Prawidłowe żywienie psa jest najważniejszym filarem gwarantującym mu zdrowie i długowieczność. Jego wymagania w tym względzie dość znacznie zmieniają się jednak na każdym z poszczególnych etapów życia, począwszy od szczeniaka, przez juniora, psa dorosłego, aż po psiego seniora. Odpowiedzialny opiekun powinien więc tak dobrać dietę swojego pupila, aby korespondowała ona z jego potrzebami w zależności od wieku. Jakie elementy jadłospisu należy uwzględnić na każdym etapie życia psa? I jak dobrać odpowiednią dietę tak, aby nasz pupil był zdrowy i szczęśliwy od szczenięcia aż po późną starość?
prof. dr hab. Piotr Ostaszewski
Zakład Biochemii i Dietetyki, Katedra Nauk Fizjologicznych,
Instytut Medycyny Weterynaryjnej, SGGW, Warszawa
Jak powinna się zmieniać dieta psa na każdym etapie jego życia?
Żywienie psów dostosowane do ich wieku i stanu fizjologicznego (tzw. fazy życia) jest podejściem stosunkowo nowym. Do lat 80. ubiegłego wieku dbano głównie o zaspokojenie energii bytowej. Dopiero w latach późniejszych zaczęto uwzględniać aktywność oraz wiek karmionych zwierząt. Zwrócono także uwagę na różnice rasowe oraz płeć psów. Obecnie wiedza dotycząca prawidłowego żywienia psów jest dość powszechna, chociaż nadal popełnia się wiele błędów, jak chociażby traktowanie swoich czworonożnych podopiecznych jak ludzi i oferowanie im pokarmu przeznaczonego dla człowieka. Może to prowadzić do wielu zaburzeń. O prawidłową dietę należy dbać na każdym etapie życia zwierzęcia, począwszy od okresu szczenięcego, przez okres dorosłości, a skończywszy na starości.
Szczenięta
Zbilansowana dieta w okresie wzrostu stanowi niezwykle ważny czynnik prawidłowego rozwoju szkieletu i mięśni. Wzmacnia także odporność, ograniczając ryzyko zakażeń wirusowych, bakteryjnych i pasożytniczych. Szczenięta, szczególnie ras dużych i szybko rosnących, np. labradory, golden retrievery, potrzebują znacznie więcej białka, witamin i składników mineralnych niż psy ras małych, takie jak jamnik czy foksterier, przy czym najważniejsze są tu jakość i wzajemne proporcje oferowanych składników, a w mniejszym stopniu ich ilość. Bardzo duże psy rosną i rozwijają się intensywnie w dość krótkim czasie. W ciągu pierwszego roku życia zwiększają swoją masę kilkaset razy (masa urodzeniowa 200–300 g, a w wieku 1 roku nawet 30–40 kg). W ciągu pierwszych 3–4 tygodni szczenięta są karmione wyłącznie mlekiem suki (lub w przypadku szczeniąt osieroconych preparatami mlekozastępczymi). Później dochodzi do zmian w procesie trawienia i przyswajania pokarmu, które umożliwiają szczenięciu przyjmowanie pokarmów stałych, dzięki czemu staje się możliwe odsadzenie potomstwa od matki. Pierwsze pół roku życia to faza najszybszego wzrostu, później to tempo maleje. W tym czasie obserwujemy najwyższe zapotrzebowanie energetyczne, dwukrotnie przekraczające potrzeby osobnika dorosłego.
Psy dorosłe
Po zakończeniu wzrostu zaczyna się okres dorosłości. Zapotrzebowanie żywieniowe organizmu psa zależy w tym czasie od wielu czynników, takich jak aktywność, środowisko zewnętrzne, stan zdrowia i przebyte choroby. Pewien wpływ mają także sterylizacja, temperatura otoczenia oraz temperament danego osobnika. W porównaniu ze szczeniętami u psów dorosłych spada zapotrzebowanie na energię. Podawanie zwierzęciu zalecanych ilości odpowiednio zbilansowanej karmy dobrej jakości wspomaga utrzymanie prawidłowej masy ciała i zapobiega wielu chorobom, z których nadwaga i otyłość to najczęściej spotykane dolegliwości, zwłaszcza gdy psy są wysterylizowane. Z tego powodu ważne jest systematyczne sprawdzanie masy ciała psa i w razie potrzeby dokonanie zmiany ilości lub rodzaju podawanej karmy.
