Psy i koty to ulubione zwierzaki domowe Polaków zamieszkujące w milionach ich domów. Pasjonaci jednych i drugich prześcigają się w wynajdywaniu argumentów podkreślających wyższość ich pupili. Jedno jest pewne – koty dość znacznie różnią się od psów, między innymi sposobem żywienia i rodzajem preferowanego pokarmu. Aby sobie to uzmysłowić, zajrzymy do pysków tych zwierzaków i przypatrzymy się nieco bliżej budowie ich zębów…
Zęby u psa
Psy są zwierzętami mięsożernymi, ale nie zaliczają się do bezwzględnych mięsożerców. Ma to odzwierciedlenie w budowie ich jamy ustnej oraz uzębienia. To ostatnie jest typu tnąco-miażdżącego. Pies w ciągu swojego życia – podobnie jak człowiek – posługuje się dwoma garniturami zębów: mlecznymi oraz stałymi.
Przychodzące na świat psie szczenię jest zupełnie pozbawione zębów. Nie są mu one potrzebne, bowiem w pierwszych tygodniach życia odżywia się wyłącznie mlekiem matki, które nie wymaga wszak gryzienia. Zęby mleczne zaczynają wyrzynać się w 3. lub 4. tygodniu. Jako pierwsze pojawiają się siekacze i kły, a nieco później zęby przedtrzonowe. Łącznie szczenię ma 28 zębów mlecznych: zarówno w szczęce, jak i w żuchwie znajduje się po sześć siekaczy, po dwa kły i po sześć przedtrzonowców. Kompletne uzębienie mleczne pojawia się w 6.–8. tygodniu życia. Nie służy psu zbyt długo, bowiem już w 12.–16. tygodniu życia mleczaki zaczynają stopniowo wypadać i są zastępowane zębami stałymi. Co ciekawe, u niektórych psów małych ras proces ten zaczyna się nieco później. Jako pierwsze pojawiają się stałe siekacze, nieco później kły, przedtrzonowce, a na końcu zęby trzonowe. Komplet zębów stałych młody pies uzyskuje zwykle w wieku 6–7 miesięcy. Składają się na niego łącznie 42 zęby. W żuchwie znajduje się sześć siekaczy, dwa kły, osiem przedtrzonowców i sześć trzonowców, a w szczęce sześć siekaczy, dwa kły, osiem przedtrzonowców i cztery trzonowce.
U niektórych ras brak jest części zębów (i jest to dopuszczalne z punktu widzenia wzorca). U innych ewentualne braki zębów są poważną wadą eliminującą takie okazy z dalszej hodowli.
Poszczególne rodzaje zębów odgrywają w psim pysku ściśle określone role. Siekacze służą do tzw. ogryzania, zarówno resztek mięsa z kości, jak i… własnego futra, w tym również do wyłapywania z niego pcheł i innych pasożytów. Mają również (wraz z kłami) spore znaczenie w kontaktach między psami – ukazując przednie zęby, psy komunikują się ze sobą, demonstrując swoje nastroje. Kły z kolei u dzikich przodków psów miały kluczowe znaczenie podczas polowania – służyły do chwytania, przytrzymywania i zabijania ofiary. Służą psu także do obrony. Odgrywają jeszcze jedną, dość nieoczywistą rolę – zapobiegają wypadaniu języka z psiego pyska, stanowiąc dla niego naturalną barierę (rola ta uwidacznia się w razie utraty kłów, np. u psów starszych). Przedtrzonowce mają za zadanie rozdrabnianie (rozgryzanie) pożywienia na małe, możliwe do bezpiecznego połknięcia fragmenty. Wreszcie trzonowce służą do miażdżenia pokarmu – pierwotnie ich rolą było kruszenie kości ofiary w celu dobrania się do smakowitego i pożywnego szpiku.
