Stres sam w sobie jako zjawisko jest dobry, ponieważ przygotowuje organizm do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami i jest normalną reakcją biologiczną. Problemy zaczynają się pojawiać, kiedy występuje on w nadmiarze. W psychologii biznesu pojawia się pojęcie „zarządzanie stresem”. Radzenie sobie ze stresem w świecie biznesu pozwala na zachowanie efektywności.
Ważne są szkolenia z zakresu umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz inteligencja emocjonalna liderów biznesu. Stres jest ważnym czynnikiem wpływającym nie tylko na życie prywatne, lecz także na zawodowe. W USA średnio 7500 dolarów jest wydawanych rocznie na leczenie dolegliwości pracowników będących skutkami stresu.
Tekst: Laura Zarzyńska
Czym jest stres?
Stres jest uważany jako jedna ze współczesnych chorób cywilizacyjnych. Jest to reakcja organizmu w odpowiedzi na wydarzenia, które zakłócają jego równowagę, obciążają lub przekraczają nasze zdolności do skutecznego poradzenia sobie. Według najnowszego raportu Mind Health Centrum Zdrowia Psychicznego „Kondycja psychiczna Polaków” aż 62 proc. Polaków przynajmniej raz w tygodniu doświadcza stresu. Za stres zawodowy (ang. occupational stress) uznaje się stan psychiczny wynikający z reakcji (np. fizjologicznych, behawioralnych czy emocjonalnych) na niechętne i szkodliwe aspekty środowiska, organizacji i otoczenia pracy. Stres na cele badawcze kategoryzuje się jako sytuacyjny, fizjologiczny i psychologiczny – na podstawie relacji między jednostką a otoczeniem – ten ostatni jest typowym stresem zawodowym. Jako relację z otoczeniem rozumiemy relację między umiejętnością obniżania napięcia a presją otoczenia społecznego w kwestii spełniania często sprzecznych oczekiwań. Możemy te oczekiwania oceniać jako takie, które wymagają specjalnego wysiłku adaptacyjnego bądź jako zagrożenia, a nawet przeszkody trudne do pokonania.
Czynniki wywołujące stres są nazywane stresorami. W pracy mogą nimi być np. fizyczne warunki pracy, relacje interpersonalne, atmosfera, styl zarządzania, sposób wykonywania pracy, presja czasu, monotonia, ambicje związane z rozwojem zawodowym, wpływ pracy na życie prywatne, zagrożenie utratą pracy, konkurencja na rynku pracy, dyskryminacja, mobbing. W pracy na stanowiskach kierowniczych przyczyną stresu może być ciągła konieczność motywowania pracowników. Do stresorów niższej grupy zaliczamy tzw. utrapienia codzienne, np. trudności z odnalezieniem rzeczy.
Dlaczego stres może być szkodliwy?
Przede wszystkim należy nadmienić, że nie każdy stres musi nieść ze sobą czynnik negatywny, możemy się stresować chociażby awansem, zakupem nowego mieszkania czy organizacją ślubu. To radosne momenty w naszym życiu, są one jednak obarczone silnymi emocjami. Dlatego dzielimy stres na negatywny i pozytywny. Jeśli przez dłuższy czas jesteśmy stale narażeni na czynniki stresowe, możemy odczuwać negatywne oddziaływanie na nasz organizm, np. zaburzenia snu, problemy z apetytem albo nawet poważne problemy zdrowotne.
Skutki stresu dla organizacji
Zestresowany pracownik jest mniej wydajny, jego efektywność i jakość pracy znacząco spada. Może częściej korzystać ze zwolnień/ dni wolnych ze względu na to, że stres powoduje konsekwencje zdrowotne w postaci wielu chorób, a będąc w pracy, zwiększać ryzyko popełniania błędów, wypadków czy strat (np. uszkodzeń towaru, wizerunkowe – w związku ze spięciami z klientami). Taki pracownik jest negatywnie nastawiony do zmian, trudno też zaangażować go w nowe projekty i oczekiwać kreatywności. Długotrwały stres może prowadzić do zespołu wypalenia zawodowego. Zestresowani pracownicy rezygnują z pracy, co może powodować braki kadrowe, a do tego mogą firmie wystawiać złe opinie, co może wpływać na pogorszenie wizerunku firmy. Obecnie łatwo rozpropagować takie negatywne oceny choćby poprzez social media.
Jak zarządzać stresem?
Zarządzanie stresem polega na aktywnym wykorzystaniu wiedzy dotyczącej przebiegu procesu reakcji stresowej w celu zarządzania nim. Najważniejsze jest uzmysłowienie sobie, że stres jest naturalną, nieuniknioną częścią naszego życia. Stres towarzyszy każdemu z nas. Jest normalną reakcją biologiczną każdego organizmu i normalnym fizjologicznym zjawiskiem związanym z procesami życia. Brak reakcji stresowej oznacza śmierć organizmu, tak więc odczuwanie stresu jest czymś dobrym. Problem pojawia się wtedy, jeśli jest go zbyt dużo i nasze codzienne funkcjonowanie uruchamia tę reakcję w nadmiarze. Żeby nie dopuścić do tego, by nadmiar stresu wywołał niekorzystne zmiany w organizmie, warto poznać metody pozwalające na zarządzanie stresem.
