo, nawet 10-12 miesięcy. Nicień płucny (Angiostrongylus vasorum) może występować u psów, a żywicielem pośrednim są ślimaki. Dorosłe formy pasożyta bytują w tętnicy płucnej i prawej komorze serca. Objawy inwazji są ze strony układu oddechowego, dochodzi do nietolerancji wysiłkowej oraz zaburzeń krzepnięcia krwi.
Stosunkowo nowym tematem w Polsce są nicienie wywołujące dirofilariozę psów, rzadziej kotów (nicień sercowy Dirofilaria immitis i podskórny D. repens). Żywicielami pośrednimi i wektorami tych pasożytów są komary. Nieleczona postać sercowa może prowadzić do śmierci zwierzęcia. Dirofilariozę diagnozuje się wykonując badanie rozmazu krwi zwierzęcia.
Kolejna grupa pasożytów to jednokomórkowce – protisty zwierzęce (dawniej klasyfikowane jako pierwotniaki). Typowym przykładem jest Toxoplasma gondii, wywołująca zoonozę powszechnie znaną jako toksoplazmoza (temat poruszany zwłaszcza w odniesieniu do ciężarnych właścicielek kotów – patrz odrębny artykuł na str. 62). Innym pasożytem, który występuje u ludzi i zwierząt jest także wiciowiec Giardia intestinalis (dawniej G. lamblia), wywołujący giargiozę (lambliozę). Dla człowieka chorobotwórcze są odmiany genotypowe występujące u psów (wzajemne zarażanie, cysty wydalane z kałem). Choroba ma przebieg przewlekły, zazwyczaj objawem są biegunki, a u osób dorosłych może przebiegać bezobjawowo.
lek. wet. Andrzej Mastalerz
Obecnie w sklepach mamy do dyspozycji nowy preparat, który przez długi czas był dostępny tylko w lecznicach weterynaryjnych. Zmiana rejestracji leku pozwoliła na dostępność preparatów bez recepty. Zatem sklep zoologiczny staje się miejscem, gdzie właściciel psa lub kota ma w ofercie coraz szerszą gamę produktów i kieruje się raczej tam, niż jak dotychczas, do lekarza weterynarii. To pociąga za sobą potrzebę pogłębiania wiedzy w tym zakresie u pracowników sklepów. Podkreślać należy, że najczęstsza profilaktyka jaka jest stosowana przez właściciela zwierząt to właśnie odrobaczanie. Trzeba wiedzieć jak często stosować preparaty i kiedy są one zalecane. W okresie szczenięcym od 2-3 tygodnia życia można stosować odrobaczanie. Powtarzamy je co dwa trzy tygodnie aż do trzeciego miesiąca życia. Później odrobaczamy co trzy miesiące. Dlaczego? – takie będzie pytanie właściciela. Mój pies mieszka bloku albo mój pies nie ma kontaktu z innymi psami, mój pies jest w kojcu itp. Pies i kot mają szeroki kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Przeprowadzono badania wskazujące, że bardzo dużo pasożytów jest na osiedlach, parkach, deptakach itp. miejscach. Tak więc pies mieszkający w bloku może mieć pasożyty. Psy podwórkowe również mają kontakt z pasożytami choćby dlatego, że mogą mieć pchły, które są żywicielem pośrednim tasiemca. Przez podwórko w nocy przechodzi tabun różnych wolno żyjących zwierząt, które mogą pozostawić w odchodach jaja pasożytów, człony tasiemca lub pasożyty postaci dorosłej np. glisty. Właściciel psa lub kota na butach może przywlec do domu jaja pasożytów. Jak widać możliwości zarażenia się pasożytami są bardzo duże. O tym wszystkim trzeba pamiętać i uświadamiać właścicieli zwierząt. Proszę pamiętać, że pasożyty wydalane są nie tylko z kałem. Człony tasiemca np. stale wychodzą z odbytu. Często widać je przyczepione w okolicy zwieracza lub można wypatrzyć w okolicy nasady ogona. Tendencja w farmakologii jest progresywna, niebawem w sklepie mogą pojawić się inne preparaty przeciwko pasożytom wewnętrznym. Wówczas trzeba będzie znać działania poszczególnych substancji czynnych. Teraz mamy tabletki zawierające pyrantelum, prazikwantel, fenbantel. Przed stosowaniem tych preparatów zaleca się dokładnie zapoznanie z ulotką, a w szczególności przeciwwskazaniami oraz wskazaniami leczniczymi. Te dwa punkty są bardzo istotne, bo możemy zrobić krzywdę suce w ciąży lub podać preparat w nieodpowiednim czasie. Preparat obecnie dostępny w sklepie ma bardzo szerokie spektrum zastosowania. Macie Państwo lek, którym można skutecznie zlikwidować pasożyty wewnętrzne.
Zapobieganie inwazjom
Zapobieganie inwazjom pasożytów wewnętrznych opiera się na przestrzeganiu zasad higieny w tym usuwaniu z otoczenia odchodów zwierząt zwłaszcza w obszarach miejskich (stadia inwazyjne pasożytów wydalane z kałem są wysoce odporne na warunki środowiskowe i mogą długo przetrwać), ograniczaniu kontaktów z gryzoniami i padliną, podawaniu surowego mięsa tylko ze sprawdzonego źródła (po kontroli weterynaryjnej), zwalczaniu pasożytów zewnętrznych.
