Sterylizacja zwierząt została wprowadzona przede wszystkim ze względu na potrzebę kontroli urodzeń. Niemniej jednak ma ona również znaczenie prozdrowotne. Na przykład pozwala na lepszą kontrolę cukrzycy u suk, ogranicza ryzyko ropomacicza oraz nowotworów gruczołu mlekowego. Natomiast ujemną jej stroną jest spowolnienie tempa przemian metabolicznych, które, przy braku odpowiedniej prewencji żywieniowo-ruchowej, prowadzą do rozwoju nadwagi i otyłości. I choć prawie 90% kotów jest sterylizowanych, to od 28 do 63% osobników ma nadwagę lub otyłość (Vendramini, 2020). U psów nadwaga i otyłość są oceniane u ok. 59% (Brooks, 2014). Niestety, otyłość zwiększa ryzyko cukrzycy, chorób dolnych dróg moczowych (u kotów), nasila problemy z poruszaniem się u zwierząt z chorobami stawów i/lub kręgosłupa, jak również sprzyja występowaniu innych chorób: dermatologicznych, nowotworowych.
Tekst: dr n. wet. Agnieszka Kurosad
Vet Planet Sp. z o.o.
Koty
Kotki po sterylizacji tyją zazwyczaj szybciej i więcej niż kocury po kastracji. I ten gwałtowny wzrost masy ciała jest najsilniej zaznaczony w ciągu pierwszych trzech miesięcy od zabiegu. Wynika to ze zmian hormonalnych, które prowadzą do wzrostu apetytu, spowolnienia metabolizmu i zmniejszenia odczuwania sytości po posiłku. U niektórych osobników zwiększone łaknienie jest obserwowane już w 48–72h od gonadektomii. Nadal prowadzone są badania nad różnego rodzaju rozwiązaniami żywieniowymi, które usprawnią metabolizm oraz ograniczą przyrosty tkanki tłuszczowej. W 2022 r. opisano badanie, w którym zastosowano u sześciomiesięcznych kotów po sterylizacji dodatek choliny. Spowodował on usprawnienie metabolizmu tłuszczów oraz zadziałał protekcyjnie na wątrobę. Koty otrzymujące dodatkowo cholinę jadły mniej, jak również ich masa ciała i tkanka tłuszczowa nie wzrosły tak znacznie, jak u zwierząt, u których jej nie stosowano. Być może dodatek choliny pozwoli w przyszłości na zmniejszenie skłonności u kotów sterylizowanych do przyrostu masy ciała i występowania u nich otyłości (Godfrey, 2022).
Regulacja masy ciała
Bardzo ciekawe spostrzeżenie poczynił Michael, który wskazał, że jeżeli zwierzęta po sterylizacji będą codziennie konsumować nadwyżkę 10 kcal, to w ciągu roku zgromadzą ok. 450g tkanki tłuszczowej i w konsekwencji osiągną ok. 10% powyżej swojej optymalnej masy ciała (Michael, 2012). Dlatego rola człowieka jako opiekuna zwierzęcia jest tak ważna w związku z kontrolą żywienia i monitoringiem masy i kondycji jego ciała.
U psa masę ciała możemy regulować nie tylko odpowiednią dietą, lecz także zwiększeniem aktywności ruchowej. Dlatego oprócz zmiany karmy zaleca się zazwyczaj wydłużanie spacerów i zwiększanie intensywności wysiłku fizycznego. Standardowe ograniczenie kalorii w pokarmie po sterylizacji sięga od 25 do 30%. I jeżeli przed sterylizacją dzienne zapotrzebowanie psa na energię (DER) wynosiło ok 130kcal x (masa ciała)0,75, to po zabiegu rekomenduje się wyliczanie DER ze wzoru: ≤90–95 x (masa ciała)0,75. U kotów natomiast wymuszenie zwiększonej aktywności ruchowej po sterylizacji nie jest sprawą oczywistą, choć jest coraz więcej różnego rodzaju interaktywnych zabawek, które można wykorzystać. Dlatego zawsze podstawą prewencji otyłości jest u nich dieta o zmniejszonej kaloryczności. I jeżeli dotychczasowe DER liczono ze wzoru: 100 x (masa ciała)0,67, to po sterylizacji zaleca się korzystać ze wzoru: 52–75 x (masa ciała)0,67 (Vendramini, 2020).