Psy starsze
Niektórzy opiekunowie psów niesłusznie uważają, że karma dla szczeniąt może być z powodzeniem stosowana u starszych zwierząt, ponieważ jest kaloryczna, dobrze trawiona przez psy, a ponadto ma miękką konsystencję. Takie postępowanie nie jest zalecane, ponieważ starsze psy mają wolniejsze tempo przemiany materii, a ponadto potrzebują więcej czasu na trawienie i wchłaniane poszczególnych składników. Dlatego karma dla seniorów powinna być źródłem wszystkich niezbędnych komponentów, które poprawią jakość i długość życia, jak również wzmocnią organizm w walce z chorobami. Niestety, nadal brakuje jakichkolwiek oficjalnie przyjętych norm, które pozwoliłyby na weryfikowanie zawartości składników pokarmowych w karmach przeznaczonych dla starszych psów. Ponieważ ogólnie przyjmuje się, że zapotrzebowanie energetyczne zwierząt starszych jest niższe (o 20–30%), większość karm gotowych dedykowanych dla seniorów charakteryzuje się niższą gęstością kaloryczną niż podobne karmy przeznaczone dla psów dorosłych. Istnieją jednak znaczne różnice między liniami karm komercyjnych. Karma dla seniorów jednej firmy może w określonej masie zawierać więcej kalorii niż karma bytowa dla psów dorosłych innej firmy. Ponadto zmiany związane z wiekiem mogą znacznie utrudnić pobieranie wystarczającej ilości pokarmu, aby pokryć zapotrzebowanie kaloryczne. Należy tu wymienić trudności w poruszaniu się lub problemy stomatologiczne, które utrudniają pobieranie pokarmu. Ważną rolę może także odgrywać konkurencja o pokarm z młodszymi zwierzętami znajdującymi się w jednym gospodarstwie domowym.
Szczenięta cechuje ogromna potrzeba gryzienia i żucia, która wynika w dużej mierze z dyskomfortu związanego z wymianą zębów mlecznych na zęby stałe, ale też z ogromnej ciekawości – młode psiaki poznają świat przy użyciu wzroku, nosa, łapek, również pyszczka i zębów. Pogryzione buty czy wybuchające legowiska nie są zatem rzeczą dziwną w zamieszkanym przez szczenię domu. Destrukcyjne zapędy małych ząbków można przekierować na coś innego – idealne do tego celu będą naturalne, smakowite gryzaki, które zaabsorbują psiaka na dłuższą chwilę. Należy pamiętać, że szczenięcy układ pokarmowy bywa wrażliwy, dlatego nowości zalecamy wprowadzać stopniowo.
Trzeba pamiętać, że gryzienie i żucie jest naturalną, wręcz fundamentalną potrzebą naszych pupili, dlatego gryzaki warto podawać również psom dorosłym, dla których będą fantastycznym urozmaiceniem diety, nagrodą oraz sposobem na nudę i stres.
W przypadku psów starszych, dojrzałych, których uzębienie może posiadać już pewne braki, a układ pokarmowy może stać się mniej tolerancyjny – warto postawić na gryzaki dostosowane do ich możliwości, średnio twarde lub miękkie, takie jak uszy królika albo mięsne paski firmy Petmex.
Zawartość jakich składników odżywczych powinna być uwzględniona w karmach?
Znajomość zapotrzebowania pokarmowego zdrowych psów ma ogromne znaczenie, ponieważ umożliwia wybór najbardziej odpowiedniej diety pozwalającej na utrzymanie optymalnej masy ciała i dobrego stanu zdrowia zwierzęcia. Obserwowane obecnie wydłużenie średniego czasu życia psów jest w dużej mierze zasługą odpowiedniego żywienia i nieprzekarmiania zwierząt. Poza pokryciem zapotrzebowania na energię zwierzęciu z pokarmem należy dostarczać wodę, białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy i związki mineralne. Wymienione składniki wchodzą we wzajemne interakcje, do których dochodzi podczas procesów trawienia, wchłaniania, przemian metabolicznych i wydalania. Te interakcje są zależne od wieku oraz stanu fizjologicznego, na przykład zmieniają się w okresie rozrodu.
W Europie wiodącą rolę w opracowywaniu wartości referencyjnych dotyczących ilości poszczególnych składników odżywczych w karmach dla psów odgrywa Europejska Federacja Producentów Karmy dla Zwierząt Domowych (FEDIAF). Jej specjaliści ustalają wytyczne żywienia, które są „naukowym zestawem narzędzi” do tworzenia receptur karmy dla zwierząt domowych. Dane te w postaci tabel FEDIAF są dostępne na stronie internetowej federacji i stanowią wiarygodne źródło informacji dotyczących kompletnej i zbilansowanej karmy dla psów. Są one systematycznie uaktualniane na podstawie najnowszych zdobyczy nauki.
