Nieokiełznana natura papug fascynowała ludzi od wieków i trzyma nas w swoim uroku po dziś dzień. Papugi to zwierzęta piękne, kolorowe i towarzyskie. Wzbijają się w przestworza, fascynują nas i są niezwykle inteligentne, co w połączeniu z ich pięknem sprawia, że pozostają dla nas tajemniczą zagadką, którą chcemy poznać. Stąd też bardzo często w domach pojawiają się papugi jako egzotyczna „ozdoba”. Na ten moment papugi można kupić w każdym większym mieście. Szukając papugi do towarzystwa, możemy zostać zalani ofertami na popularnych stronach z ofertami sprzedażowymi. Papugi towarzyszą nam od wieków – niestety, dopiero w momencie przyjęcia Konwencji Waszyngtońskiej zaprzestano oficjalnego odłowu dzikich papug i skupiono się na hodowlach. Jednak papugi są hodowane w takiej formie zaledwie kilkadziesiąt lat – co oznacza, że zarówno papugi dziko żyjące, jak i te, które trzymamy w domach, mają taki sam materiał genetyczny, te same potrzeby i wymagania środowiskowe. Aby przełożyć to na jeszcze bardziej zrozumiały język – to trochę tak, jakbyśmy zamiast psów, trzymali w domach wilki – papugi są dzikimi zwierzętami, nieudomowionymi, są one kierowane instynktem i emocjami, których mają w sobie naprawdę sporo… a przede wszystkim – papuga nigdy nie będzie czuła, że do kogoś należy i jest czyjąś własnością.
Tekst: Ada Włoch
Trudne wyzwania
Nasze relacje z papugami na przestrzeni wieków znacznie się poprawiły, jednak w dalszym ciągu wiele pozostaje do zmiany. Już nie są eksponatem przykutym do stojaka, a stają się członkami naszych rodzin, których wrażliwość, zdolności poznawcze i emocje staramy się zrozumieć. Coraz więcej mówi się o behawiorze papug, treningach i wzbogaceniach, jednak hodowla papug jest trudnym przedsięwzięciem i wielu z nas to przerasta. Podziwiamy ich dzikość, ale wprowadzamy je w bardzo nienaturalne środowisko w niewoli. Podziwiamy ich wspaniały lot, ale w większości przypadków trzymamy papugi jako zwierzęta domowe, które nigdy nie zaznają wolności lotu. Ba, czasem pozbawiamy je możliwości lotu nawet po domu, przycinając im lotki. Lubimy je, ponieważ są stworzeniami społecznymi, ale często trzymamy je jako samotne ptaki, aby przekierowały swoje uczucie na nas. Kochamy ich inteligencję, ale trzymamy je w klatce, ograniczając im środowisko i możliwość rozwoju.
Uświadomienie dzikiej natury
Ten paradoks powoli się zmienia i coraz więcej właścicieli papug staje się świadomymi opiekunami. Wszędzie jednak możemy spotkać pytania i stwierdzenia: „Jak oswoić papugę?”, „Moja papuga mnie dziobie”, „Papuga jest agresywna”, „Ona nie daje się głaskać”. Kiedy widzę takie pytania, to niestety ze smutkiem uświadamiam sobie, jak niewiele wiemy o papugach. Jeśli wyobrażasz sobie, że papugę będziesz w stanie złapać jak chomika czy szczura, to szybko zweryfikuje to rzeczywistość. My, ssaki mamy straszną potrzebę, by wszystkiego dotknąć, pogłaskać – papugi nie są ssakami, ich komunikacja nie polega w głównej mierze na dotyku, a na wokalizacji. Pierwszą, najważniejszą kwestią, z jakiej musimy sobie zdać sprawę, jest to, że papugi są zwierzętami stadnymi. Samotna papuga na wolności ma prawie zerowe szanse na przeżycie. Samotnie żyjąca papuga nie może jednocześnie wypatrywać drapieżników i skutecznie zdobywać pożywienie, dlatego szybko staje się ofiarą i kończy swój żywot. Dla papugi obecność stada to nie tylko wspólne interakcje, lecz także instynktowna potrzeba trzymania się grupy – by przeżyć. Papugi na wolności trzymają się w mniejszych bądź większych grupach (często podgrupach całego stada), by wspólnie udać się na żerowisko. Kolejna kwestia, z jakiej musimy zdać sobie sprawę, to wokalizacja. Wśród gałęzi i liści w koronach drzew najłatwiej zebrać do ucieczki całe stado, właśnie dzięki wokalizacji. Wiemy, że te wokalizacje są tak ważne dla identyfikacji członków stada, że niektóre gatunki papug mają dialekty stadne, aby zapewnić spójność grupy.
