prof. dr hab. Piotr Ostaszewski
Zakład Dietetyki, Katedra Nauk Fizjologicznych
Wydział Medycyny Weterynaryjnej, SGGW w Warszawie
Psy ras dużych i olbrzymich odznaczają się bardzo długim okresem wzrostu. Na przykład podczas gdy maluchy, takie jak chihuahua czy maltańczyki, w wieku 12 miesięcy praktycznie osiągają już swoje docelowe rozmiary, to np. dogi niemieckie czy wilczarze irlandzkie potrafią rosnąć nawet ponad dwa lata! Również okres juniorski jest u tych olbrzymów znacznie rozciągnięty w czasie. Sprawia to, że na tym etapie życia ich organizmy mają szczególne potrzeby, jeśli chodzi o składniki mineralne oraz pewne specyficzne elementy diety. A to z kolei wymaga zastosowania starannie dobranej suplementacji ich jadłospisu. Jakie dodatki żywieniowe warto podawać młodym psom dużych ras?
Specjalistyczne żywienie
Psy należące do ras dużych i olbrzymich (powyżej 25 kg) mają bardzo określone wymagania żywieniowe i dlatego przez całe życie powinny być karmione dietą, która jest specjalnie dla nich opracowana i pokrywa zapotrzebowanie na składniki odżywcze i mineralne. W żadnej innej grupie zwierząt ewentualne błędy w żywieniu nie wpływają tak negatywnie na wzrost zwierząt i ich kondycję zdrowotną, jak u psów o dużej masie ciała. Psy ras dużych i olbrzymich rosną dłużej, wielokrotnie zwiększają swoją masę ciała, starzeją się szybciej niż psy małych ras i częściej zapadają na choroby serca i stawów. Jeśli porównamy drobnego psa chihuahua ważącego około 2 kg z potężnym wilczarzem irlandzkim mającym około 70 kg, to pierwszy z nich osiąga dojrzałość, mając około 8 miesięcy, a drugi potrzebuje na to około dwóch lat (24 miesiące). Jeśli jednak uwzględnimy, że dorosły pies rasy olbrzymiej może ważyć tyle samo co dorosły mężczyzna, który potrzebuje do osiągnięcia swojej dojrzałości fizycznej aż 18 lat, to w przypadku psa mamy do czynienia z bardzo szybkim wzrostem. W dodatku u psa ten intensywny wzrost nie jest równomierny, bo pies olbrzym połowę swojej „dorosłej” masy ciała osiąga w wieku około sześciu miesięcy. To pokazuje, jak wysokie jest zapotrzebowanie na składniki odżywcze w tym okresie, aby sprostać takim potrzebom.
Okres wzrostu można podzielić na trzy etapy: przed odsadzeniem, odsadzenie, po odsadzeniu
Okres przed odsadzeniem
Nowo narodzone szczenięta są całkowicie zależne od matki, zarówno pod względem opieki (m.in. dostarczenie ciepła), jak i pożywienia. Oseski rodzą się ślepe i głuche, nie są w stanie stać o własnych siłach. Od początku narodzin matka dostarcza im wszystkie niezbędne składniki pokarmowe wraz z mlekiem. Czasami jednak proces ten jest zaburzony przebytą chorobą, śmiercią suki czy też zbyt małą ilością produkowanego mleka. W okresie przed odsadzeniem notuje się największą liczbę zgonów szczeniąt. Według ostatnio przeprowadzonych badań śmiertelność może sięgać nawet 20%. Jedną z głównych przyczyn – oprócz zachowań matki oraz wiedzy i doświadczenia hodowcy – jest, spotykana niekiedy, niska jakość karmy oferowanej matce w ciągu ostatnich 2–3 tygodni poprzedzających poród.