Anatomia zęba
Zęby znajdują się w dziąsłach. Zdrowe dziąsła u psa są błyszczące, różowe lub niekiedy pigmentowane. Każdy ząb składa się z dwóch części – jego fragment wystający powyżej linii dziąsła nazywamy koroną zęba, zaś część osadzoną w dziąśle – korzeniem zęba. Korzeń tkwi w kości wyrostka zębodołowego, który rozwija się wraz z wyrzynającym się zębem, zaś – w przypadku jego utraty – ulega stopniowemu zanikowi. Korona zęba jest pokryta białym, lśniącym szkliwem, które stanowi najtwardszą tkankę produkowaną przez organizm. Jest zbudowane z hydroksyapatytu, który wytwarza się tylko podczas formowania się zęba – później organizm nie ma już możliwości jego odbudowy. Z kolei powierzchnię korzenia zęba pokrywa tzw. cement. W odróżnieniu od szkliwa ma porowatą strukturę, przez co w razie jego odsłonięcia (np. na skutek choroby dziąseł) jest narażony na odkładanie się na nim płytki bakteryjnej i tworzenie kamienia nazębnego. Pod szkliwem i cementem w zębie znajduje się zębina o budowie podobnej do kości. Składa się z ogromnej liczby drobniutkich kanalików rozszerzających się do wnętrza zęba.
W środku zęba znajduje się komora wypełniona miazgą. Miazga jest silnie ukrwiona i ma liczne zakończenia nerwowe. W miazdze znajdują się również odontoblasty – specjalne komórki, których rolą jest budowa tzw. wtórnej zębiny. Za sprawą ich działalności średnica komory zęba zmniejsza się wraz z wiekiem zwierzęcia. Ma to zapobiec ewentualnemu odsłonięciu miazgi na skutek stopniowego ścierania się zębów od zewnątrz.
Zęby u kota
Uzębienie kotów dość znacznie różni się od uzębienia psów. Wynika to przede wszystkim z faktu, że kot jest typowym drapieżnikiem przystosowanym przez naturę do odżywiania się mięsem upolowanych ofiar.
Podobnie jak u ludzi i u psów młode kocięta rodzą się całkowicie bezzębne. Początkowo wyrzyna im się uzębienie mleczne. Dzieje się to w wieku, gdy maluchy – obok mleka matki – zaczynają interesować się pokarmami stałymi. Jako pierwsze w wieku 3–4 tygodni pojawiają się siekacze i kły. Mniej więcej dwa tygodnie później dołączają do nich zęby przedtrzonowe. Kompletne uzębienie mleczne u kociąt składa się z 26 zębów: w żuchwie znajduje się sześć siekaczy, dwa kły i cztery przedtrzonowce, a w szczęce sześć siekaczy, dwa kły i sześć przedtrzonowców. W wieku mniej więcej 6–7 tygodni młody kot dysponuje już zwykle pełnym garniturem zębów mlecznych. Dzięki nim może nie tylko rozdrabniać mięso, lecz także sprawnie kruszyć granule suchej karmy.
Zęby mleczne służą kotom krótko, bo zaledwie mniej więcej przez dwa miesiące. Zwykle już w 14. tygodniu życia zwierzęcia zaczynają wypadać, najpierw siekacze, potem przedtrzonowce, a na koniec kły. Równolegle do tego procesu pojawiają się w ich miejsce zęby stałe. Przedtrzonowce wyrastają w wieku 16–20 tygodni, a kły zwykle po ukończeniu 20–22 tygodnia. Sześciomiesięczny kot powinien już mieć komplet zębów stałych.
Razem jest ich 30 – w żuchwie znajduje się sześć siekaczy, dwa kły, cztery przedtrzonowce i dwa trzonowce, a w szczęce sześć siekaczy, dwa kły, sześć przedtrzonowców i dwa trzonowce. Tak więc – pod względem garnituru zębów – uzębienie stałe kota różni się od mlecznego tylko obecnością położonych najgłębiej w jamie gębowej czterech niewielkich trzonowców.
Jaka jest rola poszczególnych zębów stanowiących uzbrojenie kociego pyska? Analogicznie jak u psów kły służą do chwytania, przytrzymywania i zabijania zdobyczy. Jak przystało na typowego drapieżnika, są stosunkowo długie, lekko zakrzywione i bardzo ostre. Zdaniem niektórych naukowców ich rozstaw jest skorelowany z rozstawem kręgów szyjnych drobnych gryzoni stanowiących najczęstszą zdobycz kotów w naturze. Dzięki temu kot jest w stanie błyskawicznie uśmiercić swoją ofiarę, wbijając jej kończyste kły dokładnie między kręgi i przerywając w ten sposób rdzeń kręgowy.