Biorąc jedną papugę do domu, stajemy się dla niej członkami stada – teraz łatwo można przełożyć pewne zachowania wytłumaczone wcześniej. Papugi trzymane w domu mają takie same potrzeby, jak papugi żyjące na wolności. Dlatego też pojedynczo trzymana papuga będzie chciała jak najbardziej identyfikować się ze stadem, by być częścią grupy, a to oznacza naukę języka. Chęć papugi do nauczenia się ludzkiego języka zależy zatem od tego, jak bardzo chce ona łączyć się z ludźmi, których traktuje jako stado (pamiętaj, że zdolności mowy są zależne od gatunku, ale też od kwestii osobniczych). Papuga czerpie największe poczucie bezpieczeństwa właśnie dzięki życiu w stadzie. Jednak pojawia się problem. Jak wyjść do pracy? Jak pójść do szkoły? Papuga zostaje sama w domu i czuje się niepewnie. Każdy dźwięk z ulicy, cień za oknem mogą papugę wystraszyć, a ta zajęta czuwaniem i obserwacją środowiska nie będzie w stanie żerować. Nawet wychodząc z pokoju, gdy zostawiamy papugę, możemy zauważyć, że ta zaczyna nas nawoływać. W niewoli możemy zauważyć, że papugi szybko uczą się pewnych dźwięków – dzwonek telefonu, dźwięk mikrofalówki, dzwonek domofonu. Dlaczego papuga uczy się takich dźwięków? Spójrzmy z perspektywy papugi: człowiek spokojnie siedzi na kanapie i ogląda TV, nagle rozlega się dzwonek domofonu, człowiek wstaje, podchodzi do drzwi. Gdy zadzwoni telefon, podchodzimy do niego, by go odebrać. Gdy zapika mikrofalówka, idziemy do niej wyjąć gotowe jedzenie. Co w takich sytuacjach widzi papuga? Konkretny dźwięk przywołuje człowieka do konkretnych przedmiotów. Dzięki temu ptak zaczyna kojarzyć, że te dźwięki działają na człowieka, i zaczyna się ich uczyć! Dlatego ważne jest, by obserwować swoje zachowania, bowiem w domu ktoś równie bacznie nas obserwuje i wyciąga z tych obserwacji wnioski. Jeśli chcesz zapewnić papudze jak największe poczucie bezpieczeństwa, pozwól jej żyć w ptasio-ludzkim stadzie. Pozwól papugom na udział w życiu codziennym domowników i przede wszystkim stwórz z papugą wspólny język, ale co najważniejsze – nie trzymaj papugi pojedynczo. Jesteś w stanie zaadaptować się do życia z papugami? W naszych głowach obraz relacji z papugą jest wyjątkowo kulawy – bierzemy młode, bardzo często zbyt młode, niesamodzielne pisklęta do domu z nadzieją, że dzięki temu szybko i łatwo się oswoją i zostaną naszym najlepszym przyjacielem. Niestety, papugi to zwierzęta stadne, które trzymane w pojedynkę mogą stanowić nie lada wyzwanie, a przy okazji być źródłem wielu problemów. Statystycznie rzecz biorąc – to właśnie pojedynczo trzymane papugi najczęściej trafiają do mnie na konsultacje behawioralne.