Ponieważ tylko około 10–20% przeciwciał matki przechodzi przez łożysko do krwi płodu, u szczeniąt bardzo ważne jest spożycie bogatej w przeciwciała, wysokiej jakościowo siary. Dzięki niej szczenię otrzymuje odporność bierną przeciwko chorobom zakaźnym utrzymującą się do 4. miesiąca życia. Siara jest także źródłem takich bioaktywnych związków, jak lizozym chroniący przed bakteriami czy enzym lipaza pomagający w trawieniu tłuszczów. W badaniach epidemiologicznych na dużej populacji psów wykazano, że niska masa urodzeniowa ciała dramatycznie zwiększa ryzyko śmierci nowo narodzonego szczeniaka i ponad 50% wszystkich zgonów przypada na pierwszy tydzień życia oseska. Dlatego należy zwracać uwagę nie tylko na ilość produkowanej siary, lecz także moment, w którym oseski zaczynają ssać matkę. Zwykle przyjmowanie siary rozpoczyna się w ciągu pierwszych czterech godzin życia, zatem należy się spieszyć, ponieważ możliwość wchłaniania matczynych przeciwciał stopniowo maleje i zupełnie ustaje po 12–16 godzinach od porodu, kiedy to bariera jelitowa szczeniąt zaczyna całkowicie blokować transport matczynych przeciwciał.
Podczas pierwszych kilku tygodni życia szczenięta potrzebują mleka o wysokiej zawartości białka i tłuszczu. Ponieważ w tym czasie układ odpornościowy nadal się rozwija, zalecane jest podawanie przeciwutleniaczy, takich jak luteina, witamina A i E, względnie beta-karoten, które przez wzmocnienie układu odpornościowego lepiej przygotowują szczeniaka do czekających go szczepień. Ważne jest również dostarczenie optymalnych ilości wapnia i fosforu. Zalecane wzajemne proporcje tych pierwiastków to 1:1–1:1,5 dla psów ras dużych i olbrzymich oraz 1:1–1:1,8 dla pozostałych ras.
Tomasz Uhlenberg
Marketing, Beaphar Polska Sp. z o.o.www.beaphar.com
W suplementacji młodych psów ras dużych i olbrzymich należy zadbać przede wszystkim o stawy oraz mięśnie. To czas szybkiego wzrostu, ale i ogromnej aktywności fizycznej. Dlatego warto zadbać o to, aby w diecie młodego czworonoga nie zabrakło niezbędnych składników, oraz o to, aby dostarczyć substancji, które sprzyjać będą regeneracji. Prawidłowy wzrost i rozwój układu ruchu będzie bowiem rzutował na funkcjonowanie naszego pupila w przyszłości, skłonność do chorób układu ruchu czy komfort życia na starość. W ofercie Beaphar znajdą Państwo gamę produktów NutriSupport. Dla szczeniąt od 8. miesiąca życia polecamy Beaphar NutriSupport Aktywność. Żelki o smaku mięsa przyspieszają regenerację tkanki mięśniowej psów o niespożytej energii i potrzebie stałego ruchu. Chronią komórki podczas aktywności fizycznej. Zawierają ekstrakt z melona, który jest źródłem SOD (enzym ten tworzy zintegrowany, bardzo czuły i swoisty system antyoksydacyjny), L-karnitynę wspierającą zdolność komórek do przetwarzania kwasów tłuszczowych na energię oraz taurynę wspomagającą regenerację mięśni. Produkty należy stosować codziennie przez miesiąc lub do pełnego powrotu do zdrowia, lub siedem dni przed i podczas wzmożonej aktywności fizycznej.
Odsadzenie
W wieku 3–4 tygodni rozpoczyna się okres odsadzania szczeniąt od matki. W tym czasie, poza ssaniem matki, szczenięta zaczynają otrzymywać pokarmy inne niż mleko i preparaty mlekozastępcze. Sposób żywienia w okresie odsadzania wpływa istotnie na zdrowie dorosłego psa, dlatego zarówno wiedza hodowcy, jak i jego współpraca z lekarzem weterynarii mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju szczeniąt. Psy rosną intensywnie, więc oferowany pokarm powinien mieć wysoką gęstość energetyczną. Zęby wyrzynają się nadal, dlatego preferowana jest dieta mokra, najlepiej puszkowa, o wysokiej strawności i od tego samego producenta, aby uniknąć biegunek często towarzyszących odsadzeniu. Ponieważ układ odpornościowy szczeniaka nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, zalecane jest kontynuowanie podawania przeciwutleniaczy. Wykazano, że nawet przekroczenie zalecanych ilości witamin A i E prowadzi do lepszej odpowiedzi immunologicznej szczeniaka wyrażonej wyższym poszczepiennym mianem przeciwciał. Proces odsadzenia kończy się około 6. tygodnia, gdy szczenięta przestają być karmione przez sukę (tzw. odsadzenie dietetyczne). Między 8. a 9. tygodniem życia następuje odsadzenie behawioralne związane z przekazaniem szczeniąt do nowych opiekunów.
