Zasobem dla psa jest wszystko to, co uważa on za wartościowe oraz co chce zachować tylko dla siebie. Mogą to być gryzak, miska, legowisko, a nawet opiekun czy pomieszczenie. Obrona zasobów jest naturalnym zachowaniem. U dzikich zwierząt ma ono za zadanie ochronę pożywienia, terenu czy innego osobnika, co w konsekwencji powoduje wzrost szans na przetrwanie oraz przedłużenie gatunku.
O ile u zwierząt dziko żyjących takie zachowanie jest absolutną podstawą zapewniającą szansę na przeżycie, o tyle u naszych domowych pupili jest to bardzo poważny problem. Obrona zasobów może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa zarówno ludzi, jak i innych zwierząt.
Tekst: Natalia Młodnicka
trenerka, behawiorystka
Dlaczego pies broni zasobów?
Powodów takiego zachowania może być wiele. Przede wszystkim jest to instynkt przetrwania. Pies może instynktownie mieć tendencję do zabezpieczenia swoich zasobów przed potencjalnym konkurentem. Kolejnym powodem jest strach przed utratą zasobu oraz lęk przed ukaraniem za jego posiadanie. Taka sytuacja ma miejsce bardzo często u psów, które były w przeszłości maltretowane oraz głodzone. Powodem jest również często fakt zabierania jedzenia lub przedmiotów przez inne zwierzęta lub ludzi. Często zdarza się, że w stadzie psów silniejszy zabiera zasoby słabszym osobnikom, a to może prowadzić bezpośrednio do tego typu zachowania.
Powodem wykształcenia się obrony zasobów może być także stosowanie teorii dominacji przez opiekuna psa. Chociaż została ona obalona już dawno temu i posiadamy naukowe dowody świadczące o tym, że nie przynosi niczego dobrego dla żadnej ze stron, dalej obecna jest w myśleniu wielu opiekunów zwierząt. Brak poszanowania dla potrzeby posiadania przez psa oraz natrętne zabieranie zwierzęciu sprzed nosa zabawek czy jedzenia to krótka droga do wykształcenia się u niego tego zachowania.
Zachowanie zwierzęcia
Jeśli nasz pies wykazuje bronienie zasobów, warto skontrolować jego stan zdrowia. Zwierzak może mieć zaburzenia hormonalne lub neurologiczne, które wpływają na jego zachowanie. Może być nadpobudliwy, nadwrażliwy, impulsywny lub agresywny. Może mieć problemy z kontrolą impulsów i hamowaniem reakcji. Pamiętajmy o tym, że każde zaburzenie zachowania u zwierzęcia powinniśmy w pierwszej kolejności skonsultować z lekarzem weterynarii, aby wykluczyć ewentualne jednostki chorobowe mogące mieć bezpośredni wpływ na zachowanie zwierzęcia.
Jeśli mówimy o obronie przedmiotów lub jedzenia, to najczęstszymi objawami obrony zasobów jest kłapanie, pokazywanie zębów, szczekanie, kąsanie lub atakowanie, gdy ktoś próbuje odebrać lub zbliżyć się do zasobu psa. W przypadku jedzenia może także występować zjadanie lub nawet połykanie całych dużych kawałków w całości, w momencie gdy pies poczuje, że jego własność jest zagrożona. Zdarza się także chowanie lub zakopywanie przedmiotów oraz żywności, a także kładzenie się na wartościowym przedmiocie i strzeżenie go.
Częstym przypadkiem jest też obrona miejsca. Może to być całe pomieszczenie lub jakiś konkretny punkt, na przykład kanapa lub łóżko. Jest to najcięższy przypadek, ponieważ miejsca nie jesteśmy w stanie podmienić. Często też w nowoczesnych przestrzeniach brakuje drzwi, które możemy zamknąć, jeśli na przykład pies upatrzy sobie pilnowanie kanapy w otwartym salonie z aneksem kuchennym. Samo zamknięcie drzwi też nie zawsze da nam jakikolwiek rezultat, ponieważ zwierzak może zacząć przesiadywać pod drzwiami i reagować bardzo agresywnie, gdy ktoś chce się do nich zbliżyć. Musimy wprowadzić w tym przypadku pracę nad wzmocnieniem poczucia bezpieczeństwa u psa oraz pokazać mu, że nie jest traktowany jak intruz w żadnym miejscu domu lub mieszkania. Najgorszym możliwym rozwiązaniem w tym przypadku jest przeganianie zwierzęcia z miejsca, które stało się zarzewiem konfliktu.
Mój człowiek – „moja własność”
Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku, gdy pies traktuje człowieka lub inne zwierzę jako swoją własność. Wówczas mogą się pojawić zachowania, jak: siadanie na opiekunie lub innym zwierzaku, przyklejanie się do niego, zazdrość, a także złość lub lęk, gdy ktoś próbuje się do niego bezpośrednio zbliżyć lub zwrócić na siebie jego uwagę. Zdarza się także nachalne wciskanie się między osoby, gdy na przykład opiekun chce przywitać się lub przytulić z kimś innym. Takie zachowanie psa bardzo często jest błędnie interpretowane przez opiekunów jako chęć brania udziału w okazywanych czułościach, co w konsekwencji może prowadzić do zaostrzenia problemu.
