Pasożytnicze choroby wątroby psów i kotów

Tekst: Adrianna Iwan

Bąblowica wielojamowa
(echinokokoza alweolarna)

To jedna z najniebezpieczniejszych chorób pasożytniczych. Wywołuje ją tasiemiec wielojamowy (Echinococcus multilocularis). W jej przebiegu dochodzi do rozwoju form larwalnych pasożyta w wątrobie. Psy to jedyny gatunek z rodziny psowatych, który może odgrywać rolę zarówno żywiciela ostatecznego, jak i pośredniego E. multilocularis. Zdarza się, że E. multilocularis może bytować w jelitach kotów, jednak ich znaczenie w przenoszeniu tego pasożyta jest marginalne ze względu na niską liczbę wydalanych jaj. Tasiemiec nie osiąga dojrzałości u kotów i z tego względu koty nie są uznawane za typowego żywiciela ostatecznego. Nie można jednak ostatecznie wykluczyć zagrożenia ludzi ze strony zarażonych kotów. Ze względu na dużą liczbę kotów polujących oraz ich bliski kontakt z człowiekiem istnieje potencjalne ryzyko. Do zanieczyszczenia środowiska jajami pasożyta przyczyniają się lisy. Jaja są inwazyjne w momencie wydalenia z kałem. Pies może zarazić się po zjedzeniu zarażonego gryzonia. Przypadki zarażenia psów są rzadkie, w Polsce szacuje się, że dotyczą 1–1,5 % psów na obszarach wiejskich. Bąblowica wielojamowa u psów rozwija się w ciągu kilku, kilkunastu miesięcy. Wśród objawów wymienia się: wymioty, apatię, biegunkę, utratę masy ciała i przede wszystkim znaczne powiększenie objętości brzucha. Do rozpoznania dochodzi najczęściej, gdy choroba jest już w stadium zaawansowanym. W krajach europejskich stwierdzono wysoki odsetek lisów zakażonych bąblowcem wielojamowym. Onkosfery są zdolne do zakażenia natychmiast po wydalaniu jaj z kałem i przypadkowo połknięte przez żywiciela pośredniego, takiego jak nornik, nornica, piżmak, rozwijają się w stadia larwalne, czyli cysty wielokomórkowe lokalizując się zwykle wątrobie. Psy polujące na gryzonie na terenach, gdzie stwierdzana jest inwazja E. multilocularis u lisów, powinny być odrobaczane co miesiąc prazykwantelem, co zabezpiecza przed rozwojem zakażenia patentnego, czyli zanieczyszczenia środowiska jajami pasożyta.

Państwa członkowskie UE mają obowiązek prowadzenia monitoringu echinokokozy u zwierząt dzikich (np. lisów) i domowych (psów, kotów). Dane przekazywane są corocznie do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Na tej podstawie opracowuje się mapy ryzyka i zalecenia dotyczące strategii zwalczania choroby.

Kapilarioza wątroby

Chorobę wywołuje Capillaria hepatica. W przypadku zwierząt towarzyszących kapilariozę wątrobową częściej stwierdza się u kotów wychodzących i polujących, niż u psów. Najbardziej typowymi żywicielami C. hepatica są gryzonie, zwłaszcza szczury. Dorosłe pasożyty są zlokalizowane w miąższu wątroby. Jaja pasożyta składane są w tkance wątrobowej i nie zostają wydalone z kałem żywiciela do środowiska. Pozostają w nim uwięzione, dopóki zwierzę nie zostanie zjedzone przez drapieżnika lub padlinożercę. Jaja te nie są inwazyjne dla drapieżników lub padlinożerców. Są wydalane z kałem do środowiska i dopiero w tym momencie następuje ich rozwój. Do zarażenia dochodzi w wyniku przypadkowego połknięcia jaj inwazyjnych z larwą. Niskie pH przewodu pokarmowego powoduje klucie się larw, które w ciągu 3–4 dni penetrują ścianę jelita i migrują do wątroby. Dojrzewają w wątrobie 3–4 tygodnie i cykl się zamyka.

Ze względu na dość niespecyficzny obraz kliniczny i trudności w diagnozowaniu większość przypadków kapilariozy wątrobowej nie jest diagnozowana przyżyciowo. Inwazja doprowadza do rozwoju ostrego lub podostrego zapalenia wątroby. Stwierdzenie jaj pasożyta w kale zwierzęcia nie świadczy o inwazji, jest jedynie potwierdzeniem zjedzenia wątroby zarażonego zwierzęcia (gryzonia, np. szczura).

Opistorchoza – trematodoza wątrobowa

Przywra kocia (Opisthorchis felineus), wraz z dwoma pokrewnymi gatunkami azjatyckimi: O. viverrini i Clonorchis sinensis, tworzą triadę przywr wątrobowych u psów i kotów. O. felineus występuje w Europie i Azji. Na terenie Unii Europejskiej zarażenia stwierdza się w Grecji, Niemczech, Rumunii, Hiszpanii, na Litwie i we Włoszech oraz w Polsce.