Możemy podzielić strategię radzenia sobie ze stresem na trzy kategorie:
1. Usuwanie potencjalnych przyczyn stresu.
Wielu z nas wydaje się czasem, że życie stawia przed nami sytuacje niemożliwe do rozwiązania, to właśnie tego typu wydarzenia wywołują w nas największy stres. Jednak jeśli popatrzymy ze spokojem na daną sytuację, to bardzo rzadko są to faktycznie wydarzenia trudne do rozwiązania. To nasz organizm odczuwa blokadę, aby zmienić lub zrobić daną rzecz. Naszą codzienność możemy podzielić na trzy możliwości: sytuacje, na które mamy wpływ (co dziś będę robić), sytuacje, na które możemy mieć wpływ (np. jak dojedziemy do pracy) oraz sytuacje, na które nie mamy wpływu (np. choroba, korek). Jeśli uświadomimy sobie ten prosty podział, będzie nam o wiele łatwiej ułożyć sobie w głowie podział zdarzeń w naszym życiu. Nie jesteśmy bezradni w większości sytuacji, jeśli tylko postaramy się zrelaksować i spokojnie pomyśleć, powinniśmy być w stanie znaleźć odpowiedź na nurtujące nas problemy. Jeśli nie mamy na coś wpływu, to martwienie się czy stresowanie taką sytuacją nic nie zmieni. Należy skupiać się na rzeczach, na które mamy realny wpływ.
2. Modyfikowanie reakcji na pojawiające się sytuacje stresowe.
Dużym wyzwaniem przy rozwiązywaniu problemów jest słownictwo. Jeśli uznamy, że dana rzecz jest trudna czy nawet niemożliwa do zrobienia, stosujemy blokadę w swoim umyśle, zniechęcamy się do tego zadania albo możemy się zacząć nim przejmować. Należy odpowiednio zdefiniować problem. Dlaczego uważamy, że to zadanie jest trudne? Czy jesteśmy w stanie je sobie ułatwić? Czy podział obowiązków może pomóc? Dzięki takim działaniom automatycznie zmuszamy nasz mózg do analizowania i rozwiązywania danej sytuacji. Szukamy możliwości, rozwiązań czy ułatwień danej sytuacji (np. jeśli uda mi się zrobić ten projekt, dostanę szansę na podwyżkę).
3. Obniżenie poziomu negatywnych skutków stresu.
Nie jesteśmy w stanie dopasować każdego wydarzenia w naszym życiu pod nas. Mogą zdarzać się różne sytuacje stresowe, dlatego dobrze jest znać techniki, które pomogą nam zmniejszyć negatywne skutki stresorów. Możemy kierować się w życiu ideą pozytywnego myślenia, to znaczy że nawet jakaś negatywna sytuacja może przynieść nam coś pozytywnego czy przyjaznego. Dzięki pozytywnemu nastawieniu zyskujemy dodatkową energię i siłę, by odważnie i kreatywnie podchodzić do wyzwań, jakie niesie ze sobą życie. Pozytywne nastawienie pozwala postrzegać problem jako sposobność do nauki i możliwość samorozwoju.
Alternatywą dla pozytywnego nastawienia jest racjonalizm. Racjonalne myślenie ma na celu ukazanie nam, że stres jest czymś subiektywnym i normalnym. Nie jesteśmy w stanie automatycznie przestać się stresować, jednak możemy w racjonalny i przejrzysty sposób tłumaczyć sobie, dlaczego dane wydarzenie nas stresuje i czy powinniśmy się tym stresować. Taka zmiana myślenia może pozwolić nam racjonalnie spojrzeć na nasze środowisko i znaleźć rozwiązanie pewnych trudności.
Zarządzanie stresem – działania własne
Zarządzanie stresem to nie tylko działanie na jego bezpośrednie przyczyny. Jeśli nasze wcześniejsze decyzje nie pomogły nam odnaleźć przyczyn stresu lub też się z nimi uporać, pozostaje nam obniżanie negatywnych skutków stresu. Jak już pisałam wcześniej, stres może mieć wielki wpływ zarówno na nasze zdrowie fizyczne, jak i psychiczne. Dzięki zarządzaniu stresem jesteśmy w stanie opanować emocje i uspokoić samych siebie. Stosowanie technik relaksacyjnych pomoże nam rozładować napięcie po całym dniu. Dodatkowo owe techniki mogą mieć również pozytywny wpływ na naszą przyszłość, ponieważ zapoznanie się z niektórymi technikami i ich stosowanie może obniżyć poziom stresu przy kolejnych sytuacjach stresowych, dzięki czemu będziemy się czuć lepiej oraz będziemy się lepiej prezentować.
