Telazjoza to choroba pasożytnicza wywoływana przez Thelazia callipaeda. Pochodzi ze wschodniej Azji i należy do pasożytów o ogromnym potencjale szybkiego rozprzestrzeniania się. Nicienie z rodzaju Thelazia powodują choroby oczu u zwierząt towarzyszących. Jeszcze do niedawna choroba ta była uznawana za chorobę egzotyczną zawlekaną z Azji.
Tekst: Adrianna Iwan
„Orientalny robak oczny”
Ten niewielki nicień (zwykle nie dłuższy niż 20 mm) lokalizuje się w przewodach nosowo-łzowych, worku spojówkowym, pod trzecią powieką i na powierzchni rogówki. Przenosicielami tego pasożyta w Europie są muchówki – Phortica variegata. Larwy L1 są uwalniane przez samice do wydzieliny gruczołów łzowych i spożywane przez żywiciela pośredniego – muszki. W ciele muszki larwy rozwijają się do stadium L3 i podczas kolejnego pożywiania się w okolicach powiek innych zwierząt larwy przedostają się do worków spojówkowych. W miejscu tym od czterech do ośmiu tygodni rozwijają się do postaci dorosłej. Telazjoza u psów występuje sezonowo. Wiąże się z obecnością i aktywnością wektora tego nicienia. P. variegata obficie występuje na obszarach, gdzie są uprawiane owoce. Największą aktywność biologiczną utrzymują w środowisku o wilgotności 50–75% i temperaturze 20–25°C. Dorosły pasożyt może utrzymywać się u zarażonego zwierzęcia w worku spojówkowym nawet przez rok.
Objawy telazjozy
Zarażenia mogą mieć zarówno przebieg bezobjawowy, jak i objawowy. Chorobotwórczość tego pasożyta jest związana z drażnieniem mechanicznym spojówek i rogówki oraz alergogennym i toksycznym działaniem metabolitów nicienia. Postać objawowa charakteryzuje się występowaniem łzawienia, obrzękiem i podwyższoną temperaturą powiek, nadwrażliwością na światło, ostrym zapaleniem i przekrwieniem spojówek, wysiękiem surowiczo-śluzowym, a z czasem ropnym, powodującym zlepianie się powiek. W wyniku długotrwałej i nieleczonej inwazji dochodzi do zmętnienia i owrzodzenia rogówki. Ostatecznie może dojść do zapalenia błony naczyniowej oka, perforacji rogówki, zaćmy, jaskry, a nawet utraty wzroku. Choroba może dotyczyć tylko jednego oka. Nasilenie objawów klinicznych nie koreluje z liczbą nicieni.
Rozpoznanie, leczenie, profilaktyka
Inwazję rozpoznaje się zwykle na podstawie wykazania obecności pasożyta w worku spojówkowym. W przypadku braku dorosłych form pasożyta w worku spojówkowym rozpoznanie może być trudne. W takiej sytuacji skuteczne jest przepłukiwanie worka spojówkowego i przewodów nosowo-łzowych oraz zbadanie popłuczyn.
Leczenie polega na mechanicznym usunięciu nicieni z worków spojówkowych lub podawaniu do oka preparatów przeciwpasożytniczych zawierających moksydektynę lub oksym milbemycyny. Trwa od dwóch tygodni u psów z zapaleniem spojówek, do czterech tygodni w przypadku uszkodzenia rogówki. Nasilenie objawów nie koreluje z liczbą wykrytych nicieni.
Profilaktyka skupia się przede wszystkim na ograniczaniu kontaktu z muszkami. W tym celu zaleca się rozpoczęcie regularnej profilaktyki przeciwpasożytniczej z użyciem preparatów o szerokim spektrum działania, zawierających oksym milbemycyny oraz preparatów typu spot-on zawierających moksydektynę. Powszechnie stosowane preparaty zawierające febantel, pyrantel i prazykwantel nie zabezpieczają zwierząt towarzyszących przed zarażeniem tym nicieniem.
Nowe zagrożenie dla zwierząt w Europie?
Zasięg geograficznego rozprzestrzeniania się telazjozy na naszym kontynencie w ostatnich latach powiększa się. Najwięcej przypadków tej choroby występuje we Włoszech. W niektórych regionach tego kraju prewalencja telazjozy wynosi 60% w populacji psów. Telazjoza utrzymuje się endemicznie również we Francji. Za główny rezerwuar T. callipaeda uznawane są lisy. W ostatnich latach przypadki tej choroby są notowane również w krajach takich, jak Niemcy, Portugalia, Hiszpania, Rumunia, Belgia, Serbia, Słowacja, Grecja, Bułgaria, Wielka Brytania, Austria oraz Polska. Choroba jest stwierdzana najczęściej na obszarach rolniczych. Do niedawna telazjoza występowała w naszym kraju przede wszystkim u żubrów.
Jeszcze do niedawna w Polsce znane były trzy gatunki: T. rhodesi, T. gulosa oraz T. skrjabini występujące u dzikich przeżuwaczy i bydła. W 2019 roku w Polsce stwierdzono pierwszy przypadek inwazji T. callipaeda u psa. Najprawdopodobniej była to inwazja zawleczona z Niemiec. W tym samym roku w Bieszczadach choroba ta pojawiła się u psa, który nie opuszczał kraju. Przypadek ten wskazuje na to, że na terenie Polski obecne są wektory zarażone T. callipaeda. Telazjoza jest zoonozą. Oznacza to, że chore zwierzęta mogą stanowić źródło zarażenia dla swoich opiekunów. Pasożyt ten występuje przede wszystkim u psów, ale możliwe są zarażenia u kotów. Autochtoniczne przypadki telazjozy ocznej były stwierdzane w Austrii i Szwajcarii. W związku z ociepleniem klimatu i zmieniającymi się warunkami atmosferycznymi należy spodziewać się wzrostu częstotliwości występowania telazjozy. Nicień ten w stosunkowo krótkim czasie opanował prawie całą Europę. Z tego względu w diagnostyce różnicowej chorób oczu ta jednostka chorobowa powinna być brana pod uwagę.
Literatura:
Adaszek Ł., Szczepaniak K., Szadkowski M., Pisarek M., Mazurek Ł. (2023), Sytuacja epizootyczna telazjozy psów w Europie, Magazyn Weterynaryjny; 9.
Jańczak D., Wroński K., Stefanowicz P. (2020), Telazjoza psów i kotów – nowy problem dla Polski?, Magazyn Weterynaryjny; 6.
Madany J., Wrześniewska K., Milczak A., Abramowicz B., Winiarczyk G. (2018), Wzrastające ryzyko wystąpienia inwazji Thelazia callipaeda w Polsce, pasożyta powodującego objawy okulistyczne u psów i kotów, Życie Weterynaryjne; 93(3).
Unterköfler M.S., Dengg P., Niederbacher M. et al. (2023), Occurence of Thelazia callipaeda and its vector Phortica variegata in Austria and South Tyrol, Italy, and global comparison by phylogenetic network analysis, Parasites&Vectors; 16.