Pierwszym żywicielem pośrednim O. felineus są ślimaki z rodzaju Bithynia. Drugim żywicielem pośrednim są różne gatunki ryb karpiowatych. Do zarażenia u ludzi i zwierząt dochodzi poprzez spożycie surowych, zarażonych ryb słodkowodnych, głównie z rodziny karpiowatych, zawierających metacerkarie. Co istotne, metacerkarie są odporne na suszenie, wysokie stężenie soli oraz niskie temperatury. Zabija je tylko wysoka temperatura. W przewodzie pokarmowym żywiciela ostatecznego metacerkarie wydostają się z cysty i młode przywry dostają się do przewodów żółciowych wątroby. Długość życia dorosłej przywry wątrobowej u człowieka może przekraczać nawet 20 lat. Z kolei jaja osadzone na dnie słodkowodnych zbiorników wodnych mogą zachować żywotność nawet przez 104 dni, jeśli do zbiorników tych dostały się wczesną wiosną.

Objawy kliniczne zależą od lokalizacji dorosłych przywr, ich liczby i układu odpornościowego zwierzęcia. Około 10% przypadków zarażeń O. felineus prowadzi do ostrej postaci inwazji. Postać ta objawia się gorączką, biegunką, wymiotami, bólem w okolicy wątroby, brakiem apetytu, wodobrzuszem, żółtaczką i obrzękami. Objawy te mogą utrzymywać się do 2 do 4 tygodni i mają różny stopień nasilenia. Przywry wątrobowe mogą mechanicznie uszkodzić wątrobę lub doprowadzić do jej marskości z powodu działania toksycznych metabolitów wytwarzanych przez pasożyta. U pacjentów z przewlekłą postacią choroby występuje ryzyko raka dróg żółciowych. Mała intensywność inwazji u większości psów i kotów przebiega bezobjawowo.

Diagnostyka inwazji opiera się na parazytologicznym badaniu kału, w którym można znaleźć jaja pasożyta. Dorosłe przywry O. felineus można zaobserwować również podczas sekcji zwłok zwierzęcia. W grupie największego ryzyka są zwierzęta karmione surowymi rybami słodkowodnymi oraz zwierzęta mające możliwość swobodnego przebywania w pobliżu słodkowodnych zbiorników wodnych. Podstawą w profilaktyce zarażeń przywrami jest eliminowanie z diety surowych ryb słodkowodnych oraz unikanie wypuszczania zwierząt w miejscach występowania żywicieli pośrednich pasożyta. Na rynku brakuje leków zarejestrowanych do eliminacji inwazji przywr u psów i kotów. Dla kotów zarejestrowane są preparaty w formule spot-on, które w składzie zawierają prazykwantel.

Giardioza – postać trzustkowo-wątrobowa

Giardioza to pierwotniacza choroba wywoływana przez Giardia intestinalis (syn. G. duodenalis, G. lamblia). To jedna z najczęściej występujących inwazji pasożytniczych u psów i kotów. Do zarażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez połknięcie cyst inwazyjnych. Z cyst uwalniają się trofozoity, które lokalizują się głównie w jelicie, ale czasami trofozoity zawędrują nieco dalej i umiejscawiają się w drogach żółciowych i przewodach wyprowadzających trzustki (postać żółciowa i trzustkowa giardiozy), powodując ich zapalenie. W postaci trzustkowo-wątrobowej może wystąpić stolec acholiczny, mający gliniastą konsystencję. Może mieć barwę: białą, bladożółtą, żółtawą, jasnozieloną, bladobrązową, a nawet pomarańczową. Wynika to z tego, że w składzie znajduje się duża ilość kwasów tłuszczowych, które nie zostały przyswojone przez organizm, co jest związane z zaburzeniami funkcjonowania wątroby i trzustki. Giardioza u psów i kotów częściej dotyka młode osobniki, zwłaszcza poniżej 6–12 miesięcy życia i w warunkach zbiorowych, jak schroniska. W Polsce potwierdzono 6 % zakażeń u psów domowych; u szczeniąt (<1 roku) odsetek wzrasta do ok. 12–14 %. W badaniach terenowych (prowadzonych na popularnych terenach spacerowych) Giardia to najczęstszy pasożyt – ok. 17–24 % dodatnich przypadków. Jeśli chodzi o koty, to w Polsce stwierdzono 3,9 % przypadków, podobnie jak w innych krajach UE (Hiszpania, Niemcy: 4–14 %). U psów i kotów wykrywano genotypy zoonotyczne (A, B), stanowiące potencjalne zagrożenie dla ludzi.

Podsumowując, warto prowadzić profilaktyczne odrobaczania zwierząt towarzyszących. Kontrolować ich zachowania pokarmowe podczas spacerów – ponieważ wiele zarażeń dotyczy zjadania gryzoni, ślimaków, czy padliny. Niezbędne jest także prawidłowe dbanie o higienę.