W Polsce przedstawicielem FEDIAF jest Polkarma, główne stowarzyszenie producentów gotowej karmy dla zwierząt domowych, które zrzesza reprezentantów wiodących firm krajowych i zagranicznych. Tabele FEDIAF przedstawiają profile żywieniowe oraz informują o minimalnej ilości białka, tłuszczów, witamin i składników mineralnych potrzebnych szczeniętom, psom dorosłym oraz zwierzętom w okresie rozrodczym (z wyłączeniem psich seniorów). Umożliwia to podanie właściwej ilości karmy zbilansowanej energetycznie, gwarantującej utrzymanie optymalnej masy ciała i prawidłowego stosunku beztłuszczowej masy ciała do zawartości tkanki tłuszczowej. Bardzo pomocne są tu dwa wskaźniki: określenie indeksu kondycji ciała (BCS) oraz indeksu kondycji mięśniowej (MCS). Wskaźniki te najlepiej jest interpretować łącznie, szczególnie u psów w wieku podeszłym, u których ryzyko otyłości i związanych z tym chorób (na przykład cukrzycy) jest znaczne.
Jak prawidłowo dobierać karmy dla psa w zależności od wieku?
Dobór odpowiedniej karmy nie jest sprawą łatwą. Często my, lekarze weterynarii, jesteśmy proszeni przez opiekuna/ właściciela psa o wybór najlepszego pokarmu dla jego czworonoga. Na co należy zwrócić uwagę? Przede wszystkim karma powinna być kompletna i zbilansowana oraz w pełni pokrywać zapotrzebowanie na energię. Pokarm powinien być także smaczny i chętnie zjadany przez zwierzę. Ważna jest jego strawność, która wpływa na ogólny stan zdrowia zwierzęcia. Pokarmy niestrawne lub słabo strawne mogą powodować nadmierną fermentację z tworzeniem gazów i luźnymi wypróżnieniami. Istotne jest także spełnienie oczekiwań opiekuna, tak aby był on przekonany do zaproponowanej karmy i chętnie ją stosował.
Komercyjne karmy gotowe dzieli się na suche (6–10% wody) i mokre (powyżej 70%). Alternatywą są karmy domowe, mniej przetworzone, co pozytywnie wpływa na ich smakowitość oraz wyższą strawność. Z żywieniowego punktu widzenia mogą być równie wartościowe co dobrej jakości diety gotowe (również dla szczeniąt), ale przygotowanie takich diet jest bardzo czasochłonne, ponadto należy rygorystycznie przestrzegać ilości i składu przygotowywanego pokarmu. Ostatnio modne stały się diety wegeteriańskie. Psy jako zwierzęta mięsożerne powinny być żywione także mięsem. Białka roślinne nie zawierają wielu ważnych aminokwasów oraz witamin (B12, A i D) i dlatego te składniki muszą być dodatkowo suplementowane. Mocnym wskazaniem do stosowania karm wegeteriańskich u psów jest brak tolerancji na białka zwierzęce lub uczulenie na nie. Wtedy lepiej jest jednak stosować gotowe karmy wegeteriańskie niż przygotowywane w domu. Karmy typu BARF zawierają surowe mięso o znacznej zawartości kości oraz surowe warzywa i owoce, jaja oraz nabiał. Są bardzo ubogie w węglowodany. Surowe mięso jest bardziej strawne niż gotowane, wiąże się to jednak z większym ryzykiem zanieczyszczeń bakteryjnych i pasożytniczych. Karmy BARF mogą stanowić wartościową alternatywę dla innych rodzajów karm, zwłaszcza u niektórych zwierząt z chorobami żołądka i jelit. Są jednak bardzo czasochłonne w przygotowaniu.
