Pasożyty jelitowe to powszechny problem u zwierząt towarzyszących. Do grupy tej należą m.in. tęgoryjce – pasożyty z rodziny Ancylostomatidae występujące u psów i kotów. Powodują chorobę o nazwie tęgoryjczyca. Pasożyty te zasiedlają jelita cienkie zwierząt. U kotów największe znaczenie mają gatunki: Ancylostoma tubaeforme i Uncinaria stenocephala, które mogą pasożytować zarówno u psów, jak i u kotów (rzadziej). A. tubaeforme oraz U. stenocephala są powszechne w Europie, więc w naszym kraju również można potwierdzić je u zwierząt.
Tekst: Adrianna Iwan
Morfologia pasożytów
Ich nazwa nie jest przypadkowa i wynika z ich morfologii. Cechą charakterystyczną tęgoryjców jest posiadanie pokaźnej torebki gębowej z ząbkami lub listewkami tnącymi, dzięki którym mogą przyczepić się do błony śluzowej jelita cienkiego i doprowadzać do jej uszkodzeń. Ponadto pasożyt regularnie zmienia miejsce przyczepu, przez co doprowadza do licznych małych ran na błonie śluzowej. Tęgoryjce żywią się krwią swojego żywiciela, co wiąże się z występowaniem anemii u zarażonego zwierzęcia, zwłaszcza w przypadku intensywnej inwazji. Tęgoryjce to pasożyty dość ciepłolubne. Każdy gatunek wykazuje jednak różne optimum temperaturowe. A. tubaeforme notowany jest w całej Europie, podobnie jak U. stenocephala, który nazywany jest również „tęgoryjcem północnym”.
Cykl rozwojowy
Cykl rozwojowy tęgoryjców jest prosty. Z wydalonych z kałem jaj w ciągu 24 godzin wylęgają się larwy, które stają się inwazyjne po około siedmiu dniach. Ich rozwój jest uzależniony od wilgotności i temperatury. Larwa A. tubaeforme wymaga do rozwoju temperatury od 15 do 37°C, optimum wynosi 30°C. W przypadku U. stenocephala optimum jest nieco niższe, bo wynosi 20°C. Co ciekawe, w temperaturze wynoszącej 5°C mogą pozostać inwazyjne nawet 10 miesięcy, a w klimacie łagodnym część larw przeżywa od jesieni do wiosny kolejnego roku. Jaja i larwy U. stenocephala są dość oporne na niskie temperatury, z tego względu w Polsce jest to dominujący gatunek tęgoryjców i zwierzęta mogą zarażać się nim w cyklu całorocznym (zimą intensywność inwazji jest obniżona). W przypadku tęgoryjczycy szczyt zachorowań u zwierząt towarzyszących obserwuje się w okresie wiosenno-letnim. Wynika to z faktu, że tęgoryjce preferują wyższe temperatury do rozwoju. Prewalencja w Europie wygląda różnie: w Niemczech 0,2– 0,4%, we Francji od 1,4%, a w Belgii i Hiszpanii 30–36% wśród kotów bezdomnych.
Młode koty najbardziej narażone
Pasożyty te bywają problematyczne przede wszystkim u bardzo młodych zwierząt. Do zarażenia może dojść poprzez penetrację larwy ostatniego stadium przez skórę lub drogą pokarmową (częściej) poprzez zjedzenie pożywienia, w którym znajdują się larwy lub żywiciela paratenicznego (mysz), z tego względu koty wychodzące są zdecydowanie bardziej narażone na zarażenie. Ponadto do zarażenia może dojść podczas wylizywania sierści, na której znajduje się pasożyt. Okres utajony u kota trwa 18–23 dni, a okres jawny trwa latami. W przypadku U. stenocephala dominuje zarażenie drogą doustną, z kolei larwy Ancylostoma preferują bardziej penetrowanie skóry, powodując przy tym problemy dermatologiczne m.in. w przestrzeniach międzypalcowych, na opuszkach.