Okres po odsadzeniu
Po odsadzeniu szczenięta rosną nadal aż do osiągnięcia wieku dorosłego. Ta faza wzrostu różni się w zależności od wielkości rasy, ale trzeba pamiętać, że w tym czasie psy rosną najszybciej. Tak znaczne tempo wzrostu powoduje duże zapotrzebowanie na energię dostarczaną z pokarmem. Jest ono najwyższe w ciągu całego życia psa i porównywalne tylko z okresem laktacji u suki. Cały ten okres wzrostu od odsadzenia do osiągnięcia wieku dorosłego może być podzielony na dwa etapy: etap szczenięcy, kiedy zwierzę rośnie, ale nie osiągnęło jeszcze dojrzałości rozrodczej (zwykle 6–8 miesięcy) oraz etap młodzieńczy (junior), kiedy zwierzę jest już dojrzałe seksualnie, ale nadal zwiększa swoją masę ciała, przede wszystkim przez przyrost masy mięśniowej. W tym czasie wzrasta zapotrzebowanie na energię dostarczaną z pokarmem. Dieta dla psów, zwłaszcza ras dużych i olbrzymich, powinna być bardzo skondensowana, o wysokiej gęstości energetycznej. Jest to podyktowane między innymi różnicami w wielkości przewodu pokarmowego w stosunku do masy ciała zwierzęcia.
Na przykład u dorosłego psa rasy miniaturowej układ trawienny stanowi około 7% masy ciała, a u psa olbrzymiego tylko 2,7% masy ciała. Wynika stąd, że układ trawienny rosnącego psa o dużej masie ciała jest bardziej wrażliwy niż psa małego, co znacznie ogranicza możliwości trawienne dużych psów. Stąd bardzo ważne jest ich nieprzekarmianie. Odmierzona dzienna porcja karmy dla szczeniąt, zwłaszcza ras dużych i olbrzymich, powinna być dzielona na 3–4 posiłki podawane w ciągu dnia. Dopiero około 6. miesiąca liczba ta może być zredukowana do dwóch posiłków dziennie. Zdecydowanie odradza się żywienie do woli, ponieważ przy bardzo silnym apetycie może to prowadzić do nadwagi. W tym czasie najlepsza jest sucha karma, należy unikać puszek i domowego jedzenia, które mogą powodować nieprawidłowe trawienie i wzmożoną perystaltykę jelit, a to z kolei stwarza ryzyko skrętu żołądka. Duże psy jedzą bardzo łapczywie, łykając duże ilości powietrza. Jest to zjawisko niepożądane, ponieważ wzdęcie zwiększa prawdopodobieństwo skrętu żołądka, który w przypadku psów dużych występuje ponad 20-krotnie częściej niż u psów ras małych. Żeby zminimalizować ryzyko skrętu, pies powinien po jedzeniu przynajmniej godzinę odpoczywać, unikać skakania, biegania czy też gwałtownego schodzenia ze schodów.
Zalecenia żywieniowe dla rosnących psów
U szczeniąt ras dużych i olbrzymich, podobnie jak u pozostałych szczeniąt, zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe jest większe niż u psów dorosłych. Utrzymuje się ono do około 18. a nawet 24. miesiąca życia, czyli dłużej niż u psów mniejszych ras. Tkanka chrzęstna i kostna młodych psów ras dużych i olbrzymich jest bardzo wrażliwa na zaburzenia wzrostu. Przyczyną tych zaburzeń, oprócz czynników genetycznych i środowiskowych, może być także niewłaściwe żywienie. Najważniejszą rolę w żywieniu psów ras dużych i olbrzymich odgrywają zawartość energii metabolicznej oraz ilość wapnia i fosforu. Natomiast mniejsze znaczenie ma nadmiar białka w diecie, któremu jeszcze do niedawna przypisywano szkodliwy wpływ na rozwój szkieletu u szczeniąt.