Problem może również dotyczyć sytuacji, które mają miejsce podczas spacerów. Pies może mieć tendencje do obrony zarówno swojej przestrzeni, jak i osób czy zwierząt, z którymi spaceruje. Zdarza się też, że przedmiotem obrony stają się: smycz, obroża lub kaganiec, które zwierzak ma na sobie. Często występuje też nadmierne reagowanie na bodźce, które pies uważa za zagrożenie dla swojego zasobu. Istotna jest i w tym przypadku dokładna diagnoza ze strony behawiorysty lub zoopsychologa i odpowiednie sklasyfikowanie problemu. Niestety, obrona zasobów na spacerze często jest mylnie uznawana za klasyczną agresję smyczową bez tego podłoża. Prowadzi to do nawarstwiających się problemów i braku sukcesu w terapii behawioralnej.
Jak pomóc?
Bronienie zasobów jest zachowaniem, które można zmienić poprzez odpowiednio wprowadzoną terapię behawioralną. Najczęściej stosowane techniki pracy nad tym problemem to unikanie bezpośredniej konfrontacji ze zwierzęciem poprzez siłowe odbieranie bronionego zasobu. Takie zachowanie może jedynie pogorszyć problem. Zamiast tego należy zachować spokój, odwrócić wzrok i oddalić się od psa. Należy też unikać karania psa za bronienie zasobów, ponieważ może to tylko zwiększyć jego lęk i nieufność.
W pracy z psem zasobowym niezbędne jest także budowanie zaufania i współpracy. Należy wzmacniać u zwierzęcia świadomość, że opiekun nie jest jego wrogiem, a sprzymierzeńcem i przyjacielem. Kluczem w terapii jest umiejętne nagradzanie i wzmacnianie pozytywne pożądanego przez nas zachowania. Należy nagradzać spokój, odpuszczanie zasobu, uległość w stosunku do opiekuna, a także utrzymywanie kontaktu wzrokowego.
Bardzo istotne są komendy „zostaw” oraz „weź”. Dodatkowo musimy sprawić, aby broniony zasób stał się mniej atrakcyjny dla zwierzęcia. Dlatego też rzecz lub smakołyk, którym pies ma zostać nagrodzony za oddanie swojego wartościowego przedmiotu, musi być o wiele bardziej atrakcyjny dla zwierzęcia. Nigdy nie należy zostawiać psa bez niczego. Bez względu na to, czy pracujemy ze zwierzęciem ze skłonnością do obrony zasobów, czy też z takim, który tego typu zachowania nie prezentuje, oddanie lub pozostawienie swojej własności musi zostać nagrodzone otrzymaniem czegoś w zamian. Nie zawsze musi to być przedmiot, dlatego że dla wielu psów o wiele bardziej wartościową może stać się nagroda socjalna, czyli kontakt z człowiekiem lub innym zwierzęciem, oddalenie się od danego miejsca lub zabawa. Każdy opiekun musi sam dobrać odpowiednią nagrodę do swojego psa, ponieważ to, co jest atrakcyjne dla jednego, może nie być takie dla innego zwierzęcia.
Kolejną metodą pracy nad tym problemem jest zwiększanie tolerancji i socjalizacji. Należy stopniowo przyzwyczajać psa do obecności innych ludzi i zwierząt w pobliżu jego zasobu. Można to zrobić poprzez stosowanie techniki desensytyzacji i kontrwarunkowania, która polega na łączeniu bodźca wywołującego negatywną reakcję z bodźcem wywołującym pozytywną reakcję. Na przykład gdy pies widzi innego psa zbliżającego się do jego zasobu, otrzymuje smakołyk lub zabawkę, która sprawia mu przyjemność. W ten sposób pies uczy się, że inny pies nie jest zagrożeniem, a wręcz przeciwnie, jest źródłem nagrody.
Słowem podsumowania
Bronienie zasobów jest normalnym zachowaniem psa, które ma na celu ochronę tego, co posiada. Jednak w niektórych sytuacjach może się ono stać problemem, szczególnie jeśli pies reaguje nadmiernie agresywnie na próby odebrania mu zasobu lub zbliżenia się do niego. Wówczas zachowanie to może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi i innych zwierząt. Aby zapobiec lub zmienić bronienie zasobów, należy stosować odpowiednie metody szkolenia i terapii, które mają na celu budowanie zaufania i współpracy, zmniejszanie wartości zasobu, zwiększanie tolerancji i socjalizacji. W ten sposób można poprawić relację między psem a opiekunem oraz zapewnić psu dobre samopoczucie. Należy unikać podejmowania samodzielnych prób rozwiązania problemu dlatego, że nieświadomie możemy doprowadzić do pogłębienia się zaburzenia. W przypadku zaobserwowania takiego zachowania u psa należy zgłosić się o pomoc do doświadczonego specjalisty, który będzie w stanie ocenić problem i wdrożyć odpowiednie metody pracy.