Tylko niektóre inwazje są ściśle związane z wiekiem zwierzęcia, najczęściej ryzyko występuje przez całe życie, stąd w odniesieniu do psów i kotów, jako zwierząt towarzyszących właściwa metoda zwalczania jest niezmiernie istotna – tutaj podkreśla się rolę profilaktycznego podawania środków przeciwrobaczych. Zawsze odrobaczamy wszystkie zwierzęta w domu jednocześnie, a także sprawdzać należy, czy nowo wprowadzane/zakupione zwierzę było odrobaczane. Psy i koty w hodowlach, mające kontakt ze zwierzętami bezdomnymi oraz psy myśliwskie są w grupie zwiększonego ryzyka zarażenia. Również zwierzęta żywione surowym mięsem, mające dostęp do gryzoni czy ślimaków. A także psy w skupiskach – podróżujące do innych krajów, na wystawach.
Należy pamiętać, że środki lecznicze podawane w celu odrobaczenia w większości działają tylko na formy dorosłe pasożytów. U zwierząt dorosłych zaleca się odrobaczanie przynajmniej co 6 miesięcy u psów i co 3 miesiące u kotów. Według ESCAAP (European Scientific Councel Companion Animal Parasites) zaleca się nawet 4-krotne odrobaczenie w roku (co kwartał zarówno psów, jak i kotów). Szczenięta powinny być odrobaczane począwszy od drugiego tygodnia życia, a kocięta od 3. tygodnia, co dwa tygodnie aż do drugiego tygodnia po odsadzeniu (12. tydzień życia). Jednocześnie wraz z pierwszym odrobaczeniem szczeniąt/kociąt należy odrobaczyć karmiące matki. Psy podwórzowe i polujące zaleca się odrobaczać raz w miesiącu.
Na rynku znaleźć można wiele preparatów odrobaczających. Najlepiej korzystać z tych o złożonym składzie (kilka substancji czynnych; np. Pyrantel, Prazikwantel, Fenbendazol, Imidakloprid), mają szerokie spektrum działania i wysoką skuteczność. Dostępne są w formie tabletek, pasty, zawiesiny bądź preparatu spot-on (te ostatnie dobrze sprawdzają się u kotów, którym trudno podać środki doustne). Należy dobrać preparat właściwy dla psa lub kota, jego wieku (są np. preparaty dla juniorów), dostosowany do masy ciała zwierzęcia. Niektóre mogą być podawane sukom/kotkom w ciąży (trzeci trymestr). Przed użyciem ZAWSZE niezbędne jest zapoznanie się ze wskazaniami producenta.
Dla kotów i psów
Firma Bayer stworzyła praparat DRONTAL dedykowany dla kotów i psów. DRONTAL dla kotów – tabletki powlekane (1 tabl/4 kg m.c.), oparte na dwóch substancjach czynnych (Pyrantel, Prazikwantel) mają szerokie spektrum działania, zwalczają inwazje nicieni jelitowych i tasiemców (Toxocara cati, Ancylostoma tubaeforme, Ancylostoma braziliense, Echinococcus multilocularis, Dipylidium caninum, Taenia taenieformis, Mesocestoides spp., Joyeuxiella spp.). Bardzo łatwo je podawać (podanie jednorazowe), mogą być rozkruszane i dodawane do każdego rodzaju pokarmu. Są bezpieczne również dla kociąt od 3. tygodnia życia można podawać je także kotkom ciężarnym i to nawet w trzecim trymestrze ciąży.
DRONTAL dla psów występuje w trzech wariantach, DRONTAL JUNIOR, DRONTAL PLUS FLAVOUR, oraz DRONTAL PLUS FLAVOUR 35 kg. DRONTAL JUNIOR to zawiesina doustna (substancje czynne febantel, pyrantel) nacelowana na zwalczanie nicieni, co jest szczególnym problemem psów młodych. Jest skuteczna w inwazjach Toxocara canis, Toxascaris leonina, Uncinaria stenocephala, Ancylostoma caninum, Trichuris vulpis. Łatwe dozowanie – 1 ml/kg masy ciała, co odpowiada jednemu naciśnięciu dozownika (preparat można zmieszać z dowolną karmą, bądź podać bezpośrednio doustnie). Preparat nie może być stosowany u suk ciężarnych, natomiast u szczeniąt już od 2. tygodnia życia, zgodnie z programem odrobaczania (co 2 tyg. do 12. tyg. życia). Dla psów dorosłych wybieramy DRONATL PLUS FLAVOUR (1 tabl/10 kg masy ciała, tabletki z trzema aktywnymi substancjami leczniczymi, wykazującymi działanie synergistyczne – febantel, pyrantel, prazikwantel). Zwalczają inwazje nicieni i tasiemców (Toxocara canis, Toxascaris leonina, Uncinaria stenocephala, Ancylostoma caninum, Trichuris vulpis, Taenia spp., Multiceps multiceps, Dipylidium caninum, Mesocestoides spp., Echinococcus granulosus, Echinococcus multilocularis) oraz wiciowców Giardia spp. Można go podawać także szczeniętom po ukończeniu drugiego tygodnia życia (kolejne podania w 6. i 12. tygodniu życia) oraz sukom w ciąży (w trzecim trymestrze). DRONTAL PLUS FLAVOUR 35 kg to również tabletki, dla ułatwienia podawania psom dużym, 1 tabletka na 35 kg masy ciała. Jeżeli zwalcza sie inwazje Giardia preparat podajemy przez 3 kolejne dni (pamiętając o wyczyszczeniu pomieszczeń w których psy przebywają).