U bardzo młodych zwierząt wapń jest wchłaniany z jelit w drodze biernego transportu (dyfuzji), a dopiero w późniejszym wieku wytwarzają się mechanizmy jego aktywnego wchłaniania zależnego od witaminy D3. Gospodarka wapniowa jest regulowana m.in. przez kalcytoninę i parathormon. Zbyt wysoka lub zbyt niska zawartość wapnia w diecie mogą być przyczyną zaburzeń równowagi mineralnej prowadzących do tzw. rozwojowej choroby ortopedycznej (developmental orthopedic disease – DOD). Stąd ważne jest, aby w przypadku stosowania pełnoporcjowych karm gotowych, zbilansowanych pod względem energii i zawartości wapnia i fosforu, nie stosować dodatków witaminowo-mineralnych.
lek. wet. Magdalena Wiśniewska
Specjalista chorób psów i kotów www.scanvet.pl
,,Młode psy dużych i olbrzymich ras rosną bardzo szybko. W wielu przypadkach ich rozwijające si się stawy są narażone na duże przeciążenia spowodowane skokami i szybkim bieganiem, a ich układ kostno-stawowy może jeszcze nie być gotowy na intensywną aktywność. Dlatego poleca się profilaktyczne stosowanie chondroprotetyków – ArthroFlex lub ArthroScan dostarczają rozwijającej się chrząstce stawowej ważnych składników budulcowych, a jednocześnie zawierają naturalne składniki przeciwzapalne, pomocne w przypadku mikrouszkodzeń powierzchni chrząstki stawowej.
Specjalistyczne chondroprotetyki ArthroScan w formie syropu lub smakowitych kęsów są polecane do stosowania profilaktycznego u szczeniąt i młodych psów dużych i olbrzymich ras. Produkty te dostarczają rozwijającej się chrząstce stawowej ważnych składników budulcowych i regeneracyjnych (glukozamina, chondroityna, kwas hialuronowy, kolagen), a jednocześnie zawierają naturalne składniki przeciwzapalne (m.in. NNKT Omega 3, czarci pazur), pomocne w przypadku mikrouszkodzeń powierzchni chrząstki stawowej.”
Najczęściej spotykane choroby ortopedyczne wieku młodzieńczego to dysplazja stawów biodrowych, osteochondroza, krzywica i wtórna żywieniowa nadczynność przytarczyc. Dysplazja ma tło genetyczne, ale również żywienie i warunki środowiskowe odgrywają dużą rolę w rozwoju objawów klinicznych tego schorzenia. Jednym z podstawowych czynników ryzyka jest nadwaga wynikająca z przekarmiania zwierząt dietą wysokoenergetyczną. Osteochondroza, czyli odwarstwiająca martwica chrzęstno-kostna, polega na oddzieleniu się fragmentu chrząstki od kości, co prowadzi do zaburzeń ruchomości stawu. Duże znaczenie w rozwoju tej choroby ma nadmierna podaż wapnia oraz energii. Krzywica objawia się zgrubieniem nasad kości długich oraz tzw. różańcem krzywiczym, czyli zgrubieniami na granicy żeber. Główną przyczyną krzywicy jest niedobór witaminy D3 i zaburzona gospodarka wapniowo-fosforowa. Wtórna żywieniowa nadczynność przytarczyc prowadzi do demineralizacji i włókniejącego zapalenia kości. Choroba wywołana jest niedoborem wapnia i witaminy D3 przy równoczesnym nadmiarze fosforu w diecie. Taka sytuacja może się zdarzyć przy podawaniu psu wyłącznie mięsa. W wyniku nadmiernego wydzielania parathormonu może dochodzić do resorpcji kości, niechęci do ruchu, ograniczenia wzrostu, a także spontanicznych złamań.
