Czy kot potrzebuje nutraceutyków? Substancje aktywne w diecie kota i kociego seniora

Koty to zwierzęta ze wszech miar niezwykłe, będące zdeklarowanymi mięsożercami o specyficznych potrzebach żywieniowych. W diecie tych małych drapieżników można wyróżnić wiele substancji o charakterze nutraceutyków. Wspomagają one organizm kota, polepszają jego funkcjonowanie i zwiększają odporność na choroby. Część z nich nabiera szczególnego znaczenia w momencie, gdy nasz pupil kończy 8–10 lat, a więc zaczyna powoli wchodzić w wiek statecznego, kociego seniora. Nutraceutyki te umiejętnie włączone do jego jadłospisu mogą wtedy nie tylko znacząco przedłużyć jego życie, lecz przede wszystkim poprawić jego komfort, tak aby – mimo kolejnych upływających lat – pozostawał wciąż sprawny i w doskonałej kondycji zdrowotnej.

Ważne nutraceutyki w żywieniu kocich seniorów
W czasie starzenia następuje stopniowa utrata równowagi wewnętrznej organizmu, co zwiększa między innymi ryzyko zachorowania. Jednym z najbardziej widocznych objawów starzenia się jest powolna utrata masy mięśniowej zwana sarkopenią, która u starych kotów wydaje się być bardziej nasilona niż u psów. Obliczono, że między 10. a 15. rokiem życia koty tracą średnio około 1/3 masy mięśni. We wszystkich przypadkach obserwuje się ścisłą zależność między stopniem zaawansowania sarkopenii a ryzykiem zachorowania i śmiertelnością zwierząt. Pojawia się również (chociaż rzadziej niż u psów) demencja starcza, na którą cierpią koty w wieku powyżej 10–12 lat. Choroba ta charakteryzuje się stopniowym obniżeniem sprawności umysłowej i poznawczej. Stare koty chorują również na chorobę zwyrodnieniową stawów (osteoartrozę) objawiającą się bólem stawów i ograniczeniem funkcji życiowych. Głównymi czynnikami ryzyka są tu brak ruchu i postępująca otyłość zwierzęcia prowadząca do przeciążenia stawów. Opisane zmiany powodują konieczność modyfikacji diety starzejącego się kota. Niestety, brakuje norm określających zapotrzebowanie starych kotów na podstawowe składniki pokarmowe, co powoduje, że producenci karm wykazują się dużą swobodą w opracowywaniu ich składu, i zdarza się, że karmy te nie różnią się specjalnie od karm rekomendowanych dla młodszych zwierząt.
Nieliczne są jak dotąd badania nad stosowaniem nutraceutyków u kocich seniorów. Dlatego decydując się na ich podawanie, kierujemy się przede wszystkim danymi zebranymi od zwierząt młodszych. U kotów zapotrzebowane energetyczne spada do około 12. roku życia, po czym obserwujemy powolny wzrost wyrażony zwiększoną liczbą kalorii przyjmowanych z pokarmem i to mimo dalszej utraty masy ciała. Ten wzrost zapotrzebowania na energię jest najbardziej widoczny w 13. roku życia kota. Zjawisko to jest tłumaczone słabnącymi funkcjami trawiennymi. Wykazano, że ponad 30% kocich seniorów ma obniżoną zdolność trawienia tłuszczu, a u około 20% zmniejsza się trawienie białka. Zaobserwowano, że u starych kotów zapotrzebowanie na białko może wzrosnąć nawet o 50%. Wykazano doświadczalnie, że pokarm, w którym 25% kalorii pochodzi z wysokiej jakości białka, daje gwarancję zdrowia i opóźnia sarkopenię kota. Interesujące wyniki uzyskano również, podając kotom lizynę (aminokwas egzogenny), która spowolniła utratę masy mięśniowej.