Zapobieganie problemom behawioralnym
Kluczem jest zawsze profilaktyka. O wiele łatwiej jest zapobiegać powstawaniu problemów behawioralnych, niż później je naprawiać. Na polskim rynku nie ma dostępnych książek na temat zachowania papug i treningu z papugą. Niestety, wciąż mało dostępne są też artykuły w języku polskim, strony czy filmy. Opiekun musi też zdawać sobie sprawę, że żadna liczba przeczytanych książek nie jest w stanie w 100% przygotować na posiadanie papugi, tak samo jak przeczytanie wszystkich książek o rodzicielstwie, jakie kiedykolwiek napisano, nie przygotuje nikogo na to, jak to jest mieć dzieci. Pierwszym krokiem do zapobiegania problemom z papugami jest zrozumienie, że są to dzikie zwierzęta, oddane instynktowi i naturze – posiadanie ich w domu nie sprawia, że zwierzęta te staną się zwierzętami domowymi. W momencie gdy zrozumiemy ich dziką naturę, zdamy sobie też sprawę z tego, że to my musimy się zaadoptować do życia z papugami, nie odwrotnie.
Papuga nie widzi siebie jako własności człowieka czy zwierzęcia domowego. Dla papugi jesteś członkiem stada. Twoim obowiązkiem będzie zapoznanie jej z regułami panującymi w domu. Świetnie sprawdzi się trening podstawowych komend – chodź tu, zostaw, nie wolno. Ustanawiając te polecenia w pozytywny, nieagresywny sposób, ludzie stawiają się na pozycji kontrolnej, a papugi mają lepsze pojęcie o swojej pozycji w ptasio-ludzkim stadzie. Aby pomyślnie komunikować się z papugą, człowiek musi nauczyć się być wyczulonym na język ciała papugi. Ptaki te poruszają się w świecie, bazując na niezwykle rozbudowanym języku ciała, który dla nieświadomych opiekunów jest zagadką. Bardzo często, nie rozumiejąc subtelnych sygnałów z mowy ciała papugi, doprowadzamy ją do ostateczności, czyli do dziobnięcia. Ten sygnał dla opiekuna staje się jasny, ale niestety jest już za późno na komunikację, ponieważ ptak został doprowadzony do ostateczności – to nie jest dobra droga do zbudowania zaufania i wspólnej relacji opartej na przyjaźni. Jeśli nie nauczysz się mowy ciała papug, polegniesz w relacji z nimi.
Na co się piszesz, biorąc papugi do domu?
Oczekujemy od papug, by zadowalały nas swoim śpiewem, chcemy podziwiać ich piękno, jednak czy to tędy droga? Niestety, wiele osób nie zbiera informacji o posiadaniu papugi przed jej zakupem, a co za tym idzie, nie ma realistycznego pojęcia o tym, czym papuga jest… a czym nie jest. Bardzo często porównujemy zwierzęta trzymane w domu do tych, które najlepiej znamy, a więc do psów czy kotów. Jednak papuga w niczym nie przypomina zwierząt udomowionych! Jeśli chcielibyśmy porównać papugi z innymi zwierzętami, to nie jest to łatwa sprawa – papugi są społeczne jak małpy, inteligentne jak kruki, związane z rodziną jak słonie czy uparte i zadziorne jak delfiny. Niestety, wielu ludzi zakłada, że wszystkie zwierzęta postrzegają ludzi tak jak psy: jako boskie istoty, które są centrum wszechświata – jakież to zdziwienie pojawia się na twarzach opiekunów, gdy okazuje się, że papuga wcale nie daje się głaskać, nie mówi na zawołanie i przy okazji dziobie właściciela. Magiczny sen o posiadaniu gadającego, wiernego przyjaciela pryska w mgnieniu oka. Dla wielu osób jest to sporym szokiem. Co za tym idzie – nowy, nieświadomy niczego opiekun uważa, że jego papuga „jest niegrzeczna”, „źle się zachowuje”, „jest wredna” i tak dalej. Bardzo często my, opiekunowie, przypinamy łatki naszym papugom, jesteśmy niezadowoleni z ich zachowania, a czasem wręcz frustrujemy się, że zostaliśmy oszukani – w końcu hodowca powiedział, że papuga nada się świetnie do rodziny z dziećmi! Takich historii jest mnóstwo. Nasze postrzeganie papug w niewoli jest niestety obrazem smutnym i dalekim od rzeczywistości oraz szczęśliwej relacji z tymi zwierzętami. Ptak zamknięty w klatce, któremu sypiemy garść ziarna i wieszamy kilka drewnianych klocków, nie będzie chętny do zbudowania z nami relacji.