Podsumowując, niezwykle ważne jest, aby psy ras dużych i olbrzymich otrzymywały pokarm dostosowany do zapotrzebowania, zbilansowany pod względem energii i zawartości wapnia i fosforu. Optymalna zawartość wapnia w diecie to 0,7–1,2% w suchej masie, a stosunek wapnia do fosforu 1,5:1. Warto wspomnieć również o miedzi i cynku. Ich obecność jest szczególnie ważna we wzroście szczeniąt ras dużych. Miedź jest niezbędna do prawidłowego rozwoju osteoblastów, ułatwia transport żelaza z jelita, a cynk jest potrzebny do syntezy białka.
Odrębnego omówienia wymaga dieta przygotowywana w domu. Nie jest ona zalecana szczególnie dla szybko rosnących szczeniąt dużych ras, ponieważ jej największym niebezpieczeństwem jest złe zbilansowanie. Pies jest względnym mięsożercą, dlatego jego dieta powinna być zróżnicowana. W ciągu ostatnich lat coraz większą popularność zdobywa żywienie oparte na naturalnych składnikach, czyli tzw. żywienie biologicznie naturalne – BARF. Teoria BARF zakłada karmienie psów będące odwzorowaniem naturalnego sposobu odżywiania się psowatych i wilków, czyli podawanie produktów surowych (mięso, kości, podroby, jarzyny). W istocie schemat przygotowania takiej diety, bilansowania oraz obliczania dawek pokarmowych wymaga od opiekuna znacznego zaangażowania oraz wiedzy. Niestety, często są tu popełniane błędy polegające na podawaniu mięsa z kością bez pozostałych dodatków (różne rodzaje mięsa, algi morskie, spirulina, żółtka jaja, mieszanki warzywne). Prowadzi to do zachwiania równowagi mineralno-witaminowej, a co za tym idzie – bardzo często do problemów rozwojowych. W przeciwieństwie do karm gotowych diety domowe muszą być dodatkowo wzbogacone w suplementy pokarmowe. Oprócz tradycyjnych preparatów witaminowo-mineralnych należy również podawać glikozaminoglikany (kwas hialuronowy, siarczan chondroityny, glukozamina). Są to substancje biorące udział w syntezie chrząstki i mazi stawowej. Ich dodatek do karmy jest korzystny zwłaszcza u szybko rosnących szczeniąt ras olbrzymich. Wskazane jest, aby były to związki pochodzące ze źródeł naturalnych, takich jak chrząstki zwierzęce czy morskie skorupiaki, ponieważ chemicznie syntetyzowana chondroityna i glukozamina nie są przez organizm psa przyswajane. Zawartość włókna, normalizującego perystaltykę przewodu pokarmowego, nie powinna przekraczać 5%. Tu dobrym źródłem włókna są otręby pszenne. Zalecane jest również podawanie nienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza z rodziny omega-3. Dobrym źródłem tych kwasów jest olej rybi (zawiera dużo kwasów EPA, DHA, najbardziej aktywnych biologicznie). Pożądany jest także olej lniany oraz olej z wiesiołka i ogórecznika (dwa ostatnie jako źródło kwasów z rodziny omega-6).
Zalecana zawartość białka dla rosnących psów ras dużych i olbrzymich to 26–28% na 100 gram karmy. Powinno to być białko wysokiej jakości, dobrze trawione przez organizm rosnącego psa. Białka zwierzęce zwykle zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy. U niektórych ras psów dużych i olbrzymich może występować zbyt niskie stężenie osoczowej tauryny, dlatego dobrze jest określić stężenie tego aminokwasu, bo w przypadku niedoboru wzrasta ryzyko wystąpienia kardiomiopatii rozstrzeniowej. Można również stosować suplementację kwasem 3-hydroksy-3-metylomasłowym (HMB), i to zarówno przy żywieniu przygotowywanym w domu, jak i przy żywieniu komercyjnym. HMB, ketokwasowa pochodna egzogennego aminokwasu leucyny, wzmacnia mięśnie dzięki ochronnemu działaniu na komórki mięśniowe. Przeciwdziałając ich uszkodzeniu, zwiększa dodatni bilans azotowy, co prowadzi do wzrostu siły mięśni. Jest to szczególnie ważne w przypadku mięśni lędźwiowych, ponieważ tworzą one rodzaj kręgosłupa mięśniowego wzmacniającego odcinek lędźwiowo krzyżowy kręgosłupa szczeniaka. Wstępne obserwacje wskazują, że wzmocnieniu ulega również staw biodrowy (osadzenie główki kości udowej), co może przeciwdziałać dysplazji stawu u psów predysponowanych do tego schorzenia.