Ważnym nutraceutykiem odgrywającym kluczową rolę w sprawnym funkcjonowaniu całego organizmu są nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 (NNKT) obecne w rybach. Należą do nich kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA). Dobrym, chociaż nie tak skutecznym źródłem kwasów z rodziny omega-3 jest także siemię lniane. Kwasy z rodziny omega-3 wykazują silne działanie przeciwzapalne, co odgrywa istotną rolę w przeciwdziałaniu stanom zapalnym stawów w osteoartrozie i wspomaga działanie kolejnych ważnych nutraceutyków, takich jak chondroityna i glukozamina, uczestniczących w regeneracji chrząstki stawowej. U osób w podeszłym wieku zaobserwowano, że EPA i DHA zwiększają także syntezę białka mięśniowego, prowadząc do wzrostu masy i siły mięśni. Jakkolwiek brakuje badań nad wpływem kwasów omega-3 na wzrost masy i siły mięśni u zwierząt towarzyszących, to ich przeciwzapalne działanie jest udowodnione także u kotów. Kwasy EPA i DHA poprawiają pracę mózgu, przeciwdziałając demencji i poprawiając zdolność zapamiętywania. W badaniach przeprowadzonych na dużej populacji ludzi w wieku podeszłym wykazano, że niskie stężenie witaminy D w surowicy jest związane ze wzmożoną sarkopenią. Obecnie trwają badania nad wpływem niedoboru witaminy D na utratę masy mięśniowej u kocich seniorów.
Mózg kota jest szczególnie wrażliwy na uszkodzenie wolnymi rodnikami. Może to prowadzić do osłabienia funkcji poznawczych zwłaszcza u starszych kotów. W wielu doświadczeniach wykazano korzystne działanie diety wzbogaconej witaminą C i E na zachowanie funkcji poznawczych kotów w podeszłym wieku. Coraz popularniejszym nutraceutykiem staje się także kwas 3-hydroksy-3-metylomasłowy (HMB). Jego funkcja opóźniająca procesy starzenia jest wyrażona nie tylko spowolnieniem rozpadu białka mięśniowego, lecz także przedłużeniem żywotności neuronów odpowiedzialnych za procesy poznawcze, co może przyczyniać się do przeciwdziałania demencji starczej także u kotów. W ostatnich latach coraz większe znaczenie przypisuje się wzbogacaniu diety w beta-karoten, który jest związkiem o właściwościach przeciwutleniających. Często dodaje się go do karm komercyjnych. Wykazano, że karma wzbogacona w beta-karoten, witaminę E, prebiotyk i wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodzin n-3 i n-6 może wpłynąć na poprawę stanu zdrowia i wydłużenie życia kotów w podeszłym wieku.

Jak prawidłowo włączyć nutraceutyki do kociego jadłospisu?
Coraz liczniejsza grupa opiekunów kotów ma szeroką wiedzę na temat potrzeb żywieniowych swoich czworonogów i w sklepie zoologicznym poszukuje nie tylko odpowiedniej karmy, lecz także może być zainteresowana dodatkami żywieniowymi – nutraceutykami. Producenci karm bytowych deklarują, że ich karmy są zbilansowane i dostarczają niezbędnych składników odżywczych, mineralno-witaminowych oraz energii. Jednak nie wszyscy opiekunowie zwierząt korzystają z karm gotowych, niektórzy przygotowują jedzenie w domu (tzw. jedzenie gotowane), a ostatnio coraz popularniejsze stają się diety typu BARF (surowe jedzenie) – wtedy zdecydowanie zachodzi konieczność uzupełniania pokarmu o pewne funkcjonalne dodatki żywieniowe. Ich niedobory mogą bowiem prowadzić do nieprawidłowości układowych, pogorszenia kondycji fizycznej, a nawet chorób. Na przykład mięso zawiera niewielkie ilości wapnia, a gotowanie powoduje utratę części składników.
O suplementacji diety warto pomyśleć także u zwierząt młodych, rosnących, kotek w ciąży i karmiących, zwierząt w okresie rekonwalescencji, a także u kotów z obniżoną odpornością, pacjentów onkologicznych, zabranych ze złych warunków (np. schronisko). Koty, które pełnią specjalne funkcje użytkowe (np. wystawowe) także mogą być tu uwzględnione. Większość producentów karm dla zwierząt uwzględnia obecność nutraceutyków w swoich produktach. Jest to szczególnie ważne w opracowywaniu karm leczniczych, których zadanie polega na wspomaganiu terapii lekowej. Przykładem może być dodatek kwasów z rodziny omega-3 w karmie stosowanej w chorobach serca czy nerek. Kwasy te skutecznie obniżają ciśnienie moczu wewnątrz nefronu, chroniąc tym samym te delikatne struktury przed uszkodzeniem. Podobną rolę może odgrywać wzbogacenie karmy w taurynę, zwłaszcza jeśli karma zawiera dużo białka pochodzenia roślinnego.
Należy jednak pamiętać, że również nadmiar niektórych składników może się okazać niebezpieczny dla zdrowia i życia kota. Zbyt dużo witaminy A może prowadzić do zatrucia organizmu kota. Przeciwutleniacze w nadmiernych dawkach mogą stać się proutleniaczami, zmiatacze wolnych rodników mogą obniżać skuteczność terapii np. przeciwnowotworowej.