W żywieniu szczeniąt, zwłaszcza dużych ras, lepiej jest stosować gotową dietę komercyjną. Taka dieta ograniczy do minimum ryzyko popełnienia ewentualnych błędów i zagwarantuje prawidłowy rozwój szybko rosnącego układu mięśniowo-szkieletowego. Po odsadzeniu od matki szczeniętom podajemy pokarm często, ale w małych ilościach i stopniowo przechodzimy na podawanie 4–5 porcji dziennie. W żywieniu zwierząt dorosłych możemy stosować zarówno gotowe karmy, jak i jedzenie przygotowywane w domu. Wiele zależy od zasobności portfela i czasu, który możemy poświęcić naszemu psu na ewentualne przygotowywanie jedzenia domowego. Nadwaga i otyłość są największym zagrożeniem zdrowia zwierząt dorosłych, zwłaszcza jeśli są one wysterylizowane. Z tego względu ważne jest systematyczne kontrolowanie masy ciała psa i ewentualna zmiana ilości lub rodzaju podawanej karmy. Duże niebezpieczeństwo przyrostu tkanki tłuszczowej jest spowodowane m.in. podawaniem przysmaków i przekąsek. Są one powszechnie stosowane dla poprawienia interakcji między człowiekiem a zwierzęciem i, niestety, w niektórych przypadkach pokrywają blisko połowę dziennego zapotrzebowania na energię, chociaż zalecana ilość to nie więcej niż 10%. Jeśli dodatkowo są oparte na produktach mięsnych (np. kiełbaski), może to prowadzić do nadmiernego spożycia białka. Należy ponadto pamiętać, że zwierzęta z nadmierną masą ciała są bardziej narażone na przewlekłe choroby, takie jak cukrzyca, choroby serca i stawów.
U starszych psów obserwujemy spadek masy mięśniowej oraz wolniejszą przemianę materii. Z czasem obniżeniu może ulec także aktywność fizyczna. Zmiany te powodują, że zapotrzebowanie zwierząt starszych na energię pokarmową jest mniejsze niż u zwierząt dorosłych. Ocenia się, że zapotrzebowanie energetyczne psa powyżej ośmiu lat pozwalające na utrzymanie stałej masy ciała jest o około 20% niższe niż dorosłego dwuletniego psa o porównywalnej masie ciała. Panuje również powszechne przekonanie, że karmy dla zwierząt starszych powinny zawierać mniej białka z uwagi na gorsze trawienie i wykorzystanie białka przez mniej sprawny układ pokarmowy. Jednak główną przyczyną ograniczenia ilości białka jest obawa przed pogłębianiem się podklinicznej postaci przewlekłej niewydolności nerek występującej powszechnie u zwierząt starszych. Z drugiej strony, zbytnie ograniczenie ilości pobieranego białka może mieć negatywne skutki. Podobnie jak u dorosłych psów, odpowiednia ilość białka jest niezbędna do odnowy i wymiany tkanek, wytwarzania hormonów i enzymów oraz prawidłowego przebiegu większości procesów fizjologicznych. Częścią procesu starzenia się jest zanik mięśni. Niższe spożycie białka może tylko ten proces pogłębiać. Białko jest także niezbędne do wytwarzania komórek układu immunologicznego oraz przeciwciał. Przy jego niedoborze spada odporność i zwierzę staje się bardziej podatne na zarażenia. Dlatego należy podchodzić z dużą ostrożnością do prób ograniczenia ilości podawanego białka starszym psom. Ważne jest, aby białko miało wysoką wartość biologiczną oraz było dobrze trawione i przyswajane przez zwierzęta.
Na jakim etapie życia psa warto stosować dodatki do żywności?
Szczenięta, zwłaszcza ras dużych, jeśli są żywione dobrej jakości gotową karmą komercyjną, nie wymagają dodatkowej suplementacji. Takie traktowanie pozwala na utrzymanie optymalnej masy ciała i dobrego stanu zdrowia zwierzęcia w okresie wzrostu. Gdy jednak opiekun sam przygotowuje jedzenie, wskazane są dodatki pokarmowe (suplementy). Oprócz tradycyjnych preparatów witaminowo-mineralnych można podawać glikozaminoglikany (kwas hialuronowy, siarczan chondroityny, glukozaminę). Są to substancje biorące udział w syntezie chrząstki i mazi stawowej. Ich dodatek do karmy jest ważny, szczególnie u szybko rosnących szczeniąt ras olbrzymich. Zalecane jest, aby te związki pochodziły ze źródeł naturalnych, takich jak chrząstki zwierzęce czy morskie skorupiaki, ponieważ chemicznie syntetyzowana chondroityna i glukozamina nie są przez organizm psa przyswajane. Zalecane jest również podawanie nienasyconych kwasów tłuszczowych zwłaszcza z rodziny omega-3. Dobrym źródłem tych kwasów jest olej rybi (zawiera dużo kwasów EPA, DHA, najbardziej aktywnych biologicznie).
Psy dorosłe i starsze, otrzymujące zarówno wysokiej jakości gotową karmę komercyjną, jak i żywione w domu, powinny dostawać preparaty wzmacniające chrząstkę stawową. Dieta powinna być także wzbogacona w nienasycone kwasy tłuszczowe, ponieważ wykazują one działanie ochronne na nerki. Pomocna w lepszym spalaniu tłuszczów i utrzymaniu smukłej sylwetki może się okazać L-karnityna, która ma także właściwości przeciwutleniające. Jest ona szczególnie zalecana u bokserów, u których występuje genetyczny brak enzymów potrzebnych do syntezy karnityny. L-karnityna jest zalecana przede wszystkim psom w wieku podeszłym, ponieważ przeciwdziała utracie masy ciała związanej z wiekiem.