Utrzymanie prawidłowej masy ciała
Duże psy lubią jeść, mają spory apetyt, a właściciele często wychodzą naprzeciw ich oczekiwaniom, sypiąc karmę bez ograniczeń, bo przecież szczeniaki nie mogą być głodne. W efekcie ponad połowa psów w końcowej fazie wzrostu ma sporą nadwagę. Stwarza to podwójne zagrożenie. Z jednej strony, przeładowanie żołądka potęguje ryzyko skrętu, a z drugiej, zbyt duża masa ciała bardzo obciąża stawy. Jeszcze raz potwierdza się zasada, że psy ras dużych i olbrzymich potrzebują karmy skondensowanej, dobrze przyswajalnej, gwarantującej harmonijny wzrost, a do tego podzielonej na nieduże porcje, wyliczone na podstawie masy ciała. Doprowadzenie do otyłości psa niesie za sobą także inne niebezpieczeństwa. U szczeniąt nadmierna podaż kalorii w okresie wzrostu zwiększa populację komórek tłuszczowych – adipocytów. Komórki te gromadzą tłuszcz i pozostają przez całe życie zwierzęcia. Dlatego psy dorosłe, nawet jeśli uda im się pozbyć zbędnych kilogramów, są bardziej predysponowane do tycia niż psy, które zawsze były szczupłe. Otyłe psy są zagrożone cukrzycą typu drugiego związaną z narastającą opornością na działanie insuliny. W badaniach epidemiologicznych obejmujących dużą populację psów ras dużych i olbrzymich wykazano, że ograniczenie zalecanej ilości karmy prowadzące do 25% spadku przyjmowanych kalorii pozwala na utrzymanie wręcz idealnej szczupłej sylwetki psa (ocena kondycji ciała – BCS 4–5 w skali 9-stopniowej). Co interesujące, wydłużeniu ulega nie tylko życie zwierząt, lecz także wyraźnie spada podatność na różne choroby w porównaniu z psami z grupy kontrolnej żywionymi bez ograniczeń.
Podsumowanie
Doświadczenie hodowcy wsparte wiedzą lekarza weterynarii to recepta na właściwą opiekę, dobrą kondycję i zdrowie rosnących szczeniąt ras dużych i olbrzymich. Prawidłowe żywienie jest tu niesłychanie ważne, ponieważ to, co podajemy rosnącym zwierzętom, w dużej mierze decyduje o zdrowiu psa w jego dorosłym życiu. Dlatego też, gdy w gabinecie weterynaryjnym pojawia się kilkumiesięczne zwierzę rasy olbrzymiej z problemami ortopedycznymi, warto zwrócić uwagę na sposób jego żywienia oraz pozyskać od właściciela jak najwięcej informacji na temat stosowanej diety. Niektóre źródła zalecają, aby rosnącym szczeniętom ras dużych podawać karmę komercyjną przeznaczoną dla psów dorosłych. Celem takiego żywienia jest zapobieganie zbyt szybkiemu wzrostowi dzięki podawaniu karmy o niższej gęstości energetycznej i mniejszej ilości wapnia. Nie jest to jednak bezpieczne, ponieważ gotowe karmy różnych producentów mają bardzo zróżnicowany skład i często zawartość energii i wapnia jest w nich wyższa niż w karmach dla psów rosnących. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest podawanie karmy przeznaczonej dla psów rosnących ras dużych i olbrzymich. Takie karmy, zwłaszcza klasy premium, są w pełni zbilansowane i nie trzeba ich uzupełniać preparatami mineralno-witaminowymi. Natomiast podawanie suplementów jest zalecane przy żywieniu domowym, głównie z uwagi na niedobór wapnia. Należy także pilnować, aby nie doszło do przekarmiania zwierząt.