Nutraceutyki w komercyjnych karmach dla kotów
Rynek karm dla kotów oferuje różne kategorie nutraceutyków, które albo stanowią jeden z komponentów karmy, albo są oferowane w postaci oddzielnych produktów. Jakie ogólne kategorie preparatów możemy wyróżnić? Znajdujemy tu zarówno preparaty przeznaczone do zwalczania określonych zaburzeń organizmu, jak i tzw. multipreparaty składające się z kilku substancji aktywnych, których celem jest ogólne wzmocnienie organizmu i poprawienie jego funkcji życiowych. W ich składzie znajdziemy różne związki aktywne obecne np. w drożdżach, białku zwierzęcym i roślinnym, hydrolizatach białka, olejach roślinnych, ekstraktach z roślin zielnych, wyciągach z roślin czy oleju rybim.
Preparaty witaminowe/mineralno-witaminowe – oparte na kompleksach witamin: A, D, E, K – rozpuszczalnych w tłuszczach, witaminach z grupy B, biotyny (wspomagają procesy przemiany materii, wzmacniają barierę skórną i sierść), a także wielu makro- i mikroelementów, w tym niezbędnych pierwiastków śladowych. Często wzbogacane w kwasy omega-3 i -6, flawonoidy, a także niezbędne aminokwasy egzogenne. Obecne naturalne przeciwutleniacze (witamina E, C i cynk) wzmacniają odporność organizmu, chronią komórki i opóźniają procesy starzenia. Są dedykowane przede wszystkim dla kotów żywionych dietą domową. Zapotrzebowanie na nie wzrasta w okresie ciąży i karmienia kociąt. Mają formę tabletek, płynów, past (koty) lub proszku do mieszania z karmą.
Preparaty poprawiające jakość okrywy włosowej i skóry – w często spotykanym u kotów atopowym zapaleniu skóry, alergiach i nadwrażliwości pokarmowej zasadne jest podawanie tych preparatów. Mogą z nich skorzystać także koty wystawowe – którym dobra jakość włosa daje większą szansę na zwycięstwo. Dodatek kwasów z rodziny omega-3 i -6 poprawia jakość sierści (nadaje jej miękkość i połysk) oraz ogranicza jej wypadanie, wzmacnia skórę. Zmniejsza także podatność na reakcje alergiczne. Inne składniki aktywne to: aminokwasy siarkowe (niezbędne do syntezy keratyny), biotyna, lecytyna, przeciwutleniacze, chelatowany cynk, witamina A, kompleksy witamin z grupy B, kwas linolowy. Wszystkie one zapewniają elastyczność skóry i połysk szaty włosowej oraz przyspieszają regenerację skóry. Są dostępne w formie olejów roślinnych/rybnych, proszku, kapsułek lub past.

Preparaty na kości i stawy – często na bazie morskich mięczaków, z których największą popularnością cieszy się nowozelandzka małża zwana omułkiem zielonowargowym (GLM). Ich zadaniem jest wzmocnienie stawów dzięki ochronnemu działaniu na chrząstkę stawową i poprawie ich ruchomości. Jest to możliwe dzięki właściwym proporcjom substancji aktywnych, takich jak wapń, proteoglikany, chondoroityna, glikoproteiny, glikozaminoglikany. W celu obniżenia dolegliwości bólowych stosuje się dodatek np. ekstraktu z imbiru, czarci pazur. Preparaty tego typu chronią stawy, wspomagają produkcję mazi stawowej, łagodzą stany zapalne. Pomocne są u młodych, szybko rosnących kotów dużych ras, jak np. Maine coon, u osobników starszych, otyłych (nadmierne przeciążenie stawów), a także po urazach. U kotek w końcowej fazie ciąży preparaty wspomagają budowę tkanki łącznej płodów.

Tauryna – jest egzogennym aminokwasem siarkowym, który musi być dostarczany z zewnątrz. Niedobory mogą prowadzić do kardiomiopatii i retinopatii oraz zaburzeń w rozrodzie (jak obniżenie płodności czy poronienia lub degeneracje płodu). Co więcej, koty tracą duże ilości tauryny wraz z moczem i kałem. Uzupełnianie tauryny jest wskazane zwłaszcza, gdy żywimy kota mięsem poddanym obróbce termicznej lub wysoce przetworzonymi karmami (karmy Premium i Super Premium są wystarczająco suplementowane). Niektóre komponenty diety, na przykład otręby ryżowe, istotnie obniżają zawartość tauryny we krwi kotów. Preparaty zarówno syntetyczne, jak i pochodzące ze źródeł naturalnych są dostępne w różnej postaci (np. proszek) do zmieszania z karmą lub rozpuszczenia w wodzie.