Składniki odżywcze w karmie
Pokarm dla zwierząt po sterylizacji powinien więc być mniej kaloryczny niż dotychczas. A ponieważ najwięcej kalorii dostarcza tłuszcz, zaleca się jego ograniczenie. Niemniej jednak warto pamiętać, aby posiłek psa czy kota zawierał odpowiednią ilość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, jak również witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Natomiast zawartość białka u obu gatunków powinna być zwiększona w celu utrzymania optymalnej masy mięśniowej oraz zapewnienia uczucia sytości. W związku ze zwiększeniem zawartości białka zwiększa się również ilość niektórych aminokwasów, między innymi argininy, która usprawnia przemiany białkowe w wątrobie. W pokarmach dla sterylizowanych zwierząt zaleca się zwiększenie udziału włókna. Ten składnik pokarmowy reguluje motorykę przewodu pokarmowego, zapobiegając występowaniu zaparć, charakterystycznych dla zwierząt mniej aktywnych. Błonnik to również źródło włókna prebiotycznego, które wspomaga mikrobiotę gospodarza. Jednak znaczenie włókna w aspekcie regulacji sytości po posiłku jest sprawą kontrowersyjną i na pewno nadmierne zwiększanie jego ilości u kotów nie jest zalecane, chyba że istnieją ku temu realne powody (np. choroby jelita grubego). Ujemną stroną wzrostu zawartości włókna w karmie jest zwiększenie ilości i objętości odchodów. Jeżeli chodzi o witaminy i związki mineralne, to ich zawartość nie ulega zasadniczym zmianom, choć większość komercyjnych pokarmów dla kotów sterylizowanych wprowadza tzw. ochronę dolnych dróg moczowych. Wiąże się to z kontrolowaną ilością jonów magnezu, fosforu i sodu w pokarmie w celu ograniczania ryzyka kamicy struwitowej. Typowym dodatkiem w karmie przeznaczonej dla zwierząt sterylizowanych jest również L-karnityna. Ta IV-rzędowa amina wspiera przemiany kwasów tłuszczowych i usprawnia spalanie tłuszczu, co ogranicza ryzyko nadwagi i otyłości u zwierząt.
Karmy „light” i „indor”
Odpowiednia karma dla zwierząt sterylizowanych jest zazwyczaj określana jako karma o niższej kaloryczności, tzw. karma „light”, „lite” lub dla zwierząt o mniejszej aktywności („less active”) czy przebywających wyłącznie w domu (np. „indoor” dla kotów). Jeżeli produkt określany jest jako „light”, bez odniesienia do konkretnego składnika pokarmowego, to zgodnie z FEDIAF odnosi się to do zmniejszonej wartości energetycznej w porównaniu ze standardową karmą dla zwierząt dorosłych. Aby zamieścić na opakowaniu produktu takie oświadczenie, wartość energetyczna karmy powinna być przynajmniej o 15% niższa niż w przypadku podobnej standardowej. Jeżeli dodatkowo znajduje się informacja o zmniejszonej zawartości tłuszczu – to również jego ilość powinna być co najmniej 15% niższa w stosunku do produktu standardowego (FEDIAF, 2019). I również ta informacja powinna być zaznaczona na etykiecie. Dlatego przy wyborze karmy dla zwierzęcia po sterylizacji bardzo ważną rzeczą jest dokładne czytanie etykiet.
Jeżeli zdecydujemy się na określony produkt, należy wprowadzić go do diety zwierzęcia stopniowo, zachowując okres przejściowy mieszania pokarmu nowego z dotychczas stosowanym. Zazwyczaj zmiana karmy wymaga od 4 do 7 dni, ale zdarza się, że pełne przejście na nowy pokarm następuje dopiero po miesiącu mieszania produktów. Taka sytuacja dotyczy głównie kotów oraz psów ras małych.
Wybór karmy dla zwierzęcia sterylizowanego jest ważny, ale to nie wszystko, co zabezpieczy zwierzę przed nadwagą. Ogromne znaczenie ma kontrolowanie wielkości dziennej dawki. Zazwyczaj wymaga to odważania dziennych porcji, ograniczania ilości dodatkowych pokarmów oraz okresowego monitorowania masy i kondycji zwierzęcia.
Zdarzają się również i takie osobniki, które mimo sterylizacji utrzymują optymalną masę ciała, oraz takie, które mimo stosowania odpowiedniej karmy i właściwej dziennej dawki nadal tyją. W przypadku szczupłych sterylizowanych zwierząt zmiana karmy na mniej kaloryczną nie jest wymagana. Natomiast u zwierząt z wyraźną tendencją do nadwagi warto skonsultować się z lekarzem weterynarii, aby wykluczyć zdrowotne przyczyny związane z niemożnością utrzymania właściwej masy ciała.
Bibliografia:
Brooks. D., Churchill J., Fein K. et al., Weight Management Guidelines for Dogs and Cats, J Am Anim Hosp Assoc. 2014; 50: 1–11. DOI 10.5326/JAAHA-MS-6331).
FEDIAF, Code of Good Labelling Practice for Pet Food, 2019. https://europeanpetfood.org/self-regulation/legislation/
Godfrey H., Rankovic A., Grant C.E. et al., Dietary choline in gonadectomized kittens improved food intake and body composition but not satiety, serum lipids, or Energy expenditure, PLoS ONE 2022, 17(3): e0264321. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0264321
Michael K.E., Nutritional management of body weight [w:] Applied Veterinary Clinical Nutrition, A.J. Fascetti, S.J. Delaney, editors. 2012. pp. 109–124.
Vendramini T.H.A., Amaral A.R., Pedrinelli V. et al., Neutering in dogs and cats: current scientific evidence and importance of adequate nutritional management, Nutrition Research Reviews (2020), 33, 134–144. doi:10.1017/S0954422419000271