Od kilku lat coraz większego znaczenia nabiera kwas 3-hydroksy 3-metylomasłowy (HMB). Liczne doniesienia w literaturze ostatnich lat jednoznacznie wskazują, że ten kwas stanowi skuteczną linię obrony przeciwko starzeniu się organizmu i przyspieszonemu rozpadowi komórek mięśniowych (sarkopenia). Dane dotyczące zwierząt towarzyszących, w tym psów, wskazują na korzystne oddziaływanie preparatów zawierających HMB na kondycję fizyczną i dobre samopoczucie psów w każdym wieku, ale szczególnego znaczenia nabiera stosowanie tego dodatku pokarmowego u psich seniorów. Na podstawie wyników badań ostatnich kilku lat wykazano, że HMB przedłuża żywotność neuronów piramidowych w mózgu. Neurony te stanowią 60% wszystkich neuronów kory mózgowej i są zaangażowane w kontrolowanie ruchów dowolnych oraz w procesy poznawcze. Po stosowaniu HMB obserwujemy poprawę pamięci roboczej i łagodzenie tak zwanych deficytów poznawczych. Jest to znaczący sygnał, że HMB może opóźniać procesy demencji starczej, między innymi u psów i ludzi.
Dieta naszych psów powinna być dopasowana do wieku, warunków fizjologicznych oraz zdrowia. Pies powinien otrzymywać pełnoporcjową dietę o odpowiedniej zawartości białka oraz tłuszczów, węglowodanów oraz energii, aby zaspokoić jego codzienne zapotrzebowanie. Czynniki, które wpływają na to, jaka karma będzie dla psa odpowiednia, to m.in. rasa, kastracja, poziom aktywności, temperament psa, ale także aktualne warunki atmosferyczne, w tym temperatura powietrza.
Opiekunowie czworonogów często borykają się z problemem, aby podjąć decyzję w kwestii doboru karmy na poszczególnych etapach rozwoju zwierzęcia. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom naszych klientów, w naszej ofercie znalazła się pełnoporcjowa karma przeznaczona dla psów wszystkich ras na każdym etapie życia – EUPHORIA ULTRA PREMIUM ALL LIFE STAGES.
EUPHORIA ULTRA PREMIUM ALL LIFE STAGES zawiera aż cztery rodzaje świeżego mięsa z indyka, kaczki, łososia i łupacza. To karma całkowicie bezzbożowa oraz bezglutenowa, która nie zawiera alergenów. Posiada w składzie aż 137 g mięsa na 100 g produktu finalnego. Karma jest bogata w białko, którego głównym składnikiem są cztery rodzaje mięsa świeżego oraz suszonego stanowiące wartościowe źródło składników budulcowych dla organizmu. Ma bardzo niską zawartość węglowodanów, a dzięki obecności tłuszczu z indyka w karmie została zwiększona smakowitość dla szczególnie wymagających psów. Obecność kwasów omega-3 EPA i DHA z oleju z łososia działa przeciwzapalnie oraz wpływa na poprawę kondycji okrywy włosowej. Obecność w karmie alg morskich korzystnie oddziałuje na organizm psa w okresie rekonwalescencji, wzmożonego wysiłku, a glukozamina oraz chondroityna wspierają prawidłowe funkcjonowanie stawów.
Aleksandra Walasiak
Product Manager
BIOFEED ZOO
Biofeed Sp. z o.o.
Podsumowanie
Znaczenie pełnej i zbilansowanej diety w utrzymaniu zdrowego organizmu psa przez całe jego życie jest obecnie dobrze poznane. To, czy pies do końca swoich dni będzie sprawny i pełen werwy, a funkcje poznawcze zostaną zachowane, zależy w dużej mierze od naszego postępowania, nieprzekarmiania zwierząt i zapewnienia dużej ilości ruchu. Pozwoli to na zmniejszenie czynników ryzyka, które prowadzą między innymi do przyspieszonego starzenia się mózgu i dokuczliwej demencji starczej bardzo utrudniającej dotychczasowe dobre relacje z opiekunem. Dlatego zrównoważona dieta i przemyślane stosowanie dodatków pokarmowych, takich jak nienasycone kwasy tłuszczowe, L-karnityna i HMB, wydają się tu najważniejsze.