Pasty odkłaczające dla kotów – stopniowo rozpuszczają kule włosowe, tzw. pilobezoary, ułatwiając tym samym naturalne wydalanie połkniętych włosów przez przewód pokarmowy. Są chętnie zjadane przez koty. Zawierają tłuszcze i oleje (roślinne i z ryb), słód, sacharydy oraz włókno pokarmowe, prebiotyki (np. MOS – wyciąg z drożdży, FOS – pulpa buraczana). Poprawiają pasaż treści jelitowej oraz skład flory bakteryjnej.
Preparaty ograniczające powstawanie kamieni moczowych oraz przeciwdziałające chorobom nerek – zawierają wyciągi ziołowe (perz, szparag lekarski, jesion wyniosły) i wspomagają tradycyjne leczenie. Stosowany jest także chlorek amonu, który obniża pH moczu i ułatwia rozpuszczenie struwitów. Dzięki temu zwierzę lepiej się czuje i sprawniej oddaje mocz. Ostatnio interesujące wyniki uzyskano u kotów cierpiących na chroniczną chorobę nerek. Zwierzętom podawano nutraceutyczną dietę wzbogaconą o wyciągi z lespedezy krzewiastej, żurawiny i mniszka lekarskiego. Po trzech miesiącach stosowania zaobserwowano istotny spadek stężenia mocznika i kreatyniny u suplementowanych zwierząt w porównaniu z kotami żywionymi identyczną dietą, ale bez suplementacji.
Preparaty poprawiające procesy trawienne – wspomagają funkcjonowanie przewodu pokarmowego (dodatek włókna pokarmowego, fruktooligosaharydy, mannanooligosaharydy) wzmacniają korzystną florę bakteryjną przewodu pokarmowego (np. po kuracji antybiotykowej czy problemach gastrycznych), a co za tym idzie – wspomagają odbudowę bariery jelitowej. Zawierają hydrolizaty białka, które są łatwiej wchłaniane. Mają w składzie wiele substancji czynnych (np. kwasy humusowe, hemicelulozy, żelazo, wapń, magnez). Poprawiają wykorzystanie karmy. Jednym z takich preparatów jest spirulina nazywana „superpokarmem” ze względu na swój bogaty skład i skuteczny profil odżywczy. Spirulina to nazwa handlowa mikroskopijnych słodkowodnych cyjanobakterii. Zawiera optymalne ilości witamin i związków mineralnych, a ponadto jest bogatym źródłem białka. Wspomaga prawidłową pracę jelit i odbudowę mikroflory po przebytych chorobach, co dodatkowo wzmacnia naturalne mechanizmy obronne.
Preparaty dla kociąt i kotów młodych – tutaj szczególnie ważne jest wsparcie wzrostu (kościec, stawy), wzmocnienie zębów, wspomaganie aktywności zwierzęcia. W preparatach możemy znaleźć witaminy z grupy D, minerały (w tym wapń), przeciwutleniacze, nienasycone kwasy z rodziny ­omega-3. Niektóre firmy oferują także suplementy diety o działaniu uspokajającym (np. do podawania przed podróżą, na bazie wyciągów roślinnych, np. melisy) czy przeciwpasożytniczym (na bazie roślinnej, w tym czosnku), jak również wzmacniające odporność (na bazie jeżówki). Dostępne są także suplementy dla zwierząt czyszczące zęby – zawierają składniki aktywne dbające o ograniczanie ilości płytki nazębnej, pielęgnujące dziąsła i odświeżające oddech.
Nutraceutyki, zwane także żywnością funkcjonalną, stanowią istotny element oferty handlowej sklepów z żywnością dla zwierząt. Formuły preparatów zostały specjalnie opracowane dla kotów, co należy podkreślać, jeśli klient ma wątpliwości i zastanawia się nad stosowaniem u kota suplementów przeznaczonych dla ludzi. Idea żywności funkcjonalnej ma związek z filozoficzną tradycją Wschodu, w której nie dokonuje się wyraźnego rozróżnienia między pożywieniem a lekarstwem. Inaczej sytuacja wygląda w kulturze europejskiej, gdzie nutraceutyki lokują się na granicy żywności i środków farmaceutycznych. W związku z tym są niekiedy źródłem konfliktów między producentami suplementów diety a producentami leków, zwłaszcza tych na bazie surowców roślinnych.