Zęby przedtrzonowe i trzonowe pełnią natomiast funkcję nożyc – ich ostre krawędzie zachodzą na siebie, dlatego podczas wykonywania przez zwierzę ruchów pionowych żuchwą bardzo skutecznie rozdrabiają one kawałki pokarmu, przygotowując je do połknięcia. Koty (podobnie zresztą jak psy) nie mają natomiast możliwości żucia pokarmu – wymagałaby ona wykonywania żuchwą ruchów poziomych, a to uniemożliwia im budowa stawu żuchwowego. Poza tym kocie zęby nie posiadają właściwych dla roślino- i wszystkożerców płaskich koron służących do „mielenia” i rozcierania pokarmu.
Pozostają jeszcze kocie siekacze. Choć jest ich aż 12, to, prawdę powiedziawszy, odgrywają one raczej niewielką rolę podczas jedzenia – mogą służyć co najwyżej do odrywania małych kęsów pożywienia. Są jednak wyspecjalizowanym narzędziem, bardzo pomocnym kotu przy pielęgnacji futra (działają jak grzebień) oraz przy wyszukiwaniu w nim pasożytów.
Budowa anatomiczna kocich zębów jest analogiczna jak psich (patrz wyżej).
Pies i kot – problemy dentystyczne
Psy i koty – podobnie jak my, ludzie – również cierpią na rozmaite przypadłości stomatologiczne. Należą do nich m.in. próchnica (choć – ze względu na kształt zębów koty są na nią o wiele bardziej odporne niż psy czy ludzie), kamień nazębny oraz zapalenie dziąseł. W konsekwencji z wiekiem psy i koty zwykle stopniowo tracą zęby. Aby spowolnić ten proces i ograniczyć kłopoty w jamie ustnej pupila, należy odpowiednio dbać o jego uzębienie.
Tomasz Uhlenberg
Marketing, Beaphar Polska Sp. z o.o.
,,Fresh Breath – przysmak przeciwdziałający brzydkiemu zapachowi z jamy ustnej. Produkt zawiera chlorofil, naturalny ekstrakt roślinny, znany ze swoich możliwości redukowania brzydkich zapachów. Granulki przekąski sprawiają, że płytka bakteryjna z trudem przywiera do powierzchni zębów i w naturalny sposób pomaga utrzymać zęby w czystości.”
W celu ograniczenia odkładania się kamienia nazębnego niezwykle ważna jest odpowiednia dieta. Innymi słowy, pies i kot muszą dużo gryźć i stale używać zębów, by w naturalny sposób oczyszczać je z kamienia. Praktykowane niekiedy przez niektórych właścicieli mielenie lub drobne siekanie mięsa dla pupila może więc okazać się niekorzystne dla stanu jego uzębienia.
Producenci karm dla psów i kotów doskonale o tym wiedzą i granule nowoczesnych pokarmów są tak projektowane oraz mają tak dobraną konsystencję, aby zapewnić efekt ścierny. Psom i kotom warto też podawać wszelkiego rodzaju gryzaki funkcjonalne oczyszczające ich zęby. Poza tym zaleca się regularne mycie zębów przy pomocy specjalnych past dla zwierząt. W tym celu można posłużyć się specjalną szczoteczką – ręczną lub nawet elektryczną (takie urządzenia są już dostępne w handlu). No i – przede wszystkim – należy regularnie odwiedzać wraz z pupilem gabinet weterynaryjny, gdzie doświadczony lekarz skontroluje zęby zwierzaka i w razie potrzeby dokona zabiegu zdjęcia z nich kamienia. Dzięki tym wszystkim czynnościom nasz pupil będzie mógł aż do późnej starości cieszyć się zdrowym uzębieniem i bez kłopotu delektować serwowanymi mu smakowitymi posiłkami.