Objawy zarażenia
Objawy zależą od stopnia inwazji i z reguły zwierzęta ich nie wykazują. Niska intensywność inwazji jest zwykle dobrze tolerowana przez koty i zwierzęta nie muszą wykazywać objawów chorobowych. Wysoka intensywność inwazji prowadzi do ciężkiego krwotocznego zapalenia jelita. Ponadto obecne są anemia, niedobór żelaza, hipoproteinemia (zmniejszenie stężenia białek). Typowymi objawami są krwiste biegunki, utrata masy ciała (zwierzę jest wychudzone), niedokrwistość, w kale może być obecny śluz. W przypadku U. stenocephala ubytek krwi jest znacznie mniejszy i przebieg zarażenia łagodniejszy (wynika to z tego, że U. stenocephala pobiera pokarm ze składników tkanek na powierzchni jelita). Na poduszkach łap mogą pojawić się rany spowodowane przez penetrujące larwy wnikające przez skórę. Ponadto u zarażonych zwierząt można zaobserwować duszność i kaszel. Wynika to z obecności larw w układzie oddechowym. Odruch kaszlu powoduje przemieszczanie się larw do gardła, z którego zostają połknięte i trafiają do układu pokarmowego, a dokładnie do jelita cienkiego, w którym dojrzewają.
Zagrożenie dla człowieka
Ancylostoma tubaeforme i Uncinaria stenocephala w przeciwieństwie do A. caninum występującego u psów nie stanowią zagrożenia zoonotycznego, przynajmniej na razie. Istotną informacją jest fakt, że u pasożytów z rodzaju Ancylostomatidae potwierdzono znaczącą i wciąż wzrastającą oporność na antyhelmintyki, co może stanowić coraz większą trudność w ich zwalczaniu.
Diagnostyka i leczenie
Tęgoryjców gołym okiem nie widać, więc konieczne jest wykonanie parazytologicznego badania kału. Opiera się ono przede wszystkim na poszukiwaniu jaj w świeżym kale przy użyciu metody flotacji. Obecnie trwają badania nad opracowaniem polskiego szybkiego testu do wykrywania koproantygenu U. stenocephala. Wyniki badań ograniczają się jednak do rozpoznania rodzaju Ancylostomatidae. Oba pasożyty wykazują drobne różnice morfologiczne, przez co są nie do odróżnienia. Leczenie jest dwutorowe, polega na eliminacji pasożyta (leczenie przyczynowe) oraz łagodzeniu objawów klinicznych (leczenie objawowe). U kotów dość dobrym rozwiązaniem może być zastosowanie preparatów złożonych stosowanych spot-on, które zawierają emodepsyd (skutecznie zwalcza A. tubaeforme i U. stenocephala).
Wsparcie żywieniowe
W przypadku tęgoryjczycy mamy do czynienia często z anemią i wychudzeniem zwierzęcia. Jego dieta musi być więc odpowiednio zbilansowana, bogata w żelazo, witaminę B12 i kwas foliowy. Warto do diety dołączyć probiotyki i prebiotyki, które będą wsparciem w inwazjach pasożytniczych. Dobroczynne bakterie jelitowe, zwłaszcza z rodzaju Lactobacillus spp. i Bifidobacterium spp., stanowią swego rodzaju barierę ochronną. Duży potencjał w oddziaływaniu na układ odpornościowy u zwierząt wykazują również bakterie Enterococcus faecium. Do diety warto dołączyć suplementację olejami zawierającymi kwasy tłuszczowe omega–3, które wykazują działanie przeciwzapalne (należy pamiętać o tym, że pochodzenie oleju ma znaczenie i zalecane są oleje rybne lub z kryla).
Literatura:
Bowman D.D., Montgomery S.P., Zajac A.M., Eberhard M.L., Kazacos K.R., Hookworms of dogs and cats as agents of cutaneous larva migrans, „Trends Parasitol”, 2010, 26, 162–167.
Dami J.C., Damayanti L.P.E., Indarjulianto S., Priyowidodo D. (2023), Ancylostomiasis in cats in Yogyakarta, Indonesia and its causative genetic relations. Biodiversitas; 24 (5).
Epe C. (2009), Intestinal nematodes: biology and control, Veterinary Clinics of North America Small Animal Practice 39: 1091–1107.
Melhorm H., Duwel D., Raether W., Diagnose und Therapie der Parasitosen von Haus-, Nutz- und Heimtieren, Stuttgart GmbH & Co.KG., Germany 2006.
Szczepaniak K., Tomczuk K. (2023), Tęgoryjczyca psów i kotów, Weterynaria w Praktyce; 10.
