Zysk to nie wszystko! CSR – społeczna odpowiedzialność biznesu

Autor dr n. wet. Joanna Zarzyńska
Redaktor naczelna magazynu „ZooBranża”

CSR – od czego się zaczęło?
Aby poznać genezę powstania koncepcji CSR, cofnijmy się do końcówki XIX w. W USA był to czas gwałtownych przemian i narodzin przyszłych magnatów finansowych. Wielkie firmy rosły jak na drożdżach dzięki bezwzględnemu nastawieniu na zysk, a ich właściciele świadomie ignorowali potrzeby pracowników, społeczeństwa czy państwa (np. unikając płacenia podatków oraz wykazując całkowity brak troski o środowisko naturalne). Aby ukrócić ten proceder, zostały sformułowane pierwsze prawa mające regulować stosunki między przedsiębiorcami, państwem i społeczeństwem.
Następne obostrzenia legislacyjne pojawiły się w czasach Wielkiego Kryzysu, a kolejne – począwszy od lat. 60. ubiegłego wieku. W ich rezultacie przedsiębiorstwo przestało być „samotną wyspą”, a zaczęło ponosić odpowiedzialność za swoją działalność i odczuwać na własnej skórze jej reperkusje. Tak właśnie narodziła się koncepcja CSR w jej obecnym pojmowaniu.

CSR – co to znaczy?
W największym skrócie koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu oznacza sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa ukierunkowany nie tylko na zysk za wszelką cenę, lecz uwzględniający także szeroko pojęte interesy społeczne, w tym tak istotną dziś potrzebę ochrony środowiska oraz poprawne relacje z różnymi grupami interesariuszy reprezentującymi określone poglądy. Początkowo większość przedsiębiorców rozumiało jej realizację jako „bycie fair” wobec państwa i swoich pracowników, a więc spełnianie wszelkich wymogów legislacyjnych i formalnych, w tym regularne płacenie podatków i wynagrodzeń oraz stosowanie osłon socjalnych. Dzisiaj jednak koncepcja CSR uległa znacznemu rozszerzeniu. W myśl obecnych standardów wdrażające ją firmy nie tylko wywiązują się z wyżej wymienionych zobowiązań prawno-fiskalnych, lecz także świadomie i dobrowolnie lokują swoje zasoby oraz dopasowują politykę produkcyjną i sprzedażową do potrzeb i oczekiwań społeczeństwa. W tym celu rozwijają zasoby ludzkie, inwestują w ochronę środowiska naturalnego, poszukują nowych, bardziej przyjaznych technologii oraz budują pozytywne relacje z grupami społecznymi mogącymi mieć wpływ na ich działalność biznesową. Wszystko to sprawia, że firmy te – a przez ich pryzmat również produkty – są postrzegane przez klientów jako przyjazne i bywają chętniej kupowane. Oczywiście beneficjentami takiej polityki są również państwa, społeczeństwa i cała nasza planeta – a więc pośrednio my wszyscy.

CSR a środowisko naturalne

Bodaj najsilniejszym trendem w koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu jest dzisiaj troska o nasz wspólny dom, czyli środowisko naturalne. Dla nikogo nie jest tajemnicą, że wskutek rabunkowej działalności człowieka w ciągu ostatnich kilkuset lat poniosło ono ogromne straty, a proces ten gwałtownie przyspieszył w drugiej połowie XX w. W dużej mierze odpowiedzialny jest za to przemysł eksploatujący zasoby Ziemi, niszczący jej naturalne ekosystemy oraz generujący mnóstwo zanieczyszczeń. Wymiernym tego dowodem są choćby obserwowane w ostatnich dekadach niepokojące zmiany klimatyczne mogące doprowadzić do ogólnoświatowej katastrofy. Ponieważ przedsiębiorstwa – podobnie jak poszczególni obywatele – posiadają osobowość prawną, nie powinny pozostawać obojętne wobec tego zagrożenia.
Dzięki wdrożeniu innowacyjnych technologii i inwestowaniu w recycling możliwe jest zatrzymanie, a nawet cofnięcie poczynionych dotąd szkód. Co więcej, takie działania przyczyniają się do budowy dobrego wizerunku firmy, a to stanowi cenny kapitał pozwalający na zwiększenie w przyszłości jej zysków. Poza tym przedsiębiorstwa kierujące się regułami społecznej odpowiedzialności biznesu są doskonale postrzegane przez pracowników, przez co łatwiej im zbudować prężnie działający zespół oraz przyciągać do siebie wartościowe jednostki. Nie bez znaczenia pozostaje też fakt, że firmy proekologiczne mogą znacząco obniżać koszty prowadzenia działalności, chociażby przez zmniejszone zużycie wody i energii, a także np. partycypując w rozmaitych ulgach podatkowych oraz grantach i dotacjach.