Metody relaksacji
Techniki relaksacyjne mają na celu wprowadzenie osoby w stan odprężenia, odpoczynku fizycznego i psychicznego oraz wyciszenia. Umożliwiają pozbycie się stresu i napięć gromadzonych przez cały dzień. Do dyspozycji mamy wiele możliwości. Głównym założeniem jest to, aby odnaleźć taką technikę, która w stu procentach do nas przemawia i dzięki której jesteśmy w stanie się zrelaksować. Najpopularniejszymi technikami są oczywiście joga i medytacja, czyli połączenie wysiłku fizycznego z powolnym oddychaniem. Dzięki medytacji możemy spowolnić naszą gonitwę myśli i poczuć wewnętrzny spokój.
Kolejną metodą może być wizualizacja, czyli świadome wyobrażanie sobie pozytywnego stanu emocjonalnego, rozwiązania sytuacji, dzięki czemu doprowadzimy nasz umysł i organizm do relaksu. Technika relaksacji neuromięśniowej Jacobsona polega na nauce rozluźniania wszystkich partii ciała poprzez naprzemienne napinanie i rozluźnianie poszczególnych partii mięśni. Jedną z prostszych technik relaksacyjnych jest świadome oddychanie, jest to o tyle prosta metoda, że jesteśmy w stanie zrobić ją w dowolnym miejscu. Naszym celem staje się powolne oddychanie, skupiamy się na wdechu i wydechu i staramy się uspokoić oddech i puls naszego ciała. Pamiętajmy, że do wyboru mamy mnóstwo technik relaksacyjnych. Bardzo istotne jest, aby znaleźć taką, która nam odpowiada, aby wspomóc swój organizm w walce ze stresem.
Jedną z popularniejszych obecnie metod radzenia sobie ze stresem jest uprawianie określonej dziedziny sztuki, na przykład malowanie, rzeźbienie, wypalanie ceramiki, pisanie dzienników (journaling). Oddanie się twórczości pozwoli pozbyć się stresu, skumulować dobrą energię oraz uwolnić się od natrętnych, negatywnych myśli i napięć. Powstałe dzieła bardzo często umożliwią dotarcie do źródeł stresu poprzez odkrywanie ich znaczenia, często zaskakującego dla samego twórcy. Dla niektórych osób najlepszą formą relaksu może być spotykanie się z rodziną czy przyjaciółmi i wspólne spędzanie czasu. Kontakt z kimś, komu ufamy, może pozwolić nam się zrelaksować i opowiedzieć o sytuacjach stresowych, które nam się przydarzyły. Bardzo często jednak okazuje się, że w walce ze stresem domowe sposoby są niewystarczające i konieczna jest fachowa pomoc. Jeśli czujesz, że stres i nerwowe napięcie utrudniają codzienne funkcjonowanie, nie wahaj się i zgłoś się do gabinetu psychiatrycznego.
Zarządzanie stresem na poziomie organizacji
Zarządzanie stresem na poziomie organizacji powinno obejmować usuwanie źródeł stresu poprzez np. zmiany w rodzaju pracy czy jej organizacji bądź poprzez zmiany w sposobie zarządzania. Wprowadza się tzw. programy zarządzania stresem (ang. organizational level interventions). Zapobiegawczo przede wszystkim warto tak zorganizować pracę, aby eliminować źródła stresu, np. poprzez dbanie o ergonomię, elastyczne podejście do czasu pracy, odpowiednie definiowanie i delegowanie zadań, planowanie i priorytetyzowanie zadań, ustalenie sprawnego systemu komunikacji, dbanie o rozwój pracowników i umożliwianie podnoszenia kwalifikacji. Jeśli sytuacje stresowe mimo to wystąpią, to kadra zarządzająca powinna jak najszybciej reagować i rozwiązywać problemy. Dobrze też, jeśli jest odpowiednio przeszkolona w aspektach zarządzania stresem. Niektóre organizacje mają wdrożone specjalne programy wsparcia dla pracowników, które są elastyczne i można je dopasować do potrzeb indywidualnych. Mogą to być również szkolenia np. z zarządzania czasem, komunikacji interpersonalnej, radzenia sobie z trudnymi klientami, ale także np. programy promujące aktywny, zdrowy tryb życia i zbilansowane diety. Zarządzanie emocjami w ostatnim czasie jest podkreślane jako kluczowe do zachowania sprawności organizacji, dobrej atmosfery i motywacji w zespołach. Efektywne zarządzanie ludźmi i ich emocjami może znacząco zmniejszyć poziom stresu w organizacji.
Długotrwale utrzymujący się stres powoduje pojawienie się takich uczuć, jak smutek, lęk, żal czy złość. Stres może negatywnie wpływać na nasze codzienne funkcjonowanie, relacje społeczne oraz środowisko. Warto wiedzieć, jak sobie z nim radzić, i uświadamiać sobie, że stres dotyka codziennie każdego z nas.