Ważna triada zachowań
Po pierwsze – w zdrowym ciele, zdrowy duch. Jeśli zamierzasz rzucać suchą karmę swojej papudze, to prędzej czy później skończycie u lekarza weterynarii, a następnie u mnie na konsultacjach behawioralnych. Najprostsza zasada – PROFILAKTYKA. Papugi muszą mieć zdrową, bogatą w warzywa, owoce, zieleniny, kwiaty, kiełki dietę, ponieważ dieta będzie miała istotny wpływa na poczucie dobrostanu i szczęścia papugi. Tak naprawdę zachowania papug trzymanych w domach nie różnią się od tych zachowań, które przejawiają ich dzicy kuzyni na wolności. Papugi żyjące w niewoli i w naturze mają takie same wymagania i potrzeby – dlatego też są to trudne zwierzęta do utrzymania w domu. Większość gatunków papug spędza czas w ciągu dnia na żerowaniu, społecznych interakcjach i pielęgnacji piór. Są to trzy podstawowe czynności konieczne, aby papugę utrzymać w dobrym zdrowiu. Trójstronna równowaga między czynnościami żerowania, interakcjami społecznymi a pielęgnacją piór jest bardzo ważna dla dobrego samopoczucia oraz zdrowia psychicznego i fizycznego Twojego pierzastego podopiecznego. W niezrównoważonej sytuacji z określonymi nieprawidłowymi zachowaniami w jednym z tych trzech obszarów mogą rozwinąć się zachowania niepożądane – ptak może być sfrustrowany, znudzony. Może również dojść do uszkodzenia ciała poprzez nieprawidłowe zachowania związane z czyszczeniem i pielęgnacją piór. Praca behawioralna z papugą najczęściej (ale nie zawsze ogranicza się tylko do tego) polega na tym, by zachować balans między tymi trzema kluczowymi obszarami – brak tego balansu szybko prowadzi do problemów, takich jak agresja czy autoagresja.
Jak stworzyć relację z papugami? Przydatne wskazówki
1. Jesteś członkiem stada, jesteś na równi z papugami.
2. Nie oczekuj i nie wymagaj kontaktu fizycznego – on jest zarezerwowany dla najbliższych. Jeśli nie uszanujesz tej zasady, szybko zobaczysz, jakie są tego efekty.
3. Zaufanie i relacje wymagają czasu. Więź nie rodzi się od razu, dajcie sobie czas.
4. Nagradzaj papugę, podawaj jej smakołyki, chwal ją za kontakt z Tobą.
5. Papug nie wolno karać w sposób fizyczny czy znęcać się nad nimi, aby wymusić kontakt – to najszybsza droga do agresji.
6. Pamiętaj, by papugi trzymać przynajmniej parami – macie wtedy mniejszą szansę na pojawienie się problemów behawioralnych w przyszłości.
7. Twoja papuga będzie szczęśliwa, jeśli będzie miała co robić – zapewnij jej żerowiska, zabawki, gryzaki, huśtawki, drabinki, place zabaw. Ptaki są stworzone do ruchu, nie do siedzenia w klatce.
8. Papugi muszą mieć ciekawą i różnorodną dietę – ptaki te często cierpią na niedobory witamin i minerałów w niewoli. Przewlekle chora papuga może nie mieć ochoty na relacje z Wami ze względu na złe samopoczucie.
9. Naucz się mowy ciała papug – każdy gatunek ma swoje specyficzne zachowania czy zasady, które trzeba poznać, aby nie zostać dziabniętym.
10. Edukuj się! Poznaj mowę ciała papug, ich naturalne zachowania, sposoby na żerowanie – życie z papugą to ciągła praca i stymulacja środowiska. (Ryc. 1., 2.)