CSR w przedsiębiorstwie
Wdrożenie koncepcji odpowiedzialnego biznesu w firmie wymaga opracowania programu strategicznego, który pomoże zidentyfikować główne czynniki stanowiące potencjalne obszary ryzyka i stworzyć odpowiednie narzędzia mające zmniejszać to ryzyko. W tym celu przygotowane zostały specjalne standardy, takie jak Social AccountAbility 8000 (SA 8000) czy AccountAbility (AA 1000). Pierwszy z nich reguluje podstawowe kwestie dotyczące zasad zatrudnienia i polityki kadrowej, drugi m.in. formułuje główne zasady niezbędne do wdrożenia w przedsiębiorstwie, takie jak: zasada odpowiedzialności, zasada uczestnictwa, zasada zupełności, zasada wymierności, zasada regularności, zasada zapewnienia jakości, zasada dostępności, zasada porównywalności, zasada wiarygodności, zasada istotności, zasada zrozumiałości, zasada kompleksowości i zasada ciągłej poprawy.

CSR w zoologii

Często błędnie uważa się, że koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu dotyczy tylko wielkich, światowych korporacji. Nic bardziej mylnego – jej zasady są obecnie wdrażane na całym świecie również w małych i średnich firmach. Wymierne korzyści z ich zastosowania mogą uzyskać także przedsiębiorstwa z branży zoologicznej. W większości są to wszak firmy rodzinne (lub o takiej genezie powstania), mocno osadzone w lokalnych społecznościach, a więc pozostające w ścisłym związku z potrzebami i oczekiwaniami miejscowych obywateli. Co więcej – z uwagi na charakter branży – bywają postrzegane jako przyjazne dla środowiska i promujące zdrowe wzorce społeczne. Bardzo często samoistnie angażują się w działania, takie jak wspieranie lokalnych inwestycji prośrodowiskowych, wspomaganie edukacji czy rozwój rynku pracy, nawet nie wiedząc, że realizują w ten sposób koncepcję CSR. W tym miejscu warto zaznaczyć, że idea ta jest w Polsce coraz popularniejsza, a jej wprowadzanie w życie deklaruje już ponad 2/3 menadżerów krajowych przedsiębiorstw.
Koncepcja CSR w branży zoologicznej ma również swój specyficzny charakter. Musimy bowiem pamiętać, że ponosi ona niejako społeczną odpowiedzialność za dobrostan zwierząt będących domowymi pupilami. Dotyczy to zarówno producentów, jak i sklepów zoologicznych. Dla wdrożenia tej idei konieczne są aktywności mające na celu edukację opiekunów pupili oraz przeciwdziałanie niepożądanym zjawiskom powiązanym z branżą, takim jak np. bezdomność zwierząt, nielegalny obrót zagrożonymi gatunkami lub wprowadzanie do sprzedaży taksonów inwazyjnych, potencjalnie niebezpiecznych dla rodzimych ekosystemów. Dlatego bardzo wiele firm w tym liczne sklepy zoologiczne aktywnie angażuje się m.in. we wspieranie przemyślanych adopcji zwierząt oraz akcje zwiększające świadomość społeczeństwa w myśl zasady „jesteś odpowiedzialny za to, co oswoiłeś” (i sprzedałeś).